Okullarda Lider Üye Etkileşimi: Öğretmenlerin Mesleki Haz ve İş Doyumlarında Destek Algısının Rolü

Yıl 2023, Cilt: 21 Sayı: 3, 1315 - 1337, 29.12.2023

Onur Erdoğan

https://doi.org/10.37217/tebd.1345469

Öz

Bu araştırma öğretmenlerin mesleki haz ve iş doyumları ile lider üye etkileşimi arasındaki ilişkide örgüt desteği, yönetici desteği ve çalışma arkadaşları desteğinin aracılık rolünü belirlemeyi amaçlamış ilişkisel desende bir araştırmadır. Araştırmanın örneklemini Ankara’da devlet ortaokullarında görev yapan öğretmenler oluşturmuştur. Verilerin analizinde ikili ilişkilerin belirlenmesinde Pearson momentler çarpımı korelasyon katsayısı, doğrudan ve dolaylı yordayıcılıkların belirlenmesinde yapısal eşitlik modellemesi kullanılmıştır. Sonuçlar tüm değişkenler arasında pozitif yönlü ve anlamlı ilişkinin varlığını göstermiştir. Path analizi sonuçları lider üye etkileşiminin örgüt desteği, yönetici desteği, çalışma arkadaşları desteği ve içsel-dışsal iş doyumunu pozitif yönlü ve anlamlı şekilde yordadığını gösterirken mesleki haz üzerindeki yordayıcılık anlamsız olmuştur. Bununla birlikte çalışma arkadaşları desteği içsel-dışsal iş doyumu ile mesleki hazzı pozitif yönlü ve anlamlı yordarken örgüt desteği ve yönetici desteğinin yordayılığı anlamsız gerçekleşmiştir. Lider üye etkileşimi içsel iş doyumu ile mesleki hazzı çalışma arkadaşları desteği üzerinden dolaylı olarak pozitif yönlü yordamıştır. Araştırma sonuçları toplumsal kültür, eğitim politikası ve alanyazın bağlamında tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Lider üye etkileşimi, Yönetici desteği, Örgüt desteği, Çalışma arkadaşları desteği, İş doyumu, Mesleki haz

Leader Member Exchange in Schools: The Role of Support Perception in Teacher Job Satisfaction and Zest for Work

Öz

This correlational design research study aims to determine the mediating role of organizational, administrator, and coworker support in the relationship of teachers’ job satisfaction and zest for work with leader-member exchange (LMX). The study sample consisted of teachers working in public secondary schools in Ankara. In the analysis of the data, Pearson product-moment correlation coefficient was used to determine pairwise relationships and structural equation modeling was used to determine the direct and indirect predictors. The results showed a positive and significant relationship among all variables. Path analysis results showed that LMX positively and significantly predicted organizational support, supervisor support, colleague support, and intrinsic-extrinsic job satisfaction. In contrast, the prediction of zest for work was insignificant. However, while coworker support positively and significantly predicted intrinsic-extrinsic job satisfaction and zest for work, the predictive power of organizational support and administrative support was insignificant. LMX predicted intrinsic job satisfaction and zest for work indirectly through coworker support. The results of the study were discussed in the context of social culture, education policy and literature.

Anahtar Kelimeler

Leader-member exchange, Administrator support, Organizational support, Coworker support, Job satisfaction, Zest for work

