FAYTONA BİNME, ATLAR ÖLÜYOR: ADALAR FAYTON PROTESTOSU HAREKETİ

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 103 - 128, 30.03.2024

İpek Böke Burak Kesgin

https://doi.org/10.47525/ulasbid.1421007

Öz

19. yüzyıldan beri Adalar’da yolcu taşımacılığını sağlayan, Adalar’daki yaşamın ayrılmaz bir parçası, buranın sembolü ve kültürel mirası olarak kabul edilen faytonların faaliyeti 2020 yılında son bulmuştur. Bu kararın alınmasına aşırı-turizm baskısına bağlı olarak atların refahını maddi çıkar hırsıyla hiçe sayan faytonculuk sektörünün düzenlenip, kontrol altına alınamamış olması, atların bitmek bilmeyen istismarı neden olmuştur. Atların durumunu on yılı aşkın süredir takip eden, yaşananlara karşı çıkarak konuyu kamuoyunun ve karar alıcıların gündemine taşıyan hayvan hakları hareketi kararın alınmasında öncü bir rol oynamıştır. Farklı hayvan hareketi gruplarından oluşan fayton protestosu hareketi 2019 yerel seçimleri süreci ve sonrasında oluşan siyasi bağlamdan yararlanarak karar alıcıları ikna etmeyi ve farklı çıkar gruplarıyla rekabet içinde olduğu çekişmeci siyasetin kazananı olmayı başarmıştır. Bu vaka çalışması söz konusu protesto hareketini başlangıcından sonlanmasına ayrıntılı biçimde incelemekte, hareketin başarıya ulaşmasını sağlayan süreci ortaya koymaya çalışmaktadır. Bulgular protesto hareketinin etkinliğini uzun zaman kararlı biçimde sürdürebilmesi, yürütülen başarılı kampanya ve 2019 yılında ortaya çıkan siyasi bağlamın açtığı fırsat penceresini kullanma becerisi göstererek hedefine ulaşmış olduğunu ortaya koymaktadır. Öte yandan bu başarının hareket içindeki fikir ayrılıklarına, hizipleşmelere rağmen sağlandığı, hareketin hedefine ulaşması ardından atların durumu hakkında hareket içinde başka tartışmalar, fikir ayrılıkları ortaya çıktığı ve hareketin bir sorgulama sürecine girdiği görülmektedir. Verilerinin önemli kısmı 2022 yılında hayvan hakları aktivistleri ve adalılarla gerçekleştirilen görüşmelerden elde edilen bu çalışmanın, Türkiye’de hayvan hakları hareketinin yapısını, dinamiklerini anlamaya ve başta Büyükada olmak üzere Adalar’da aşırı turizm baskısının yol açtıklarına ilişkin atlar üzerinden mekâna ilişkin bir öykü de sunduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Fayton, Adalar, Ptotesto, Toplumsal Hareketler, Hayvan Hakları Hareketi

DON’T USE CARRIAGES, HORSES ARE DYING: PRINCES’ ISLANDS HORSE-DRAWN CARRIAGES PROTEST MOVEMENT

Öz

The activity of horse-drawn carriages, which have provided passenger transportation on the Princes’ Islands since the 19th century, are considered an integral part of life, a symbol and cultural heritage of this place, ended in 2020. This decision was made due to the inability to regulate and control the horse carriage industry, which disregards the welfare of horses for financial gain due to overtourism pressure and the endless abuse of horses. The animal rights movement, which had been monitoring the situation of horses and opposing the practices of the horse carriage sector for more than ten years, brought the issue to the attention of the public and onto the agenda of decision-makers, and played a leading role in instigating policy change. The carriage protest movement, which is composed of different animal movement groups, took advantage of the political context that emerged during and after the 2019 local elections to convince decision-makers and become the winner of the contentious politics in which it competed with different interest groups. This case study examines the protest movement in detail from the beginning to the end and tries to uncover the process that led to the success of the movement. The findings suggest that the protest movement has achieved its goal by being able to maintain its effectiveness decisively for a long period of time, to carry out a successful campaign and to use the window of opportunity opened by the political context that emerged in 2019. On the other hand, it is seen that this success has been achieved despite the differences of opinion and factions within the movement, and that after the movement has reached its goal, other discussions and differences of opinion have emerged within the movement about the situation of horses and it has entered a process of questioning. This study, a significant part of the data of which was obtained from interviews with animal rights activists and the island people in 2022, is intended to offer a spatial history through horses to understand the structure and dynamics of the animal rights movement in Turkey and the effects of overtourism pressure on the Princes' Islands, especially Büyükada.

