EDİRNE HARİK-İ KEBİRİ VE TARİH YAZIMSAL KARMAŞASI

Yıl 2022, Cilt: 24 Sayı: 1, 327 - 345, 06.06.2022

Altay Bayatlı Kutalmış Bayraktar Nilüfer Bayatlı

https://doi.org/10.26468/trakyasobed.791504

Öz

19. yüzyıl sonu, 20. yüzyıl başında, İstanbul’a yakınlığının da katkısıyla Osmanlı modernizminin ulaşım-lojistik, iletişim ve üretim yetenekleri bakımından ülkenin geneline kıyasla oldukça gelişkin bir kenti olan Edirne, aynı zamanda zengin demografisiyle de ilgi çeker.
Büyük Edirne Yangını (Harik-i Kebir), hem geleneksel konut mimarisi envanteri açısından hem de toplumsal hafızada yarattığı infial açısından önemlidir. Ancak, Edirne kent araştırmalarında sıklıkla adı geçen bu trajik olayın tarihlendirilmesi konusunda ciddi bir kafa karışıklığı vardır. Bu tarihlerin doğru okunmasında ulusalda olduğu kadar uluslararası yayınlarda da yapılan hataların nedenleri üzerinde durmak çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi’nden elde ettiğimiz belgelerle desteklenecek çalışmada konuyla ilgili şimdiye kadar yapılmış hatalı tarih yazımları düzeltilerek doğru tarih tespit edilecektir. Bu tarihi olay üzerinden erken 20. yüzyıl Osmanlısında Rumî ve Hicrî takvimler arası farkın doğuracağı yanlış tarih yazımı Edirne Harik-i Kebir örneği ile gösterilecektir.

Anahtar Kelimeler

Edirne, afet, Harik-i Kebir, yangın, takvim

Teşekkür

Verdiği tavsiyeler ve yazım bilgisi desteklerinden dolayı, Trakya Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Öğretim Üyesi Dr. F. Sibel Bayraktar'a; istediğimiz kaynakların Yunanca taraması ve çevirisini tarafımıza ulaştırdığı için, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Balkan Çalışmaları ABD doktora öğrencisi Büşra Dede’ye, kendi arşivinden konuyu ilgilendiren döneme dair kartpostları tarafımıza ulaştırdığı için Sabancı Üniversitesinden Sayın Bülent Bankacı'ya teşekkür ederiz.

EDIRNE, THE GRAND FIRE and ITS HISTORIOGRAPHICAL CONFUSSION

Öz

In the late nineteenth and early twentieth century, Edirne, a highly developed city in terms of transportation-logistics, communication, and production capabilities of Ottoman Modernism with its proximity to Istanbul, has also attracted attention with its prosperity demography.
The great Edirne fire is worth studying both in terms of the loss of the inventory of traditional housing architecture and the tragedy it creates in social memory. However, there is serious confusion about the dating of that fateful event, which is conspicuous and common in Edirne Urban Research readings. The reasons for the historiographical mistakes made in domestic and international publications constitute our scientific study's main subject. In the study, which will be supported by the archive documents we obtained from the Ottoman Archives of the Presidency of the Republic of Türkiye Directorate of State Archives, the correct date will be determined by correcting the erroneous historiography made so far on the subject. Through this historical event, the wrong historiography caused by the difference between the Rumi and Hijri calendars in the early 20th century Ottoman Empire will be shown with the example of the Grand Fire of the Edirne.