Kaynakça

• Bauer, T. N. & Green, S. G. (1996). Development of leader-member exchange: A longitudinal test. Academy of Management Journal, 39(6), 1538-1567.
• Baycan, A. (1985). Analysis of several aspects of job satisfaction between different occupational groups. (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Bernarto, I., Bachtiar, D., Sudibjo, N., Suryawan, I. N., Purwanto, A. & Asbari, M. (2020). Effect of transformational leadership, perceived organizational support, job satisfaction toward life satisfaction: Evidences from indonesian teachers. International Journal of Advanced Science and Technology, 29(3), 5495 – 5503.
• Blau, P. (1964). Exchange and power in social life. New York: John Wiley & Sons.
• Bogler, R. & Nir, A. E. (2012). The importance of teachers' perceived organizational support to job satisfaction: What's empowerment got to do with it? Journal of Educational Administration, 50(3), 287-306.
• Borman, W. C., Ilgen, D. R. & Klimoski, R. J. (2003). Handbook of psychology: Industrial and organizational psychology, Vol. 12. New Jersey: John Wiley & Sons Inc.
• Burns, J. Z. & Otte, F. L. (1999). Implications of leader‐member exchange theory and research for human resource development research. Human Resource Development Quarterly, 10(3), 225-248.
• Büyükkaymakcı, Y. & Sundu, M. (2021). Lider-üye etkileşiminin iş tatmini ve işten ayrılma niyetine etkisinde psikolojik sermayenin düzenleyici rolü. OPUS International Journal of Society Researches, 18(42), 5276-5313.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. & Demirel, F. (2010). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem.
• Carnevale, J. B., Huang, L., Crede, M., Harms, P. & Uhl‐Bien, M. (2017). Leading to stimulate employees' ideas: A quantitative review of leader–member exchange, employee voice, creativity, and innovative behavior. Applied Psychology, 66(4), 517-552.
• Cevrioğlu, E. (2007). Lider-üye etkileşimi ile bireysel ve örgütsel sonuçlar arasındaki ilişki: Ampirik bir inceleme. (Doktora Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Credo, K. R., Armenakis, A. A., Feild, H. S. & Young, R. L. (2010). Organizational ethics, leader-member exchange, and organizational support: Relationships with workplace safety. Journal of Leadership & Organizational Studies, 17(4), 325-334.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. & Büyüköztürk, Ş. (2012). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik: SPSS ve LISREL uygulamaları. Ankara: Pegem.
• Derelioğlu, S. (2022). Lider-üye etkileşimi, algılanan kurumsal destek ve görev performansı arasındaki ilişki. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi(49), 10-25.
• Derin, N., Demirtaş, Ö. & Baynal-Doğan, T. G. (2020). Vizyoner liderlik davranışlarının örgütsel destek aracılığıyla örgütsel vatandaşlık davranışları üzerindeki etkisi: Psikolojik rahatlığın düzenleyici rolü. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 41, 550-562.
• Dinç, E. & Birincioğlu, N. (2020). Araştırma görevlilerinin örgütsel destek algıları ve örgütsel bağlılıkları arasındaki ilişkide lider-üye etkileşiminin aracılık etkisi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 15(1), 309-330.
• Edinger, S. K. & Edinger, M. J. (2018). Improving teacher job satisfaction: The roles of social capital, teacher efficacy, and support. The Journal of Psychology, 152(8), 573-593.
• Eisenberger, R., Cummings, J., Armeli, S. & Lynch, P. (1997). Perceived organizational support, discretionary treatment, and job satisfaction. Journal of Applied Psychology, 82(5), 812-820.
• Erdoğan, O. (2013). İlköğretim öğretmenlerinin öz yeterlilik ve başarı algılarında yordayıcı olarak akademik iyimserlik, umut ve mesleki haz. (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Erdoğan, O. (2022). Milli eğitimde etik ve etik sorunu. T. Çalık (Ed.), Türk eğitim sistemi ve sorunları içinde (s. 558-578). Ankara: Pegem.
• Erdogan, B. & Enders, J. (2007). Support from the top: Supervisors' perceived organizational support as a moderator of leader-member exchange to satisfaction and performance relationships. Journal of Applied Psychology, 92(2), 321-330.
• Eroğlu, O. & Pıçak, M. (2011). Entrepreneurship, national culture and Turkey. International Journal of Business and Social Science, 2(16), 146-151.
