II. Abdülhamit Döneminde Yabancı ve Azınlık Mekteplerinin Faaliyetleri

Yıl 2007, Cilt: 71 Sayı: 261, 613 - 652, 20.08.2007

Zeki Salih Zengin

https://doi.org/10.37879/belleten.2007.613

Öz

Osmanlı Devleti, çok çeşitli etnik ve dini özelliklere sahip nüfusu bünyesinde barındıran bir demografik yapıya sahip olmuştur. Müslüman olmayan (gayrımüslim) nüfusun hak ve sorumlulukları, söz konusu dönem içerisinde İslam hukukunun öngördüğü esaslar çerçevesinde belirlenmiştir. Buna göre gayrımüslimlerin, azınlık olarak, özellikle dini haklarının korunduğu, askerlik görevinden muaf tutuldukları, mal ve can güvenliklerinin teminat altına alındığı, dolayısıyla Müslüman olan vatandaşlar karşısında ikinci sınıf bir hukuki statüye sahip olmadıkları bilinmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, II. Abdülhamit, Gayrımüslim, Azınlık, Yabancı

The Activities of Minority and Foreign Schools in the Abdulhamit II Period

Öz

Following Tanzimat, there was an increase in the activities of minority and foreign schools in the Ottoman Country. The principles regarding the foundation and activities of these schools which were considered as private institutions were set in the 1869 dated Law of General Education. The principles, however, were not followed because of Ottoman Statesmen's negligence and foreign pressures. It is known that these schools which were mainly founded by the Americans, English, French, Russians and Germans were under the control of missionaries. Activities aiming to provoke the minorities and encouraging religion change were observed in these schools. That these schools took part in the outbreak and support of Armenian rebels occurred during the reign of Abdulhamit II was proven. Missionary activities, were also not in line with the traditional Ottoman understanding of preserving the religion and culture of its subjects. Therefore, the harmful activities of these schools were tried to be prevented and those schools violating the rules were closed. Despite all these, neither were these schools controlled nor were their harmful activities prevented. The problem could be resolved by the Law of Unification of Instruction enacted during the Republican period.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Abdulhamit II, Non-muslim, Minority, Foreign