Kaynakça

• Ahmed Bâdî Efendi (2014). Riyâz-ı Belde-i Edirne 20. yüzyıla kadar Osmanlı Edirne’si (1/2. cilt). N. Adıgüzel & R. Gündoğdu (Transkripsiyon). İstanbul: Trakya Üniversitesi Yayınları.
• Akansel, S. (2013). Edirne Kaleiçi Tarihi Konutları (Yay. Haz. Ş. Kırçın vd.) İçinde Edirne Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri (II cilt; ss. 2-11). İstanbul: Edirne Valiliği İl Kültür Turizm Müdürlüğü.
• Akgür, A. N. (2010). Takvim. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). (39. cilt; ss. 487-490), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Altınel, C. (2017). 1863 – 1931 Şevket Dağdeviren ve Edirne’si. İstanbul: Edirne Belediyesi Yayınları.
• Arakelian, R. (2016). Edirne (Adrianupolis) ve Ermeni Toplumu - Andrinople (Edirne) et sa Communaute Armenienne. İstanbul: Paros Yayınları.
• Bayatlı, A. (2019). Kuşbakışı Edirne: 18. ve 19. Yüzyıla Ait Arşivlerden Edirne Haritaları ve Planları [Sergi Kataloğu]. Edirne: Edirne Kent Müzesi.
• BOA. Y.PRK. (Yıldız Askeri Maruzat), Kutu (Dosya): 232, Gömlek: 54, Sıra:1. Edirne’de Çıkan Büyük Yangında Zarar Görenlerin İskanı ve Yapılan Yardımlara Dair Malumat. Tarih (Hicri): 03.07(Recep).1323
• BOA. Y.PRK. (Yıldız Askeri Maruzat), Kutu (Dosya): 232, Gömlek: 54, Sıra:3. Edirne’de Çıkan Büyük Yangında Zarar Görenlerin İskanı ve Yapılan Yardımlara Dair Malumat. Tarih (Hicri): 03.07(Recep).1323
• Bülent Bankacı Dijital Arşivi, Kaleiçi Kartpostalları, ([e-mail]).
• Çırakyan, D. (1898, 8 Eylül). İkinci Ordu-yı Hümayun Müşiri ve Edirne Vali Vekil-i Aliyesi Devletlü Arif Paşa Hazretleri, Servet-ü Fünun, 391, 14. Ayrıca erişim: http://www.servetifunundergisi.com/ikinci-ordu-yi-humayun-musiri-ve-edirne-vali-vekil-i-aliyesi-devletlu-arif-pasa-hazretleri/ Erişim Tarihi: 26.04.2022.
• Dağlı, Y. & Pehlivanlı, H. (1993). Açıklamalar. Gâzî Ahmed Muhtar Paşa (Ana Yazar), Takvîmü’s-Sinin. Ankara: T.C. Genelkurmay Başkanlığı, Genelkurmay Basımevi.
• Gâzi Ahmed Muhtar Paşa. (1993). Takvîmü’s-Sinin. Y. Dağlı & H. Pehlivanlı (Hazırlayanlar). Ankara: Genel Kurmay Başkanlığı, Genel Kurmay Basımevi.
• Güner, Y. (2013). Kaleiçi Dilaverbey Mahallesi Sivil Mimarlık Örnekleri Koruma Durumu Analizi / Situation Analysis for Protecting Civil Architecture Examples in Dilaverbey Mahallesi, Kaleiçi. In B. Özgüven (ed.), Change and Transformation in Edirne Kaleiçi (pp. 39-57). Edirne: Edirne Young Businessmen Association.
• Güngör, E. (1989). Ahmed Bâdî Efendi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). (C. 2, s. 46-47), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kazancıgil, R. (1992). Edirne Mahalleleri Tarihçesi 1529 – 1990. İstanbul: Türk Kütüphaneciler Derneği Edirne Şubesi Yayınları.
• Özsaray, M. (2019). Osmanlı Belgelerinde Kullanılan Tarih Türleri. Hazine-i Evrak Arşiv ve Tarih Araştırmaları Dergisi, I, 28-41. Ayrıca erişim: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/910161 Erişim Tarihi: 26.04.2022.
• Rifat Osman (2015). Milli Mecmua’daki Edirne Abideleri Yazıları (Evleri, Konakları, Bahçeleri, Nehirleri, Köprüleri). (Yay. Haz. R. Duymaz, & Y. Topal). İstanbul: Trakya Üniversitesi Yayınları.
• Rifat Osman. (1927). Edirne Abideleri: Edirne’de Türk Evleri. Milli Mecmua, 78. [Salt Araştırma- Feridun Fazıl Tülbentçi Arşivi]. Ayrıca Erişim: https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/16312 Erişim Tarihi: 26.04.2022.
• Rifat Osman. (2013). Edirne Rehnüması (Edirne Şehir Kılavuzu). (Yay. Haz. R. Kazancıgil). İstanbul: Edirne Valiliği Kültür Yayınları.
• Sakaoğlu, N. (2007). Edirne Vilayeti. 20. Yüzyıl Başında Osmanlı Coğrafyası. (s. 54-61). İstanbul: Deniz Bank Finansal Hizmetler Grubu adına Creative Yayıncılık, Deniz Kültür Yayınları.
• Sarıoğlu, T. (2021). Büyük Edirne Yangını (Harik-i Kebir) 2 Eylül 1905. (Ed. Y. Güner, E. Vatansever, H. Şallı) Prof. Dr. İlker Alp’e Armağan Kitabı. Çanakkale: Paradigma Yayınları. (ss. 897 - 919) Ayrıca Erişim: https://www.academia.edu/65889674/Tar%C4%B1k_SARIO%C4%9ELU_B%C3%BCy%C3%BCk_Edirne_Yang%C4%B1n%C4%B1_Harik_%C4%B1_Kebir_2_Eyl%C3%BCl_1905 Erişim Tarihi: 26.04.2022
• Sayar, A. G. (2008). Rifat Osman. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). (35. cilt, ss. 105-106) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Shannon, K. (2012). Memory, Religion and History in Nero's Great Fire: Tacitus, ANNALS 15.41-7. The Classical Quarterly, 62, ss. 749-765. DOI:10.1017/S0009838812000298.
• Tarih Çevirme Kılavuzu (ty.), Türk Tarih Kurumu. https://www.ttk.gov.tr/tarih-cevirme-kilavuzu/ Erişim Tarihi: 26.04.2022
• Tekdemir, A. (2015). 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Meriç Nehri’nde Vapur İşletme İmtiyazı Ş. Batmaz & Ö. Tok (Ed.) Osmanlı Devleti’nde Nehirler ve Göller 1 (02-03 Mayıs 2013). [Bildiri Kitabı – Tam Metin], (ss. 643-659). Kayseri: Not Yayınları Adına Ekspres Baskı.
• Tekdemir, A. (2019). Edirne Tramvay Hattı Projeleri. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Tezcan-Aksu, B. (2018). Sekizinci Yüzyıldan Günümüze Takvimlerimiz. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi (Türklad), 1(2), 382-413.
• Türkmen, K. (2002). Kayseri Tarihi ile İlgili Bazı Yanlışların Giderilmesi. M. Denktaş, Y. Özbek, A. Sağıroğlu Arslan (Ed.), VI. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı Sonuçları ve Sanat Tarihi Sempozyumu (08-10 Nisan 2002) [Bildiri Kitabı–Tam Metin], 58. Sıra (Soyadı sırasına göre), (ss. 775-780). Kayseri: TC. Erciyes Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü, Erciyes Üniversitesi Matbaası.
• Valsamidis, P. (2008) O Ellinismós Tis Adrianoúpolis Apó Ta Téli Tou 19ou Éos Tis Archés Tou 20ou Aióna. [19. Yüzyılın sonundan 20. Yüzyılın başına kadar Edirne Yunanlılığı, Yönetmelikler-Tüzükler-Hesaplar-Resmî Belgeler]. Selanik: Ant. Stamouli Yayıncılık.