Siber Zorbalık ve Siber Mağduriyet Özelinde Sosyal Medya Okuryazarlığı Yoksunluğu Üzerine Bir Literatür Taraması

Yıl 2024, Cilt: 09 Sayı: 20, 252 - 277, 31.01.2024

Nihal Acar

https://doi.org/10.37679/trta.1391514

Öz

İletişim biçimlerinin değişmesi toplumsal sorunların görünür kılınmasını sağlamıştır. Fakat yapının teknik özelliklerinden beslenerek bazı tehlikeli toplumsal olayların yaşanmasına da neden olmuş, siber zorbalık ve siber mağduriyet olguları ortaya çıkmıştır. Platformların, kullanımın küresel olarak tüm dünyada hızla kabul edilmesine karşın zararlarına yönelik bilgilendirme süreci yavaş ilerlemiştir. Sosyal ağların kullanımına yönelik araştırmalar arttıkça platformların, kişileri çeşitli açılardan etkileyebilecek potansiyelde olduğu görülmüştür. Özellikle güncel araştırmalarda platformların kişiler üzerindeki psikososyal olumsuz etkilerine dair güçlü yargılar yer almaktadır. Platform, kullanımının kişilerde olumsuz etkiler oluşturmasını önlemek, ağlarının bilinçli ve eleştirel şekilde kullanılmasını sağlamak için sosyal medya okuryazarlığı koruyucu bir politika olarak geliştirilmiştir. Bu araştırma, kavramın neleri içerdiğini, hangi eksikliklerden dolayı ortaya çıktığını, sonuçlarının ne olabileceğini incelemek üzere siber zorbalık ve siber mağduriyet özelinde nitel araştırma türlerinden dokümantasyon analizi ile kurgulanmıştır. Araştırmada, sosyal medya okuryazarlığının kavramsal çerçevesinin henüz tam olarak çizilemediği, ülkelerin koruyucu önlemler almada geç kaldığı, mevcut ağ kullanım politikalarının yeterli olmadığına yönelik bilgiler elde edilmiştir. Çalışmada, idari denetimlerin artırılması, kişilerin zorbalık ve mağduriyet türlerine karşın bilgilendirilmesi, ağların kişilerin sosyokültürel özelliklerini geliştirecek şekilde faydacı yaklaşımda kullandırılmaya özendirilmesi önerilmiştir. Son olarak gelecekte yapılabilecek araştırmalarda, literatürdeki eksikliği gidermek amacıyla sosyal ağ zorbalığı ve sosyal ağ mağduriyetinin incelenmesi tavsiye edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Medya, Medya Okuryazarlığı, Sosyal Medya Okuryazarlığı, Siber Zorbalık, Siber Mağduriyet

A Lıterature Revıew on Socıal Medıa Illıteracy From The Perspectıve of “Cyberbullyıng And Cyber Vıctımızatıon”

Öz

Changing forms of communication have made social problems visible. But by feeding on the technical characteristics of the structure, it has also caused some dangerous social events to occur and cyberbullying and cyber victimization cases have emerged. Although the use of platforms has been rapidly accepted globally all over the world, the information process regarding their harms has progressed slowly. As research on the use of social networks has increased, it has been seen that platforms have the potential to influence people in various ways. Especially in current research, there are strong judgments about the psycho-social negative effects of platforms on people. The platform has been developed as a social media literacy protective policy in order to prevent its use from having negative effects on people, to ensure that their networks are used consciously and critically. This research has been designed by documentation analysis from qualitative research types in the field of cyber bullying and cyber victimization in order to examine what the concept contains, what deficiencies it has emerged due to, and what its consequences may be. In the research, information has been obtained that the conceptual framework of social media literacy has not yet been fully drawn, countries are late in taking protective measures, and current network usage policies are not sufficient. In the study, it was proposed to increase administrative controls, inform people about bullying and victimization types, and encourage networks to be used in a utilitarian approach in such a way as to improve the socio-cultural characteristics of people. Finally, in future studies, it has been recommended to examine social network bullying and social network victimization in order to address the lack in the literature.

