Tarihi Kilis Mezar Taşları

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 15, 78 - 110, 29.02.2024

Demet Örnek

https://doi.org/10.30520/tjsosci.1415329

Öz

Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde kültürel açıdan zenginlik gösteren illerinden biri Kilis’tir. Bu çevrede yapılan araştırmalar sonucu, başta merkez olmak üzere, ilçe ve köyler de dahil 75 adet mezar ve bu mezarlara ait 129 mezar taşı tespit edilmiştir. 75 mezardan Kilis il merkezinde yer alan mezarların 32’si Merkez mezarlıkta, 11’i Eski mezarlıkta, 6’sı Yeni Dünya (Köro) mezarlığında, 17’si Tekke Camii (Canbolat Bey Türbesi) avlusunda, 3’ü Şeyh Efendi Türbesinde yer almaktadır. Kilis mezar taşları Anadolu’daki diğer örnekleriyle benzerlikler göstermekle beraber Kilis’te altı çeşit mezar yapısı görülmektedir. Sandıklı mezar, kapak taşlı mezar, sanduka mezar, toprak mezar, iki katlı mezar, oval kaide üzerine üçgen prizma gövdeli üçgen kesitli şahide’ si bulunan mezarlar. Mezar taşlarında başlık ve tepelik ayrı birer unsur olarak değerlendirilmiştir. Erkeklerin veya kadınların günlük hayatta kullanmış oldukları fes, sarık, kavuk gibi kılık kıyafet unsurları başlık olarak, başlık kullanılmaksızın baş ve ayak taşının en üst kısmına bitki, geometrik şekil ve nesne ile oluşturulup sonlandırılan mezar taşları tepelik olarak adlandırılmıştır. Burada incelenen başlıklı örneklerin tamamında fes başlık kullanılmış olup diğer başlık çeşitleri bulunmamaktadır. Mezar taşlarının ön ve arka yüzlerinin yanı sıra yan tarafları ve mezar kaideleri de süslenerek mezar taşlarının çoğunda hiç boş yer bırakılmadan, bitkisel, geometrik, nesneli, figürlü süslemelere yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kilis, Mezar, Mezartaşı, Mezartaşı süslemesi, Mezartaşı biçimleri

Historical Kilis Tombstones

Öz

In the Southeastern Anatolia Region of Turkey, Kilis is one of the provinces that exhibits cultural richness. As a result of research conducted in this region, a total of 75 graves and 129 tombstones belonging to these graves have been identified, including those in the central district as well as in the districts and villages. Of the 75 graves, 32 are located in the central cemetery, 11 in the Old cemetery, 6 in the New World (Köro) cemetery, 17 in the courtyard of the Tekke Mosque (Canbolat Bey Mausoleum), and 3 in the Şeyh Efendi Mausoleum. While Kilis tombstones exhibit similarities with other examples in Anatolia, there are six different types of tomb structures observed in Kilis: chest tombs, lid-covered tombs, sarcophagus tombs, earthen tombs, two-story tombs, and tombs with oval base and triangular prism body. Headgear and crown are evaluated as separate elements in tombstones. Attire elements such as fez, turban, or cap, commonly used by men or women in daily life, are considered as headgear, while the uppermost part of the head and footstones, adorned with plant, geometric shapes, or objects, are referred to as crown. In all the examples with headgear examined here, the fez headgear is used, and no other types of headgear are found. In addition to the front and back surfaces of tombstones, the sides and bases of the graves are also ornamented, with floral, geometric, object-oriented, and figurative decorations found on most tombstones, leaving no empty spaces.

Anahtar Kelimeler

Kilis, Grave, Tombstones, Tombstones decoretion, Tombstones styles

Kaynakça

• Akar, A.(2006).Tezyini sanatlarımız da vazo motifleri. Vakıflar dergisi, 8, 267-271.
• Arslan, A.(2007). Edirne üç şerefeli cami haziresi mezar taşları. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aslanapa, O.(1972). Türk Sanatı 1.
• Atasever. M.(2020). Evliya Çelebi seyahatnamesin de Kilis.
• Bebekoğlu, S. ve Tektuna, M.(2008). Kilis kültür envanteri, Kentsel mimari kırsal mimari yazıt eserleri. Kilis valiliği
• Canyurt, F.(2007). Kastamonu şehri İsmail bey külliyesi saray camisi, Hepkebirler camisi, Muzafferddin gazi türbesi hazirelerinde bulunan mezar taşları. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Gazi üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çal, H. (2000), İstanbul Eyüp’te erkek mezar taşlarında başlıklar. Tarihi kültürü ve sanatıyla III. Eyüp sultan sempozyumu tebliğler, 28-30 Mayıs 1999, Eyüp belediyesi kültür yayınları: 11, (226-241)
• Çal, H.(2007).Göynük (Bolu) şehri Türk mezar taşları, Vakıflar dergisi. 30,307-395.
• Çal, H.(2007). Erzincan Çayırlı Eşme pınar Köyü mezar-mezar taşları. Sanat tarihi araştırmaları. Prof. Dr. Haşim Karpuz’a Armağan,125-154.
• Çal, H.-Çal, Ö.(2008), Kastamonu Atabey Gazi camisi ve türbesi haziresindeki mezar taşları, Kastamonu belediyesi yayınları
• Çal,H.(2010), Urfa şehri mezar taşları, 15. Türk tarih kongresi, 4(4),1995-2008
• Çal, H.-İltar, G. (2011),Giresun ili Osmanlı mezar taşları, Giresun valiliği yayınları.
• Çakar, G.( 2007). Bursa Emir Sultan mezarlığındaki 18. ve 19.yüzyıl mezar taşları.
• Çoruhlu, Y.(1998),Erken devir Türk sanatının ABC’ si.
• Demirci, B.(2012), Bursa Emir sultan cami haziresinde yer alan mezar taşlarının kitabelerinin incelenmesi.
• Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ersoy, A. (2002), “Eyüp’teki mezar taşlarında servi ağacı kültü”, Tarihi, kültürü ve sanatıyla V. Eyüp sultan sempozyumu tebliğler, 11-13 Mayıs 2001. Eyüp belediyesi kültür yayınları, 17. 90-95.
• Gündoğan, B.( 2007). Kastamonu Ferhat Paşa cami haziresi mezar taşları . Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İnan, A. (1972).Tarihte ve bugün Şamanizm materyaller ve araştırmalar. Türk tarih kurumu yayınları. VII/24.
• Karaçağ, D.(1994).Bursa’daki 14-15. yüzyıl mezar taşları,
• Karamağaralı, B.(1992).Ahlat mezar taşları. Kültür bakanlığı yayınları:1394.
• Karamürsel, A.(2002).Türklerde mezar geleneği, Türkler ansiklopedisi,(C.III, s. 76-79). Yeni Türkiye yayınları.
• Kocasavaş ,Y.(2002).Eski Türklerde yas ve ölü gömme adetleri, Türkler ansiklopedisi.(C.III, ss.67-75). Yeni Türkiye yayınları
• Nefes, E.(2011). Samsun’da yeni bulunan Selçuklu ve Osmanlı dönemine ait figürlü bitkisel ve geometrik süslemeli mezar taşları. XIV. Ortaçağ ve Türk dönemi kazıları ve sanat tarihi araştırmaları sempozyumu, 425-463. Sağıroğlu Arslan, A.(2007),Develi ilçesindeki bezemeli mezar taşları.
• Sevin. E. N.(2008). Çorum şehri mezar taşları. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tunçel, G.(1989). Batı Anadolu bölgesinde cami tasvirli mezar taşları, Kültür bakanlığı yayınları 1056. erişildi.