KERAITAI ANTİK KENTİ SAVUNMA MİMARİSİ

Yıl 2023, Sayı: 33, 61 - 90, 31.12.2023

Salih Soslu

https://doi.org/10.22520/tubaar.1352274

Öz

Bu çalışmayla Keraitai antik kentinin savunma yapılarının ilk kez tanıtılması ve mimari literatürüne kazandırılması planlanmaktadır. Böylece kentin savunma planının ortaya çıkarılması, savunmayı oluşturan sur, kule, kapı gibi birimlerin mimari ve askeri özelliklerinin tanımlanması, kent savunmasının tarihsel kimliğinin belirlenmesi ve açıklanması amaçlanmaktadır. Kent günümüzde Burdur İli sınırları içinde yer alırken, antikçağda ise Pisidia Bölgesi’nin dağlık bir kenti konumundadır. Bölgedeki kentlerin MÖ 3.-1. yy’larda Hellen kentleşme programıyla urbanistik gelişimleri sağlanırken, MS 1.-3. yy’lar arasında ise imparatorluğun imar faaliyetleriyle bayındırlık ve iskan işleri tamamlanmıştır. Keraitai’nin kentsel yapıları, bu gelişimin bir parçasıdır. Kent, korunaklı bir savunma sistemi ve planına sahiptir. Bu sistemi oluşturan sur, kule ve kapı şeklindeki birimlerin mimari özellikleri, çevredeki kentlerin ve yerleşimlerin savunma yapılarına ait mimari özelliklerden farklıdır. Buradaki farklılığın sebepleri arasında Hellenistik-Roma İmparatorluk Dönemi’nde uygulanan siyasi, askeri ve sosyo-iktisadi politikalar, mimari alandaki teknik kullanım ve işçilik ile dönemsel özellikler gösterilebilir. Bu politikalar emperyalist yönetimler tarafından Pisidia Bölgesi’nde o kadar planlı ve güçlü uygulanmıştır ki, kentlerin Hellenistik-Roma İmparatorluk Dönemi öncesi var ise de artık ya tahrip olmuştur ya da başka yapılar için inşa malzemesi olarak veya tekrardan tasarlanarak farklı bir yapı / mekan olarak kullanılmıştır. Bu sebeple bölgedeki kentlerin birçoğunun Hellenistik Dönem’den önceki tarihsel süreci tartışma konusudur. Nitekim Keraitai’nin savunma yapıları, Hellen kentleşme programıyla inşa edilmiş veya geliştirilmiş kentlerden oldukça farklı mimari özellikler taşıdığından ötürü savunma mimarisinin tarihsel durumu sorgulanmaya başlanmıştır. Bu konudaki araştırmalarımız ile kent savunmasının mimari özelliklerinin, Klasik-Erken Hellenistik dönemlere ait kentlerin savunma mimarisi özellikleriyle yakın benzerlik oluşturduğu sonucuna varılmıştır. Ayrıca savunma mimarisinin bazı bölümlerinin Arkaistik özellikler taşıdığı da tespit edilmiştir. Kentin Akropolis modelli kent planı, Akropolis’teki In antis planlı tapınak, MÖ 6.-4. yy’lara ait black-on-red grubu seramik örnekleri ve Herme amuleti buluntusu, bu yaklaşımımızı güçlendiren arkeolojik verileri oluşturur.

Anahtar Kelimeler

Pisidia, Keraitai, Savunma, Mimari, Sur, Kule.