Anahtar Kelimeler

Media, Media Literacy, Social Media Literacy, Cyber Bullying, Cyber Victimization

Kaynakça

• Acar, N. (2020). Sosyal medya kullanım motivasyonlarında paradigma değişimi. Zor, L. (ed.). Sanat ve iletişim araştırmaları. Iksad Publications.
• Acar, N. (2022). Sosyal ağ yorgunluğunun öncülleri: bir model önerisi. (Yayınlanmamış doktora tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya
• Acar, N. ve Gülnar, B. (2023). Sosyal ağ yorgunluğunun öncüllerinin belirlenmesinde kullanılan modellerin betimsel içerik analizi ile incelenmesi. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 63(3), 131-151
• Akbulut, Y., Şahin, Y. L. ve Eristi, B. (2010). Development of a scale to investigate cybervictimization among online social utility members. Contemporary Educational Technology, 1(1), 46-59
• Aktaş, M. ve Çopur, Z. (2018). Sosyal medya kullanımının eşler arasındaki strese etkisi. International Journal Of Education Technology and Scientific Researches, 3(6), 142-153
• Akyürek, M. İ. (2020). Lise öğrencilerinin sosyal medya kullanımı ve sosyal medyaya ilişkin tutumları. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(1), 58-92.
• Altun, A. (2009). Eğitim bilim açısından seçmeli medya okuryazarlığı dersi programına eleştirel bir yaklaşım. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(3), 97-109.
• Arıcak, O., Kınay, H. ve Tanrıkulu, T. (2012). Siber zorbalık ölçeğinin ilk psikometrik bulguları. HAYEF Journal of Education, 9(1), 101-114.
• Aslan, N. ve Tuncer Basel, A. (2017). Media literacy levels of students in education faculty (İzmir sample). Kastamonu Eğitim Dergisi, 25(4), 1353-1372.
• Asrak Hasdemir, T. (2012). Gelenekselden yeni medya okuryazarlığına: Türkiye örneğinde bir değerlendirme. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 23-40
• Aufderheide, P. (1993). Media literacy: A report of the national leadership conference on media literacy. Aspen, CO: Aspen Institute. https://eric.ed.gov/?id=ED365294
• Ayas, T., Aydın, F. ve Horzum, M. B. (2015). Sanal zorbalık farkındalık ölçeği: geçerlilik ve güvenirlilik çalışması. Online Journal of Technology Addiction and Cyberbullying, 2(2), 38-51.
• Balcı, Ş. ve Baloğlu, E. (2018). Sosyal medya bağımlılığı ile depresyon arasındaki ilişki: “üniversite gençliği üzerine bir saha araştırması”. Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, 29(2), 209-234
• Barut, M. ve Yağbasan, M. (2019). Medya okuryazarlığının toplumsal karşılığı üzerine ampirik bir çalışma (Elâzığ ili özelinde akademisyenler ile vatandaşlar arasında karşılaştırmalı bir analiz). Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(1), 48-72.
• Baş, M. N. (2022). Ergenlik çağındaki çocukların internet oyunları oynama alışkanlıklarının sosyal medya okuryazarlığı bağlamında incelenmesi. Aksaray İletişim Dergisi, 4(2), 135-175.
• Bayraktar, Ü. (2018). Medya okuryazarlığı araştırması ve Girne Amerikan Üniversitesi’nde bir uygulama. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, (47), 427-447.
• Carter, M. A. (2013) Protecting oneself from cyber bullying on social media sites - a study of undergraduate students. Procedia: Social and Behavioral Sciences, (93), 1229-1235
• Centre for Media Literacy/CML (2023). https://www.medialit.org/
• Creswell, J. W. & Creswell, J. D. (2021). Araştırma tasarımı: nitel - nicel ve karma yöntem yaklaşımları. (Çev. Ed. Engin Karadağ). Nobel Yayıncılık.