• Giray, M. D. & Şahin, D. N. (2012). Algilanan örgütsel, yönetici ve çalisma arkadaslari destegi ölçekleri: geçerlik ve güvenirlik çalismasi. Türk Psikoloji Yazıları, 15(30), 1-9.
• Gökalp, S., Kaya, O., Angay, A. & Akgün, F. (2015). Okul müdürüne güvenin iş tatmini üzerindeki etkisinde lider-üye etkileşiminin aracı rolü. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2), 45-70.
• Graen, G. B. (1976). Role-making processes within complex organizations. M. D. Dunnette (Ed.), Handbook of industrial and organizational psychology içinde (s. 1201-1245). Chicago: Rand McNally.
• Graen, G. B. & Uhl-Bien, M. (1995). Relationship-based approach to leadership: Development of leader-member exchange (LMX) theory of leadership over 25 years: Applying a multi-level multi-domain perspective. The Leadership Quarterly, 6(2), 219-247.
• Harris, K. J., Wheeler, A. R. & Kacmar, K. M. (2009). Leader–member exchange and empowerment: Direct and interactive effects on job satisfaction, turnover intentions, and performance. The Leadership Quarterly, 20(3), 371-382.
• Hofmann, D. A. & Morgeson, F. P. (1999). Safety-related behavior as a social exchange: The role of perceived organizational support and leader–member exchange. Journal of Applied Psychology, 84(2), 286-296.
• Hofstede, G. (2011). Dimensionalizing cultures: The Hofstede model in context. Online Readings in Psychology and Culture, 2(1). https://scholarworks.gvsu.edu/orpc/vol2/iss1/8/?&ei= 9owuVLrgCIfXaqzngIgJ&sa=U sayfasından erişilmiştir.
• Ilies, R., Nahrgang, J. D. & Morgeson, F. P. (2007). Leader-member exchange and citizenship behaviors: A meta-analysis. Journal of Applied Psychology, 92(1), 269-277.
• Josepshon, M. & Vingard, M. (2007). Zest for work? Assessment of enthusiasm and satisfaction with the present work situation and health – A 1.5-year follow-up study. Work, 29, 225-231.
• Kanbur, A. & Kanbur, E. (2015). Lider-üye etkileşiminin örgütsel sinizme etkisi: Algılanan içsellik statüsünün aracılık rolü. Journal of World of Turks, 7(2), 193-216.
• Karayel, M., Akkoç, İ. & Birer, İ. (2018). Örgütsel destek, sosyal destek ve lider desteğinin iş performansına etkisinde lider-üye etkileşiminin aracılık rolü. Dokuz Eylül Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 19(2), 301-332.
• Kinman, G., Wray, S. & Strange, C. (2011). Emotional labour, burnout and job satisfaction in UK teachers: The role of workplace social support. Educational Psychology, 31(7), 843-856.
• Lapierre, L. M. & Hackett, R. D. (2007). Trait conscientiousness, leader‐member exchange, job satisfaction and organizational citizenship behaviour: A test of an integrative model. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 80(3), 539-554.
• Lee, J. (2001). Leader-member exchange, perceived organizational justice, and cooperative communication. Management Communication Quarterly, 14(4), 574-589.
• Lent, R. W. & Brown, S. D. (2006). Integrating person and situation perspectives on work satisfaction: A social-cognitive view. Journal of Vocational Behavior, 69, 236-247.
• Liao, S. S., Hu, D. C., Chung, Y. C. & Chen, L. W. (2017). LMX and employee satisfaction: mediating effect of psychological capital. Leadership & Organization Development Journal, 38(3), 433-449.
• Liden, R. C. & Maslyn, J. M. (1998). Multidimensionality of leader-member exchange: An empirical assessment through scale development. Journal of Management, 24(1), 43-72.
• Liden, R. C., Sparrowe, R. T. & Wayne, S. J. (1997). Leader-member exchange theory: The past and potential for the future. Research in Personnel and Human Resources Management, 15, 47-120.
• Locke, E. A. (1976). The nature and causes of job satisfaction. M. D. Dunnette (Ed.), Handbook of industrial and organizational psychology içinde (s. 1297–1343). Chicago: Rand McNally.
• Martin, R., Guillaume, Y., Thomas, G., Lee, A. & Epitropaki, O. (2016). Leader–member exchange (LMX) and performance: A meta‐analytic review. Personnel Psychology, 69(1), 67-121.
• McClane, W. E. (1991). Implications of member role differentiation: Analysis of a key concept in the LMX model of leadership. Group & Organization Studies, 16(1), 102-113.
• MEB. (2021). Millî eğitim bakanlığı eğitim kurumlarına yönetici görevlendirme yönetmeliği. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/02/20210205-1.htm sayfasından erişilmiştir.