THE DEFENSE ARCHITECTURE OF CERAITAI ANCIENT CITY

Öz

With this study, it is planned to introduce the ancient city of Ceraitai’s defense buildings for the first time and to incorporate them into the architecture literature. Thus, it is aimed to reveal the city’s defense plan, to identify the architectural and military characteristics of the units that comprise the defense, such as the walls, towers, and gates, and to establish and explain the city’s historical identity. While the city is now located within the borders of Burdur province, it was a mountain city in the Pisidia Region in ancient ages. Between the 3rd and 1st centuries BC, the Hellenic urbanization program developed the region’s cities. Later, in the 1st and 3rd centuries AD, the infrastructure improvements and settlement projects / works of the cities were completed thanks to the construction activities / architectural works of the empire. Ceraitai’s urban structures are also included in this development. The city is built with a protected/powered defense system and strategy. However, the architectural features of units such as walls, towers and gates that make up this system are different from the surrounding cities and settlements. The Hellenistic- Roman Empire Period’s political, military, and socioeconomic strategies, technical uses and workmanship in the architectural area, and periodical features all contribute to the difference here. These policies were implemented so strongly and in a planned manner by the imperialist administrations in the Pisidia Region that even if the cities were founded before the Hellenistic-Roman Empire Period, their possible structures were either demolished or used as building materials for other structures, or they were redesigned to create a different structure was used as space. For this reason, the historical development of the most of cities before to the Hellenistic Period is uncertain and debatable. Since the defensive structures of Ceraitai have architectural characteristics that are quite distinct from those of cities built or developed under the Hellenic urbanization program, the historical context of the defense architecture has been called into question. Our research on this subject has revealed that the architectural characteristics of the city defense are closely similar to those of the defense architecture of cities belonging to the Classical-Early Hellenistic periods. It has also been determined that some parts of the defense architecture have Archaistic features. The Acropolis city plan, the In antis planned temple on the Acropolis, the black-on-red ceramics dating from the 6th to 4th century BC, and Herme amulet archaeological evidence that supports our approach.

Anahtar Kelimeler

Pisidia, Ceraitai, Defense, Architecture, Wall, Tower.