• Crick, N.R., & Grotpeter, J.K. (1995). Relational aggression, gender, and social-psychological adjustment. Child Development, 66 3, 710-22.
• Çetin, E., Cantürk, N. ve Dağalp, R. (2019). e-zorbalık Ölçeği ve e-mağduriyet ölçeği: Ankara Üniversitesi sigara bağımlısı öğrencilerinde geçerlilik güvenilirlik çalışması. The Bulletin of Legal Medicine, 24(2), 115-121.
• Cho, H., Cannon, J., Lopez, R., & Li, W. (2022). Social media literacy: A conceptual framework. New Media & Society, 1-20.
• Demirci, A. (2014). Literatür Taraması. Yılmaz Arı ve Salih Köse (Ed.). Coğrafya Araştırma Yöntemleri (73-107), Coğrafyacılar Derneği.
• Kazaz, M. ve Acar, N. (2021). Oluşturma yöntemlerine göre yalan haberin incelenmesi: Twitter'da Covid-19. Selin Karaköse (ed.). Covid-19 salgınında çok boyutlu etkiler (176-235), İksad Yayınevi.
• Dinç Kırlı, E. S. (2020). Sosyal medya ortamlarında siber zorbalık: lise öğrencilerinin siber zorbalık deneyimlerinin incelenmesi. Yeni Medya Elektronik Dergisi, 4(1), 24-39.
• Dredge, R., Gleeson, J., & Garcia, X. (2014). Presentation on Facebook and risk of cyberbullying victimisation. Computer Human Behavior, (40), 16-22.
• Durak, H. ve Seferoğlu, S. (2016). Türkiye'de sosyal medya okuryazarlığı ve sosyal ağ kullanım örüntülerinin incelenmesi. Journal of International Social Research, 9(46), 526-535.
• European Centre for Media Literacy (2023). https://www.zsi.at/en/object/project/691
• Ergen, R. ve Akacan, B. (2021). Üniversite öğrencilerinin sosyal medya bağımlılığı ile duygusal zekâ düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 26(52), 582-599.
• Fu, S., Li, H., Liu, Y., Pirkkalainen, H. & Salo, M. (2020). Social media overload, exhaustion, and use discontinuance: examining the effects of information overload, system feature overload, and social overload. Information Processing and Management, (57), 1-15.
• Geçer, E. ve Bağcı, H. (2018). Medya okuryazarlığı eğitimi ve iletişim öğrencileri: Sakarya Üniversitesi örneği. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(3), 407-434.
• Gülnar, B. ve Acar, N. (2021). Salgın hastalıklar döneminde sosyal medyanın korku algısında meydana getirdiği değişimin incelenmesi: Covid-19. Nitel Sosyal Bilimler, 3(1), 140-163.
• Gülnar, B. ve Öztat, F. (2020). Aile içi yüz yüze iletişim, internet ve sosyal medya kullanım ilişkisi. Kurgu, 28(1), 31-42.
• Gün, M. ve Kaya, İ. (2017). Seçmeli medya okuryazarlığı dersi uygulamasının öğrencilere katkıları üzerine bir değerlendirme. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(2), 119-132.
• Gençdoğan, B. ve Çikrıkci, Ö. (2015). e - zorbalık ölçeği ve e-mağduriyet ölçeğinin Türkçe formlarının geçerlik ve güvenirlik çalışmaları. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 11(1), 359-373.
• Gürgan, U. ve Demirel, N. (2021). Ergenlerin sosyal medya kullanımlarının sosyal ilişkilerine ve sosyal kaygı düzeylerine etkisi. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 8(3), 79-104.
• İğdeli, F. (2018). Üniversite öğrencilerinin siber zorbalık, siber mağduriyet ve siber zorbalık duyarlılıklarının çeşitli değişkenler bağlamında incelenmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Anadolu Üniversitesi, Eskişehir