Kaynakça

• Açıkses, Erdal : Amerikalıların Harput'taki Misyonerlik Faaliyetleri, TTK Basımevi, Ankara 2003.
• Ahmet Cevdet Paşa, Tezakir (40-Tetimme), Yayınlayan : Cavid Baysun, TTK Basımevi, Ankara 1991.
• Akgündüz, Ahmet: Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, Fey Vakfı Yay., İstanbul 1990.
• Akyüz, Yahya: "II. Abdülhamit Devrinde Protestan Okulları İle İlgili Orijinal İki Belge", A. Ü. Eğitim Fakültesi Dergisi III/1-4, Ankara 1970, s. 121- 130.
• Alan, Gülbadi: "Amerikan Board Okulları ve Türk-Ermeni İlişkilerinde Oynadıkları Roller", Erciyes Ünv., Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 10, Yıl: 2001, s. 153-182.
• Alan, Gülbadi : "Protestan Amerikan Misyonerleri, Anadolu'daki Rumlar ve Pontus Meselesi", Erciyes Ünv., Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 10, Yıl: 2001, s. 183-204.
• Alan, Gülbadi : Merzifon Amerikan Koleji ve Anadolu'daki Etkileri, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Kayseri 2002.
• Alkan, Mehmet Ö. : Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Modernleşme Sürecinde Eğitim İstatistikleri 1839-1924, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yay., Ankara 2000.
• Aydın, M. Akif: Türk Hukuk Tarihi, Beta Yay., İstanbul 1996.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) :
• A.DVN.MHM. No: 5/1.
• DH.EUM.THR. No: 5/29
• Y.EE. No: 5/127; 5/128; 10/53, 39/15, 49/76, 82/45, 86/39; 131/21, 131/28.
• Y.A.Hus. No: 201/65; 236/52; 238/33; 269/88; 269/88; 272/56.
• Y.A.Res. No: 56/51; 81/6; 101/39; 101/70; 119/50.
• Y.MTV. No: 76/46; 260/200; 302/216.
• Y.PRK.AJZ. No: 52/28.
• Y.PRK.BŞK. No: 12/85; 53/126; 60/24; 62/64.
• Y.PRK.DH. No:8/25.
• Y.PRK.MKT. No: 45/5.
• Y.PRK.UM. No: 5/20; 44/96; 48/69.
• Bozkurt, Gülnihal : Azınlık İmtiyazları-Kapitülasyonlardan Tek Hukuk Sistemine Geçiş, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara 1998.
• Çetin, Atilla : "II. Abdülhamit'e Sunulmuş Beyrut Vilayetindeki Yabancı Okullara Dair Bir Rapor", Türk Kültürü, Sayı: 253, Yıl: XXII, Mayıs 1984, s. 316-324.
• Çetin, Atilla : "Maarif Nazırı Ahmet Zühtü Paşa'nın Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Yabancı Okullar Hakkında Raporu", İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, Sayı: 10-11, Yıl: 1981-1982, Edebiyat Fakültesi Basımevi 1983, s. 189-207.
• Deringil, Selim : İktidarın Sembolleri ve İdeoloji II. Abdülhamit Dönemi (1876-1909), Çev.: Gül Çağalı Güven, Yapı-Kredi Yay., İstanbul 2002.
• Ergin, O. Nuri: Türk Maarif Tarihi I-IV, Eser Matbaası , İstanbul 1977.
• Ergün, Mustafa : Atatürk Devri Türk Eğitimi, A.Ü. Dil ve Tarih Coğrafya Fak. Yay., Ankara 1982.
• Haydaroğlu, İlknur Polat : Osmanlı İmparatorluğu'nda Yabancı Okullar, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1990.
• İkdam, Sayı: 482, 545, 806, 822, 826.
• Karal, Enver Ziya: Osmanlı Tarihi V, TTK. Yay., Ankara 1988.
• Kenanoğlu , Macit : Osmanlı Millet Sistemi Mit ve Gerçek, Klasik Yay., İstanbul 2004.
• Kieser, Hans-Lukas : Iskalanmış Barış Doğu Vilayetleri'nde Misyonerlik, Etnik Kimlik ve Devlet 1839-1938, İletişim Yay., İstanbul 2005.
• Kili, Suna/Gözübüyük, A.Şeref : Türk Anayasa Metinleri (Sened-i İttifaktan Günümüze), Türkiye İş Bankası Yay., Ankara 1985.
• Kocabaşoğlu, Uygur: "XIX. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nun Avrupa Topraklarında Amerikan Misyoner Faaliyetleri", Tanzimat'ın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, TTK Basımevi, Ankara 1994, s. 548-551.
• Kocabaşoğlu, Uygur: Kendi Belgeleriyle Anadolu'daki Amerika 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Amerikan Misyoner Okulları, Arba Yay., İkinci Baskı , İstanbul 1991.
• Kodaman, Bayram : Abdülhamit Devri Eğitim Sistemi, TTK Basımevi., Ankara 1991.
• "Meclis-i Vükelaca Ba'de't-tezekkür Müsaade-i Seniyye İstihsal Edilmedikçe Mektep Küşadına ruhsat Verilmemesi Hakkında", Düstur VI, Tertib-i Evvel, s. 1456-1457.
• "Mektep Küşadı Hususunun Bi'l-istizan Sudur Edecek İrade-i Seniyye Üzerine Ferman-ı Ali Suduruna Taliki Hakkında İrade-i Seniyye" Düstur V, Tertib-i Evvel, s. 759-760.
• "Maarif-i Umumiye Nizamnamesi", Düstur II, Tertib-i Evvel, s. 184-219.
• Mahmud Cevad, Maarif-i Umumiye Nezareti Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı, Yayına Hazırlayanlar: Mustafa Ergün, Tayyip Duman, Sebahattin Arıbaş, H. Hüseyin Dilaver, MEB Yay., Ankara 2002.
• Mutlu, Şamil : Osmanlı Devletinde Misyoner Okulları, Gökkubbe Yay., İstanbul 2005.
• Ortaylı , İlber : 'Tanzimat Döneminde Tanassur ve Din Değiştirme Olayları", Tanzimat'ın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, TTK Basımevi, Ankara 1994, s. 481-487.
• Ovacık, Mustafa: Türkçe-İngilizce Hukuk Sözlüğü, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırmaları Ens. Yay., Ankara 2003.
• Richter , Julius : A History of Protestant Missions in The Near East, Newyork 1910.
• Ülken, H. Ziya : Sosyoloji Sözlüğü, MEB Yay., İstanbul 1969.
• Vakanüvis Ahmet Lütfi Efendi Tarihi IX, Yayınlayan: Münir Aktepe, Edebiyat Fak. Matbaası, İstanbul 1984.
• Zengin, Zeki Salih : II. Abdülhamit Dönemi Örgün Eğitim Kurumlarında Din Eğitimi ve Öğretimi 1876-1908, Baki Kitabevi, Adana 2003.
• Zengin, Zeki Salih : Tanzimat Dönemi Osmanlı Örgün Eğitim Kurumlarında Din Eğitimi ve Öğretimi, MEB Yay., İstanbul 2004.