NİĞDE-BOR OVASI NEOLİTİK VE KALKOLİTİK ÇAĞ ÇANAK ÇÖMLEKLERİ

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 4, 923 - 955, 31.12.2023

Emine Kalkan Emrullah Kalkan

https://doi.org/10.47525/ulasbid.1377467

Öz

Niğde Bor, Ulukışla, Çamardı İlçelerinde 2017-2021 yılları arasında yürütülen “Niğde Dağlık Alanlar Yüzey Araştırması”nın 2020 sezonunda toplanmış olan çanak çömleklerin el yapımı olmaları başta olmak üzere karakteristik biçimleri ile tarihöncesi döneme ait olduğu anlaşılmaktadır. Bor Ovasında 1982 yılında Dr. Uğur Silistreli tarafından tek sezon kazı yapılmış olan Pınarbaşı-Bor Höyük ile ilk kez tespit edilen Kıvrımak Höyük ve Çıplak Tepe olmak üzere üç höyükten, toplamda 170 adet çanak çömlek toplanmıştır. Pınarbaşı-Bor, Kıvrımak Höyük ve Çıplak Tepe'den toplanan çanak çömleklerin en karakteristik parçalarının Tepecik-Çiftlik Höyük'te (Niğde) in-situ olarak bulunan Erken Kalkolitik döneme tarihlenen 3. tabaka çanak çömlekleri ile benzer olduğunu, ayrıca Tepecik-Çiftlik gibi bir in situ buluntu grubu olmasa da Musular yerleşiminde tespit edilen ve Geç Neolitik döneme tarihlenen parçalar ile de benzediği anlaşılmaktadır. Çanak çömleklerin makroskopik analizlerle başlıca dört gruba ayrıldığı anlaşılmaktadır. Bunlar A-B-C-D harf kodları ile tanımlanmış ve karakteristik özelliklerine göre 1-2 rakam kodları ile de alt gruplara ayrılmıştır. Kırmızı hamurlu veya astarlı mallar A grubu olarak tanımlanmıştır. Bunların perdahlı olanları A1 alt grubuna ve perdahsız olanları da A2 alt grubuna ayrılmıştır. Kahve, koyukahve, siyah ve gri renk tonlarında hamurlu veya astarlı mallar B grubu olarak tanımlanmıştır. Bunların perdahlı olanları B1 alt grubuna ve perdahsız olanları da B2 alt grubuna ayrılmıştır. Genelde astarı olmayan ve herhangi bir yüzey işlemine sahip olmayan mallar C grubu olarak tanımlanmıştır. Bu grubun herhangi bir alt grubu yoktur. Bezemeli mallar D grubu olarak tanımlanmıştır. Boya bezemeli olanlar D1 alt grubuna, kazıma bezemeli olanlar D2 alt grubuna ve bezemesinin türü ve tekniği net anlaşılamayan ancak bezemeli olduğu düşünülen grup ise D3 alt grubu ile tanımlanmıştır. Bölgenin Tepecik-Çiftlik ve Musular anahtar yerleşimleriyle karşılaştırmalı olarak yapılan tarihleme çalışmalarına göre en karakteristik çanak çömlek grubu olan, kırmızı astarlı ve yoğun perdahlı A grubu malların Geç Neolitik dönemde başlayan iskâna, koyu kahverengi hamurlu ve yoğun perdahlı B grubu malların da Erken Kalkolitik dönemde devam eden iskâna işaret ettiği anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Neolitik, Kalkolitik, Çanak Çömlek, Volkanik Kapadokya, Bor Ovası

THE NEOLITHIC AND CHALCOLITHIC POTTERY FROM THE NİĞDE-BOR PLAIN

Öz

The handmade pottery collected during the “Niğde Mountainous Areas Surface Survey” conducted in Niğde Bor, Ulukışla, and Çamardı districts between 2017 and 2021 is identified as belonging to the prehistoric period, primarily due to its characteristic forms and handmade nature. A total of 170 pieces of pottery were collected from three mounds: Pınarbaşı-Bor Höyük, initially excavated for one season in 1982 by Dr. Uğur Silistreli, as well as newly identified mounds, Kıvrımak Höyük and Çıplak Tepe, in the Bor Plain. It is noted that the most characteristic pieces of pottery collected from these mounds resemble the 3rd layer pottery found in-situ at Tepecik-Çiftlik Höyük (Niğde) dating to the Early Chalcolithic period. Additionally, similarities are observed with fragments dating to the Late Neolithic period found in the Musular settlement, even though it does not constitute an in-situ discovery group like Tepecik-Çiftlik Höyük. Macroscopic analysis reveals that the pottery can be primarily categorized into four groups, identified with the letters A-B-C-D, and further divided into subgroups marked with numbers 1-2 according to their characteristic features. Pottery with red clay or lining is categorized as Group A. The burnished ones are separated into Subgroup A1, while the non-burnished ones are designated as Subgroup A2. Group B encompasses pottery in shades of brown, dark brown, black, and gray clay or lining. Burnished examples are classified as subgroup B1 and non-burnished ones as subgroup B2. Pottery with no lining and no surface treatment falls under Group C, with no subgroups. Decorated pottery is labeled as Group D. Those with painted decorations are grouped as subgroup D1, those with incised decorations as subgroup D2, and subgroup, D3, is reserved for pieces with undetermined decoration types and techniques, but considered decorated. Based on comparative dating studies with the region's key settlements, Tepecik-Çiftlik and Musular, it is understood that Group A pottery, characterized by red linings and intense burnishing, indicates habitation beginning in the Late Neolithic period, while Group B pottery with dark brown clay and intense burnishing suggests continuity in habitation during the Early Chalcolithic period.