• Jabeen, F., Tandon, A., Sithipolvanichgul, J., Srivastava, S. & Dhir, A. (2023). Social mediainduced fear of missing out (FoMO) and social media fatigue: the role of narcissism, comparison and disclosure. Journal of Business Research, (159), 2-11.
• Karaca, M., Mutlu, T. ve Gencer, G. (2021). Siber mağduriyet: kavramsal bir çalışma. Anadolu Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1), 177-191
• Katıtaş, S., Seylim, E. ve Demirkan, S. (2022). Medya etiği ve medya okuryazarlığı eğitimi üzerine bir inceleme. Alanyazın 3(1), 153-17.
• Kazaz, M. ve Acar, N. (2021). Oluşturma yöntemlerine göre yalan haberin incelenmesi: Twitter'da Covid-19. Selin Karaköse (ed.). Covid-19 salgınında çok boyutlu etkiler (176-235), İksad Yayınevi.
• Kokkinos, C. M. & Saripanidis, I. (2017). A lifestyle exposure perspective of victimization through Facebook among university students. Do individual differences matter? Computers in Human Behavior, (74), 235–245.
• Köroğlu, S. A. (2015). Literatür taraması üzerine notlar ve bir tarama tekniği. GİDB Dergisi, (01), 61-69.
• Köktener, A. (2019). İletişim fakültesi öğrencilerinin medya okuryazarlık algıları ve medya okuryazarlığı eğitimine yaklaşımları. Erciyes İletişim Dergisi, 6(1), 227-242.
• Kurudayıoğlu, M. ve Tüzel, S. (2010). 21. yüzyıl okuryazarlık türleri, değişen metin algısı ve Türkçe eğitimi. Türklük Bilimi Araştırmaları, 28(2), 283-298.
• Küçük, Ş. ve Şahin, İ. (2015). Facebook zorbalığı ve mağduriyeti ölçeklerinin Türkçeye uyarlanması. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(1), 55-70.
• Kwan, G. C. & Skoric, M. M. (2013). Facebook bullying: An extension of battles in school. Computers Human Behavior, (29), 16-25
• Lapierre, K. R., & Dane, A. V. (2020). Social advantages and disadvantages associated with cyber aggression-victimization: A latent class analysis. Computers in Human Behavior, 113, 1-9.
• Livingstone, S. (2014). Developing social media literacy: How children learn to interpret risky opportunities on social network sites. Communications, (39), 283–30.
• Maxwell, J. A. (2022). Nitel araştırma tasarımı, etkileşimli bir yaklaşım. (Çev. Ed. Mustafa Çevikbaş). Nobel Yayıncılık.
• Medya Okuryazarlığı Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu. (2006). www.medyaokuryazarligi.gov.tr
• Nocentini, A., Calmaestra, J., Schultze Krumbholz, A., Scheithauer, H., Ortega, R. & Menesini, E. (2010). Cyberbullying: Labels, behaviours and definition in three European countries. Australian Journal of Guidance and Counselling, 20(2), 129–142.
• Ophir, Y., Asterhan C. S. C. & Schwarz, B. B. (2019). The digital footprints of adolescent depression, social rejection and victimization of bullying on Facebook. Computers in Human Behavior, (91), 62-71
• Oksanen, A., Oksa, R., Savela, N., Kaakinen, M., & Ellonen, N. (2020). Cyberbullying victimization at work: social media identity bubble approach. Computer Human Behavior, 109, 1-11.
• Ou, M., Zheng, H., Kim, K. & Chen, X. (2023). Ameta-analysis of social media fatigue: Drivers and a major consequence. Computers in Human Behavior, (140), 1-12.
• Ophir, Y., Asterhan C. S. C. & Schwarz, B. B. (2019). The digital footprints of adolescent depression, social rejection and victimization of bullying on Facebook. Computers in Human Behavior, (91), 62-71.
• Önal, H. İ. (2007). Medya okuryazarlığı: kütüphanelerde yeni çalışma alanı. Türk Kütüphaneciliği, 21(3), 335-359.