Kaynakça

• Ağgül, M. (2018). “Sağır Kalesi’nin Kuzey Pisidia Kaleleri Işığında Yorumlanması”. T. Kahya, A. Özdizbay, N. Tüner Önen, M. Wilson (ed.), Antalya Uluslararası Genç Bilimciler Buluşması II: Anadolu Akdenizi Sempozyumu, AKMED, Antalya, 11-34.
• Akarca, A. (1988). Şehir ve Savunması, Ankara.
• Akkurnaz, S. (2019). “NY Carlsberg Glyptotek Müzesi’nde Korunan Düver Buluntusu Pişmiş Toprak Antefiksler”, TÜBA-AR, 25, 139-160.
• Alpaslan, H., Güngör, T. Z. (2022). “Pisidia Antiokheia Kentini Çevreleyen Kale Yerleşimleri”, Türk Tarih Kurumu Kongresi, 195-209.
• Arrianus. Anabasis, (E. J. Chinnock, Çev.), New York. Atalay, İ. (1977). “Burdur Havzası ve Çevresinin Jeomorfolojik Gelişimi”, Jeomorfoloji Dergisi, 6, 93-110.
• Atayeter, Y. (2005). Aksu Çayı Havzası’nın Jeomorfolojisi, Isparta. Avcı, M. (2014). “Paleocoğrafya”, A. Güner, T. Ekim (ed.), Resimli Türkiye Florası-1, İstanbul, 50-75.
• Aydal, S., Mitchell, S., Robinson, T., Vandeput, L. (1995). “The Pisidian Survey 1995: Panemoteichos and Oren Tepe”, AnatSt 47, 141-182.
• Aydın, N. (2013). Büyük Sümerce Sözlük, Ankara.
• Bean, G. E. (1999). Eskiçağda Güney Kıyılar, İstanbul.
• Becks, R., Polat Becks, B. A. (2015). “Güneybatı Pisidia’da Yeni Bir Araştırma: Şeref Höyük/ Komama ve Çevresi Yüzey Araştırması 2014”, ANMED, 13, 185-192.
• Brandt, H. (1992). Gesellschaft und Wirtschaft Pamphyliens und Pisidiens im Altertum, Bonn.
• Büyükkolancı, M. (1996). Pisidia Tapınak Mimarisi. [Yayımlanmamış Doktora Tezi] İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Büyüközer, A. (2020). “Knidos Kent Surları: Kap Krio Savunma Sistemi ve 56 Numaralı Kule (?)”, OLBA XXVIII, 165-206.
• Büyüközer, A. (2022). “Knidos ve Ionia Rönesansı”, TÜBA-AR, 30, 65-89.
• Büyüközer, A. (2023). “New Research at Knidos City Walls: Initial Outcomes”, A. Diler, S. Özen (ed.), Befestigungsbauten im westlichen Kleinasien Fortifications in western Anatolia, Saarland University Press Saarbrücken, 139-159.
• Cohen, G. M. (1978). The Seleucid Colonies. Studies in Founding, Administration and Organization, Wiesbaden.
• Çelgin, G. (2011). Eski Yunanca-Türkçe Sözlük, İstanbul.
• Daems, D., Poblome, J. (2016). “Adaptive Cycles in Communities and Landscapes: The Case of Sagalassos and Düzen Tepe During the Classical/ Hellenistic Period”, Archaeological Review from Cambridge, 31(2), 91-107.
• Daems, D., Braekmans, D., Poblome, J. (2017). “Late Achaemenid And Early Hellenistic Pisidian Material Culture From Düzen Tepe (SW Anatolia)”, HEROM, 6(1), 11-47.
• Diodoros, Bibliotheka Historike, (R. M. Geer, Çev.), New York.
• Dökü, E. (2015). “Manca ve Hasanpaşa’daki Yeni Bulgular Işığında Kabalis Ölü Gömme Geleneklerinin Yeniden Değerlendirilmesi”, ADALYA, 18, 69-100.
• Dörtlük, K. (1976). “Keraitae Araştırma Raporu”, Türk Arkeoloji Dergisi, 23, 17-23.
• Dörtlük, K. (1988). “İlk Keraitai Yazıtı”, Türk Arkeoloji Dergisi, 27, 68-71.
• Erdoğan, H. M. (2022). “Lykia Bölgesi’nde Klasik Dönem’e Tarihlendirilen bazı duvar örgü stillerine dair gözlemler”, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 12(4), 2517-2536.
• French, D. H. (1994). “Isinda and Lagbe”, A. Hall, N. Milner, S. Mitchell, D. French (ed.), Studies in the History and Topography of Lycia and Pisidia: In Memoriam A. S. Hall, Ankara, 53-91.
• Gürbüzer, M. (2021). “Amos’ta Yeni Araştırmalar ve Bulgular”, Cedrus, 9, 219-249.
• Hall, A. S. (1986). “R.E.C.A.M. Notes and Studies No. 9: The Milyadeis and Their Territory”, AnatSt, 36, 137-157.
• Hecebil, U. (2016). “Konane Kale Tepe Yerleşmesi Hellenistik Dönem Savunma Sistemi”, Colloquium Anatolicum, 15, 132-154.
• Hirschfeld, G. (1879). Bericht über eine Reise im Südwestlichen Kleinesien, Berlin.
