Mebusan-ı Kiramın Terceme-i Hal ve Sergüzeştleri: A Forgotten Treatise from the Second Constıtuonal Period

Yıl 2013, Cilt: 77 Sayı: 280, 955 - 982, 01.12.2013

Serhat Aslaner

https://doi.org/10.37879/belleten.2013.955

Öz

This study is composed of the transcription of the work titled Mebusan-ı Kıramın Tercüme-i Hal ve Sergüzeştleri(1908) by İbnü'r Raci Nuri into Latin alphabet and an introduction written for it. The copy of the text in hand, which was unable to take the attention of the concerned literature during the period, aims to give the life stories of the fırst Deputies in the Second Constitutional Era by focusing on politics and dealing with 8 Deputies. ln the introduction part of the article, as a result of the inducement of this work, the argument that the biographical works are signifıcant tools in understanding and explaining the Ottoman/Republican political tradition is supported through the samples in the book and others in general. 

Anahtar Kelimeler

Second Constitution, Ottoman Chamber of Deputies, Turkish Political Tradition, Turkish Political Elite, Tyranny, Kastamonu Deputy Şükrü Efendi, Bursa Deputy Ömer Fevzi Efendi, Konya Deputy Mustafa Lütfi Efendi, Üsküp Deputy Said Efendi, Sivas Deputy Hüsnü Beyefendi, Tokat Deputy Hafız Mustafa Sabri Efendi

Mebusan-ı Kiramın Terceme-i Hal ve Sergüzeştleri: Meşrutiyet Devrinden Unutulmuş Bir Biyografi Risalesi

Öz

Bu çalışma; İbnü'r-Raci Nuri tarafından yayına hazırlanan ve ilgili literatürün ilgisine mazhar olmayan Mebusan-ı Kiramın Tercüme-i Hal ve Sergüzeştleri başlıklı eserin (1908) Latin harfleri ile neşri ve metne yazılmış bir giriş bölümünden oluşmaktadır. II. Meşrutiyet devrinin ilk mebuslarının hayat hikayelerini siyaset merkezli olarak vermeyi amaçlayan bu metnin eldeki nüshasında 8 mebusun hayatı yer almaktadır. Makalenin giriş bölümünde ise bu çalışma vesilesiyle biyografi çalışmalarının Os­manlı/Cumhuriyet siyaset geleneğini anlama ve anlamlandırmada önemli bir araç olduğu tezi bu ve diğer örnekler üzerinden savunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

II. Meşrutiyet, Meclis-i Mebusan, Türk Siyaset Geleneği, Türk Siyasi Elitleri, İstibdad, Kastamonu Mebusu Şükrü Efendi, Bursa Mebusu Ömer Fevzi Efendi, Konya Mebusu Mustafa Lütfi Efendi, Üsküp Mebusu Said Efendi, Sivas Mebusu Hüsnü Bey, Tokat Mebusu Hafız Mustafa Sabri Efendi, Preveze Mebusu Azmi Bey, Mamuretülaziz Mebusu Asım Bey