• Özdemir, Ş. (2021). Sosyal medya çağında kuşakların medya kullanım alışkanlıklarının incelenmesi. İstanbul Arel Üniversitesi İletişim Çalışmaları Dergisi, 9(20), 281-308.
• Pekman, C. (2007). Avrupa Birliği’nde medya okuryazarlığı (der. Nurçay Türkoğlu ve Melda Cinman Şimşek). Medya Okuryazarlığı. Kalemus Yayınları.
• Polanco Levicán, K. & Salvo Garrido, S. (2022). Understanding social media literacy: a systematic review of the concept and ıts competences. International Journal Of Environmental Research and Public Health, (19)14, 1-16.
• Privitera, C. & Campbell, M.A. (2009). Cyberbullying: The new face of workplace bullying? CyberPsychology and Behavior, (12), 395-400
• Potter, W. J. (2010). The state of media literacy. Journal of Broadcasting & Electronic Media, 54(4), 675-696.
• Sarsar, F. ve Engin, G. (2015). Sınıf öğretmeni adaylarının medya okur-yazarlık düzeylerinin incelenmesi. Ege Eğitim Dergisi, 16(1), 165-176.
• Schreurs, L. & Vandenbosch, L. (2020). Introducing the social media literacy (smıle) model with the case of the positivity bias on social media. Journal Of Child and Media, 15(3), 320-337
• Sezgin, A. A. ve Ünal, S. (2022). Sosyal medya okuryazarlığı çerçevesindeki yeni kavramlar üzerine bir haritalandırma çalışması. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, Dijitalleşme özel sayısı, 93-107
• Sheng, N., Yang, C., Han, L., & Jou, M. (2023). Too much overload and concerns: Antecedents of social media fatigue and the mediating role of emotional exhaustion. Computers in Human Behavior, 139, 107500
• Shi, C., Yu, L., Wang, N., Cheng, B. & Cao, X. (2020). Effects of social media overload on academic performance: A stressor strain outcome perspective. Asian Journal of Communication, 30(2), 179-197.
• Sürü, D. (2019). Sosyal medya kullanımı psiko-eğitiminin kişiler üzerine etkisinin incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İbn Hâldun Üniversitesi, İstanbul.
• Şahin, M. ve Gülnar, B. (2016). İletişim korkusu ve internet kullanımı ilişkisi: Türkiye’deki üniversite öğrencileri arasında bir alan araştırması. Selçuk İletişim Dergisi, 9(2), 5-26.
• Tandoc, J.R.E.C., Yee, A.Z., Ong, J., Lee, J.C.B., Xu, D., Han, Z., Han, C., Hui, J., Ng, Y., Lim, C., Lydia, R. J. C. & Marie, Y. C. (2021). Developing a Perceived Social Media Literacy Scale: Evidence from Singapore. International Journal of Communitacion, (15), 2484-2505
• Tavşanlı, Ö. M. ve Akaydın, B. B. (2017) Sınıf öğretmenlerinin bakış açısıyla sosyal medya okuryazarlığı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(48), 517-528.
• Uyar, M. ve Asrak Hasdemir, T. (2023). Dijitalleşme ve medya okuryazarlığı üzerine incelemeler: Türkiye’deki akademik çalışmalar. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 62(2), 66-8.
• Xiao L. & Mou, J. (2019). Social media fatigue -technological antecedents and the moderating roles of personality traits: the case of wechat. Computers in Human Behavior, (101), 297-310.
• Whelan, E., Islam, A., & Brooks, S. (2020). Is Boredom proneness related to social media overload and fatigue? a stress-strain-outcome approach. Internet Research, (30), 869-887.
• Woods, S., & Wolke, D. (2004). Direct and relational bullying among primary school children and academic achievement. Journal of School Psychology, 42(2), 135–155
• YÖK (2023). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp, Erişim Tarihi: 18. 12.2023