• Horsley, G. H. R., Mitchell, S. (2000). The Inscriptions of Central Pisidia, Bonn.
• Hürmüzlü, B. (2007a). “Pisidia’da “Gömü Geleneklerinin” Işığında Kültürler Arası İlişkiler”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15, 1-22.
• Hürmüzlü, B. (2007b). “Pisidia Bölgesi’nde Ele Geçen Anthemion Tipi Steller”, CollAn, 6, 97-144.
• Hürmüzlü, B. (2013). “Konane Antik Kenti Hellenistik Dönem Yerleşmesi”, B. Hürmüzlü, M. Fırat, A. Gerçek (ed.), Pisidia Araştırmaları Sempozyumu, Isparta, 142-154.
• Hürmüzlü, B. (2015). “Pisidia Bölgesi’nde Seleukoslar Dönemi Yerleşim Politikaları”, CollAn 14, 166-185.
• Hürmüzlü, B., De Giorgi, A., Iversen, P. A. (2009). “New Research in Northwestern Pisidia: Ancient Konane (Conana) and its Territory”, CollAn, 8, 235-256.
• Hürmüzlü Kortholt, B., Tanrıver, Ö. (2016). “Antik Kaynaklar, Epigrafik ve Arkeolojik Veriler Işığında Kuzeybatı Pisidia Bölgesi’nin Kültürel Kimliği”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 37, 27-49.
• Imhoof-Blumer, F. (1902). Kleinasiatische Münzen-II, Wien.
• Işın, G. (1998). “The Ruins at Kozan-Bodrumkaya: Pednelissos”, ADALYA, 3, 111-128.
• Jansen, B. (2016). “Defensive Funktionen”, S. Müth, P. I. Schneider, M. Schnelle, P. D. De Staebler (ed.), Ancient Fortifications I, Oxford, 101-125.
• Kahya, T. (2012). “Pisidia Arkaik Dönem Pişmiş Toprak Çatı Elemanları Üzerine Bazı Gözlemler”, K. Dörtlük, T. Kahya, R. Boyraz Seyhan, T. Ertekin (ed.), Uluslararası Genç Bilimciler Buluşması: Anadolu Akdenizi Sempozyumu, Antalya, 175- 194.
• Kahya, T. (2017). “Düver Mimari Terrakottalarının Dini Kontekst Bağlamında Olası Kullanımı Üzerine Düşünceler”, Phaselis, 3, 81-118.
• Kahya, T. (2018). “Burdur Müzesi’nden Bir Grup Mimari Terrakotta Üzerine Bazı Gözlemler”, Mimarlık Arkeoloji Kültür Sanat Dergisi, 10, 14-25.
• Karlsson, L. (1993). “Thoughts About Fortifications in Caria From Maussollos to Demetrios Poliorketes”, P. Debord, R. Descat (ed.), Fortifications et Defense du Territoire en Asie Mineure Occidentale et Meridionale, İstanbul, 141-154.
• Kaşka, M. (2013). “Uylupınar Yüzey Araştırmasında Ele Geçen Arkaik Seramikler”, B. Hürmüzlü, M. Fırat, A. Gerçek (ed.), Pisidia Araştırmaları, Isparta, 285- 293.
• Keeley, L. H., Fontana, M., Quick, R. (2007). “Baffles and Bastions: The Universal Features of Fortifications”, Journal of Archaeological Resource, 15, 55- 95.
• Kloekhorst, A. (2008). Etymological Dictionary of the Hittite inherited lexicon, (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series 5), Leyde.
• Kosmetatou, E. (1997). “Pisidia and the Hellenistic Kings from 323 to 133 BC”, AncSoc, 28, 5-37.
• Kun, N. (2018). Türkiye Mermer Yatakları, İstanbul.
• Kun, N., Türkmen, F. (2003). “Burdur-Bucak Çevresi Travertenlerinin Jeolojik Özellikleri”, M. Ersoy (ed.), Türkiye IV. Mermer Sempozyumu, Afyon, 257-266.
• Lawrance, A. W. (1979). Greek Aims in Fortification, Oxford.
• Locatelli, L. (2017). La toponymie et l’ethnonymie de la Pisidie antique (XIIIe s. a.C.; debut IVe s. p.C.), Universite de Bourgogne Franche-Comte, Unpublished Doctor’s Thesis.
• Marsden, E. W. (1969). Greek and Roman Artillery (Historical Development), London.
• Martin, R. (1965). Manuel D’architecture Grecque, I. Materiaux Et Techniques, Paris.
• Mitchell, S. (1991). “The Hellenization of Pisidia”, Mediterranean Archaeology, 4, 119-145.
• Mitchell, S. (1992). “Hellenismus in Pisidien”, E. Schwertheim (ed.). Forschungen in Pisidien. Asia Minor Studien 6, Bonn, 1-27.
• Mitchell, S. (1994). “Three Cities in Pisidia”, AnatSt, 44, 129-148.
• Mitchell, S. (1995). Cremna in Pisidia: An Ancient City in Peace and in War, London.
• Mitchell, S. (1996). “1995 Yılı Pisidia Araştırması”, AST, 14(1), 47-62.
• Mcnicoll, A. W. (1997). Hellenistic Fortifications from the Aegean to the Euphrates, Oxford.