Kaynakça

• Abdulkadiroğlu, Abdulkerim, “Ahmed Mahir Efendi’nin İstanbul Hayatı, Verdiği İcâzetler ve Üç Eseri ile Elyazısı Hâtıratı Üzerine Notlar”, Kültürümüzden Esin- tiler, Akademi Kitabevi, İzmir 1997.
• Ağlarcı, Safa, Ağlarcı(ca)zade Ispartalı Hakkı (Isparta 1867- 5 Şubat İstanbul 1923): Cum- huriyet Öncesi Dönemde Yaşamış, Düşünleri ve Savaşımıyla Zamanını Aşmasına Karşın Gizli Kalmış Bir Türk Aydını: Yazıda, Dilde, Eğitimde, Siyasette Reformcu Bir Kişilik, Göltaş Kültür Dizisi, Isparta, t.y.
• Ahmad, Feroz - A. Dankwart Rustow, “İkinci Meşrutiyet Döneminde Meclisler: 1908-1918”, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 4-5, (1976), ss. 245-284.
• Akşin, Sina, Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, Remzi Kitabevi, İstanbul 1987.
• Aslaner, Serhat, “Taşrada Jön Türklük yahut Meşrutiyet Fikrinin Konya’ya İntika- li”, Divan Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 25, (2008), ss. 75-99.
• Aslanoğlu, İbrahim, Sivas Meşhurları, 2 c., Sivas Valiliği İl Kültür Turizm Müdürlü- ğü, Sivas 2006.
• Atalay, Ahmet, Milli Mücadelede Konya Kuvâ-yı Milliyecileri, c. 1, Konya: Damla Ofset, Konya 1997.
• Avcı, Cemal, III. Dönem TBMM’nin Yapısı ve Faaliyetleri, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2000.
• Babacan, Hasan – Servet, Avşar, “İkinci Meşrutiyet Seçimlerinde Bir Mebus Port- resi: Böcüzâde Süleyman Sami ve Seçim Beyannamesi”, 100. Yılında II. Meş- rutiyet Gelenek ve Değişim Ekseninde Türk Modernleşmesi Uluslarası Sempozyum Bildiri- leri, haz. Zekeriya Kurşun - Cemil Öztürk - Yasemin Tümer Erdem - Arzu M. Nurdoğan, Marmara Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2009.
• Başer, Tayyip, Karatekin Uluları, Ankara: Ajans-Türk Matbaası, Ankara 1966.
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, I/1, Türk Tarih Kurumu Yayınları, İs- tanbul 1940.
• Beysanoğlu, Şevket, Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları, İstanbul: Diyarbakır’ı Tanıt- ma Derneği, İstanbul 1957.
• Böcüzâde, Süleyman Sami, Üç Devirde Gördüklerim, haz. Hasan Babacan - Servet Avşar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
• Böcüzade, Süleyman Sami, Kuruluşundan Bugüne Kadar Isparta Tarihi, haz. Suat Seren, Serenler Matbaası, İstanbul 1983.
• Çakan, Işıl, “2. Türkiye Büyük Millet Meclisi`nin Yapısal-İşlevsel Analizi”, doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, 1998.
• Çankaya, Ali, Son Asır Türk Tarihinin Önemli Olayları ile Birlikte Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, c. 3, Mars Matbaası, Ankara 1968-1969.
• Demir, Fevzi, “Bir Siyaset Okulu Olarak Meclis-i Mebusan”, II. Meşrutiyet’i Yeniden Düşünmek, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2010.
• Demirağ, Banu, Manolya Ağacının Kökleri: Dün Bursa, yy. İstanbul 2000.
• Demirci, Aliyar, II. Meşrutiyette Ayan Meclisi 1908-1912, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2006.
• Demircioğlu, M. Ziyaeddin, Kastamonu’da Meşrutiyet Nasıl İlan Olundu, Doğrusöz Mat- baası, Kastamonu 1961.
• Demircioğlu, Aziz, 100 Yıllık Kastamonu Basınında Kim Kimdir: 1872-1972, Doğrusöz Matbaası, Kastamonu 1980.
• Demirel, Ahmet, İlk Meclis’in Vekilleri, İletişim Yayınları, İstanbul 2010.
• Devereux, Robert, The First Ottoman Constitutional Period, The Johns Hopkins University, Baltimore 1963.
• Eldem, Edhem, “Oliver Bouquet’nin Kitabı Vesilesiyle Padişahın Paşaları ve Prozopografya Hakkında”, Toplumsal Tarih, 190 (2009), ss. 44-48.
• Eruz (Esen), Sakine, Kastamonulu Olmayı Ayrıcalık Sayan Bir Sülalenin 17. Yüzyıldan Gü- nümüze Gelen Öyküsü, yy. 2003. [Eserin fotokopi nüshası 171131 demirbaş nu- marasıyla İSAM’da bulunmaktadır.]
• Güneş, İhsan, “Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Toplanması ve Nitelikleri”, Birinci Meclis, Sabancı Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1998.
• Güneş, İhsan, Türk Parlamento Tarihi Meşrutiyete Geçiş Süreci: I. ve II. Meşrutiyet, TBMM Vakfı Yayınları, Ankara 1997.
• Hanioğlu, Şükrü, “Osmanlı İmparatorluğunda Temsil ve İkinci Meşrutiyet Meclis- leri”, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılapları Tarihi Enstitüsü Yıllığı, 4, (1989), ss. 61-78.
• Kafadar, Cemal, Kim Var İmiş Biz Burada Yoğ İken, Metis Yayınları, Ankara 2008.
• Kendirci, Hasan, Meclis-i Mebusan’dan Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Kopuş ve Süreklilik- ler, Kitap Yayınevi, İstanbul 2009.
• Koçer, Mehmet Zeki, Kayseri Uleması, Ahmed Said Matbaası, İstanbul 1972; Uluçay Çağatay; Manisa Ünlüleri, Manisa Lisesi Yayınları, Manisa 1946.
• Meeker, Michale, İmparatorluktan Gelen Bir Ulus: Türk Modernitesi ve Doğu Karadeniz’de Osmanlı Mirası, çev. Tutku Vardarlı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İs- tanbul 2005.
• Pakalın, M. Zeki, Sicill-i Osmanî Zeyli, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2008.
• Prator, Sabine, Der arabische Faktor in der Jungtürkischen Politik: Eine Studie Zum Osmanischen Parlament der II. Konstitution (1908-1918), Klaus Schwarz, Almanya 1993.
• Sunguroğlu, İshak, Harput Yollarında, 2 c., Elazığ Kültür ve Tanıtma Vakfı, İstanbul 1959.
• Tokat, Ömer, “IX. Dönem TBMM Çorum Milletvekilleri ve Siyasi Faaliyetleri”, yüksek lisans tezi, Konya Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009.
• Uluçay, Çağatay; Manisa Ünlüleri, Manisa Lisesi Yayınları, Manisa 1946.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Karesi Meşahiri, Karesi Vilayet Matbaası, Balıkesir 1339- 1341.
• Zürcher, Erik Jan, “Jön Türkler: Sınır Bölgesinin Çocukları”, Savaş Devrim ve Ulus- laşma Türkiye Tarihinde Geçiş Dönemi (1908-1928), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2005.
• ______, “Yıkımın ve Yenilenmenin Mimarları: Kemalist Jenerasyona ve Jön Türk- lere Dair Bir Grup Biyografisi Denemesi”, Mete Tunçay’a Armağan, haz. Meh- met Ö. Alkan - Tanıl Bora - Murat Koraltürk, İletişim Yayınları, İstanbul 2007, ss. 539-571.
• ______, Milli Mücadelede İttihatçılık, Bağlam Yayınları, İstanbul 1987.
• The First Ottoman Experiment in Democracy, haz. Cristoph Herzog - Malik Sharif, Ergon, Würzburg 2010.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, haz. Mustafa N. Ünver, c. 1, TBMM Matbaası, An- kara 1982.
• “Ahmed Mahir Efendi Hazretleri”, Köroğlu, (Kastamonu), sy. 92, 2 Eylül 1326, ss. 1-2.