Anahtar Kelimeler

Neolithic, Chalcolithic, Pottery, Volcanic Cappadocia, Bor Plain

Kaynakça

• Atalay, İ. (2000). Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• Atlı, N., B., ve Binder, D. (2012). Neolithic Obsidian Workshop at Kömürcü-Kaletepe (Central Anatolia). M. Özdoğan, N. Başgelen ve P. Kuniholm (Ed.), The Neolithic in Turkey (s. 71-88). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yay.
• Atıcı, G. ve Türkecan, A. (2017). Anadolu’nun Volkanları. Doğal Kaynak ve Ekolojik Bülten, 22, s. 1-18.
• Bıçakçı, E. (2001). Tepecik-Çiftlik Höyüğü (Niğde) Kazısı Işığında Orta Anadolu Tarihöncesi Kültürleri İle İlgili Yeni Bir Değerlendirme. TÜBA-AR, IV, s. 25-41.
• Caneva, I. (2007). Mersin-Yumuktepe Son Veriler Işığında MÖ Yedinci Binyıla Yeni Bir Bakış. M. Özdoğan ve N. Başgelen (Ed.). Türkiye’de Neolitik Dönem (s. 196-211). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yay.
• Clare, L. ve Weninger, B. (2014). The Dispersal of Neolithic Lifeways: Absolute Chronology And Rapid Climate Change in Central and West Anatolia. M. Özdoğan, N. Başgelen ve P. Kuniholm (Ed.). The Neolithic in Turkey 10500-5200 BC: Environment Settlement, Flora, Fauna, Dating, Symbols of Belief with Views From North, South, East and West (s. 1-65). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yay.
• Demirtaş, I. (2017). Obeyd Kültür Yayılımı Çerçevesinde Güvercinkayası Yerleşmesi: Güvercinkayası-Obeyd Etkileşimi (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Franz, I. (2007). West Mound Excavations Pottery. Archive Report 2007 Çatalhöyük Research Project, s. 129-131.
• Godon, M. (2005). New Results and Remaques about Pottery Neolithic in Central Anatolia: A view from Tepecik-Çiftlik. Colloquim Anatolicum, IV, s. 91-103.
• Gülçur, S. (2004). Güvercinkayası The Black/Dark Burnished Pottery: A General Overview. TÜBA-AR, VII, s. 141-164.
• Hacar, A. (2019). “Niğde İli Çamardı Ulukışla ve Bor İlçeleri Yüzey Araştırması: 2017 Yılı”. 36. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Cilt 1, s. 1-22, 7-11 Mayıs 2018, Çanakkale. Marciniak, A. ve Czerniak, L. (2007). Social Transformations in the Late Neolithic and the Early Chalcolithic Periods in Central Anatolia. Anatolian Studies, 57, s. 115-130.
• Omura, S. (1992). "1990 Yılı Orta Anadolu'da Yürütülen Yüzey Araştırmaları". IX. Araştırma Sonuçları Toplantısı, s. 541-560, 27-31 Mayıs 1991, Çanakkale.
• Ökse, A.T. (2002). Arkeolojik Çalışmalarda Seramik Değerlendirme Yöntemleri. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yay.
• Özbaşaran, M. (1999). Musular: A General Assessment on a New Neolithic Site in Central Anatolia. M. Özdoğan ve N. Başgelen (Ed.), Neolithic in Turkey. The Cradle of Civilization. New Discoveries (s. 147-155). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yay.
• Özbaşaran, M. (2000). The Neolithic Site of Musular-Central Anatolia. Anatolica, XXVI, s. 129-151.
• Özbaşaran, M. (2013). Orta Anadolu’nun Neolitikleşme Sürecinde AŞIKLI. Colloquium Anatolicum, XII, s. 1-14.
• Özbaşaran, M., Duru, G., Kayacan, N., Erdoğu, B. ve Buitenhuis, H. (2007). Musular 1996-2004: Genel Değerlendirme. M. Özdoğan ve N. Başgelen (Ed.), Türkiye’de Neolitik Dönem, s. 273-283. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yay.
• Özbudak, M. O. (2016). Koyu Yüzlü Çizi-Kazı Bezemeli Çanak Çömlek Işığında Orta Anadolu’da Orta Kalkolitik’e Geçiş Sorunu (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Öztan, A. (2007). Köşk Höyük Niğde-Bor Ovası’nda Bir Neolitik Yerleşim. M. Özdoğan ve N. Başgelen (Ed.), Türkiye’de Neolitik Dönem, s. 223-235. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yay.
• Öztan, A. ve Özkan, S. (2003). Çizi ve Nokta Bezekli Köşk Höyük Seramikleri. M. Özdoğan, H. Hauptmann ve N. Başgelen (Ed.), Köyden Kente Yakındoğu’da İlk Yerleşimler, s. 447-458. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yay.
• Silistreli, U. (1983). "Pınarbaşı ve Köşk Höyükleri". V. Kazı Sonuçları Toplantısı, s. 81-85, 5-10 Nisan 1987, Ankara. Slimak, L. ve Dinçer, B. (2007). Kaletepe Deresi 3. Orta Anadolu’da Tabakalanma Veren Bir İlk Paleolitik Çağ Yerleşmesi. TÜBA-AR, 10, s. 33-47.
• Steadmen, S., Mcmahon, G., Arbuckle, B. S., Baeyer, M. V., Smith, A., Yıldırım, B., Hackley, L. D., Selover, S. ve Spagni, S. (2019). Stability and Change at Çadır Höyük in Central Anatolia: A Case of Late Chalcolithic Globalisation? Anatolian Studies, 69, s. 21-57.