• Müth, S. (2016). “Urbanistic Functions and Aspects”, S. Müth, P. I. Schneider, M. Schnelle, P. D. De Staebler (ed.), Ancient Fortifications I, Oxford, 159-172.
• Özcan, F. (2015). “Kuzey Pisidia Yüzey Araştırması 2014”, ANMED, 13, 193-197.
• Özcan, F. (2022). “Kuzey Pisidia’da Kırsal Yerleşmeler”, Türk Tarih Kurumu Kongresi, 139-177.
• Özen, S. (2017). “Kaunos Surları”, A. Diler, S. Özen, U. Çörtük, M. Doyran, B. Özen-Kleine, S. Akerdem, N. O. Özer, Y. Say Özer (ed.), 50. Yılında Kaunos, Ankara, 71-92.
• Özen-Kleine, B., Özen, S. (2015). N”eue Forschungen in der antiken Stadt Kaunos”, M. Koch (ed.), Internationales Symposium zur Archäologie in der Großregion in der Europäischen Akademie Otzenhausen, 75-90.
• Özsait, M. (1980). İlkçağ Tarihinde Pisidia, Başlangıçtan Büyük İskender Devrinin Sonuna Kadar, İstanbul.
• Özsait, M. (1985). Hellenistik ve Roma Devrinde Pisidya Tarihi, İstanbul.
• Özsait, M. (2012). “2011 Yılı Isparta ve Burdur İlleri Yüzey Araştırmaları”, AST, 30(1), 317-332.
• Philo Byzantius, Poliorketika, (A. W. Lawrance, Çev.), Oxford.
• Plutarkhos, Life of Eumenes, (B. Berrin, Çev.), London.
• Poblome, J., Braekmans, D., Fırat, N., Neyt, B., Kaptijn, E., Vanhaverbeke, H., Martens, F., Vyncke, K., Willet, R., Waelkens, M., Degryse, P. (2013). “How Did Sagalassos Come to Be? A Ceramological Survey”, M. Tekocak (ed.), Studies in Honour of K. Levent Zoroğlu, Antalya, 528-540.
• Polyaenus’s, Stratagems of Wars, (çev. R. Shepherd), London.
• Radet, G. (1893). “Les villes de la Pisidie”, RA 22, 185- 220.
• Res Gestae Divi Augusti, Velleius Paterculus and Res Gestae Divi Augusti, (T. E. Page, Çev.), London.
• Robert, L. (1970). Etudes anatoliennes: recherches sur les inscriptions grecques de l’Asie mineure, Amsterdam.
• Rostovtzeff, M. I. (1941). The Social and Economic History of the Hellenistic World, 3, Oxford.
• Saner, T. (1994). “Oberservations on the Different Types of Masonry Used in the City Walls of Amos”, P. Debord-R. Descat (ed.), Fortifications et Defense du Territoire en Asie Mineure Occidentale et Meridionale, İstanbul, 273-284.
• Schmaltz, B. (1994). “Kaunos 1988-1991”, Archaologischer Anzeiger, 185-237.
• Scranton, R. L. (1941). Greek Walls, Cambridge.
• SNG, (1956). Pisidia, Copenhagen.
• SNG, (1994). France III: Cabinet des Medailles Pamphylie Pisidie Lycaonie Galatie, Paris.
• SNG, (1999). Pisidien und Lykaonien, München.
• Soslu, A. (2022a). Burdur Müzesi Cam Eserleri [Yayımlanmamış Doktora Tezi] Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Soslu, A. (2022b). “Eskiçağ’da Deniz Ticaretinde Camın Meta Olarak Kullanımına Genel Bir Bakış”, Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (ASOBİD) 11, 259-297.
• Soslu, S. (2021). Kremna Antik Kenti Savunma Sistemleri [Yayımlanmamış Doktora Tezi] Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Soslu, S., Soslu, A. (2023) “Burdur Müzesi’nden Bes Amuleti”, Arkeoloji Dergisi 2(31), 71-94.
• Strabon, Geographika, (A. Pekman, Çev.), İstanbul.
• Şenel, M. (1997). Türkiye Jeoloji Haritaları (Isparta-J 11 Paftası), Ankara.
• Tischler, J. (2001). Hethitisches Handwörterbuch mit dem Wortschatz der Nachbarsprachen, Innsbruck. Uzunaslan, A. (2016). “A Revision of A Published Inscription Found in Keraia”, Gaziantep University Journal of Social Sciences 15/4, 1070-1073.
• Ünal, A. (2016). Hititçe-Türkçe, Türkçe-Hititçe Büyük Sözlük, Ankara.
• Vanhaverbeke, H., Waelkens, M., Vyncke, K., et al. (2010). “‘Pisidian’ Culture ? The Classical Hellenistic Site At Düzen Tepe Near Sagalassus (Southwest Turkey)”, Anatolian Studies 60, 105- 128.
• Vitruvius, De Architectura, (F. Granger, Çev.), London. Wınter, F. E. (1971). Greek Fortifications, London.