• OECD. (2019). TALIS 2018 results (Volume I): Teachers and school leaders as lifelong learners. Paris: OECD Publishing.
• Park, N. & Peterson, C. (2010). The urban psychology of character strengths. American Psychological Association, 65(6), 535-547.
• Raykov, T. & Marcoulides, G. A. (2000). A method for comparing completely standardized solutions in multiple groups. Structural Equation Modeling, 7(2), 292-308.
• Schyns, B. & Day, D. (2010). Critique and review of leader–member exchange theory: Issues of agreement, consensus, and excellence. European Journal of Work and Organizational Psychology, 19(1), 1-29.
• Sepdiningtyas, R. & Santoso, C. B. (2017). The influence of leader-member exchange on individual performance: The roles of work engagement as a mediating variable and co-workers support as a moderating variable. Review of Integrative Business and Economics Research, 6(4), 285-305.
• Settoon, R. P., Bennett, N. & Liden, R. C. (1996). Social exchange in organizations: Perceived organizational support, leader–member exchange, and employee reciprocity. Journal of Applied Psychology, 81(3), 219-227.
• Sherony, K. M. & Green, S. G. (2002). Coworker exchange: Relationships between coworkers, leader-member exchange, and work attitudes. Journal of Applied Psychology, 87(3), 542-548.
• Sias, P. M. (2005). Workplace relationship quality and employee information experiences. Communication Studies, 56(4), 375-395.
• Skaalvik, E. M. & Skaalvik, S. (2009). Does school context matter? Relations with teacher burnout and job satisfaction. Teaching and Teacher Education, 25(3), 518-524.
• Şahin-Toptaş, A. (2023). Views of foreign language teacher candidates on teaching profession and teaching practice. The Journal of Language Teaching and Learning, 13(2), 37-56.
• Terzi, A. R. & Çelik, H. (2016). Okul yöneticilerinin liderlik stilleri ve algılanan örgütsel destek ilişkisi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 5(2), 87-98.
• Truckenbrodt, Y. B. (2000). The relationship between leader-member exchange and commitment and organizational citizenship behavior. Acquisition Review Quarterly, 7(3), 233-244.
• Trybou, J., Gemmel, P., Pauwels, Y., Henninck, C. & Clays, E. (2014). The impact of organizational support and leader–member exchange on the work‐related behaviour of nursing professionals: The moderating effect of professional and organizational identification. Journal of Advanced Nursing, 70(2), 373-382.
• Turunç, Ö. & Avcı, U. (2015). Algılanan örgütsel destek ve lider-üye etkileşiminin işten ayrılma niyeti üzerindeki etkisi: İş stresinin aracılık rolü. Seyahat ve Otel İsletmeciliği Dergisi, 12(1), 43-63.
• Wayne, S. J., Shore, L. M., Bommer, W. H. & Tetrick, L. E. (2002). The role of fair treatment and rewards in perceptions of organizational support and leader-member exchange. Journal of Applied Psychology, 87(3), 590-598.
• Wayne, S. J., Shore, L. M. & Liden, R. C. (1997). Perceived organizational support and leader-member exchange: A social exchange perspective. Academy of Management Journal, 40(1), 82-111.
• Weinstein, N. & Ryan, R. M. (2009). Vitality. S. J. Lopez (Ed.), The encyclopedia of positive psychology içinde (s. 1023-1025). Singapore: Blackwell.
• Wells, K. J. (2009). Job satisfaction. S. J. Lopez (Ed.), The encyclopedia of positive psychology içinde (s. 539-540). Singapore: Blackwell.
• Weiss, D. J., Dawis, R. V., England, G. W. & Lofquist, L. H. (1967). Minnesota satisfaction questionnaire–short form. Educational and Psychological Measurement. https://psycnet.apa.org/doiLanding?doi=10.1037%2Ft05540-000 sayfasından erişilmiştir.
• Wrzesniewski, A., McCauley, C., Rozin, P. & Schwartz, B. (1997). Jobs, careers, and callings: People‟s relations to their work. Journal of Research in Personality, 31, 21-33.
• Yu, A., Matta, F. K. & Cornfield, B. (2018). Is leader–member exchange differentiation beneficial or detrimental for group effectiveness? A meta-analytic investigation and theoretical integration. Academy of Management Journal, 61(3), 1158-1188.
• Yuh, J. & Choi, S. (2017). Sources of social support, job satisfaction, and quality of life among childcare teachers. The Social Science Journal, 54(4), 450-457.