Anahtar Kelimeler

Horse Drawn Carriages, Princes' Islands, Protest, Social Movements, Animal Rights Movement

Kaynakça

• Adagazetesi.com.tr. (2018, Eylül 16). Büyükada’da at eylemi. Erişim adresi https://www.adagazetesi.com.tr/buyukadada-at-eylemi.html (Erişim tarihi: 28.05.2023)
• Adalar İlçesi Hayvan Sağlık Zabıtası Komisyon Kararı. (2018, Şubat 13). Erişim adresi https://bianet.org/system/uploads/1/files/attachments/000/002/065/original/Hayvan_sağlık_Zabıtası_Komisyon_kararı.pdf?1519582444 (Erişim tarihi: 05.06.2023)
• Adalar Turizm Raporu. (2020, Ocak). Erişim adresi https://sehirplanlama.ibb.istanbul/wp-content/uploads/2020/07/adalar-turizm-raporu-IBB-icin.pdf (Erişim tarihi: 11.06.2023)
• Akpınar, S. (2014). Büyükada bir Ada öyküsü. İstanbul: Adalı Yayınları.
• Albukrek, V. (2021). Bir zamanlar Büyükada 1931-1961 anıları. İstanbul: Adalı Yayınları.
• Amenta, E. & Halfmann, D. (2012). Opportunity knocks the trouble with political opportunity and what you can do about It. Contention in Context: Political Opportunities and the Emergence of Protest (pp. 1-34). Redwood City: Stanford University Press. https://doi.org/10.1515/9780804778930-003
• Animal Welfare Institute. (n.d.) Horse-Drawn Carriages. Animal Welfare Institute. Erişim adresi https://awionline.org/content/urban-carriage-horses-out-step-responsible-horse-welfare (Erişim tarihi: 16.06.2023)
• Arıkan, E. (2014). Hayvan refahı, hayvan hakları, hayvan hukuku. (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Arklan, Ü. & Kocaömer, N. (2022). Dijital aktivizm olgusuna hayvan hakları bağlamında bir bakış: HAYTAP örneğinde bir inceleme. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (37), 31-54. DOİ: 10.31123/akil.1077939.
• Arslan, M. & İlgili, Ö. (2022). Türkiye'de hayvan hakları ve refahı kavramlarının biyoetik yönüne değinen lisansüstü tezler: Nitel araştırma. Veteriner Hekimler Derneği Dergisi, 93(2), 133-150. DOI: 10.33188/vetheder.1018692.
• Aşar, H. (2018). Hayvan haklarına yönelik temel görüşler ve yanılgıları. Kaygı, 30, 239-251. DOI: 10.20981/kaygi.411236.
• Atar, F. (2023). İnsan hakları perspektifinden hayvan hakları sorunu ve ekonomik engeller. (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Atay, K. (2011). Adalar’da iz bırakanlar. İstanbul: Adalı Yayınları.
• ATGM. (2012). Adalar Turizm Geliştirme Merkezi. Erişim adresi https://adalarvakfi.org/tr/projelerimiz/adalar-turizm-gelistirme-merkezi/15-adalar-turizm-gelistirme-merkezi (Erişim tarihi: 10.06.2023)
• Bakalım, T.N. (2022). Hayvan hakları. (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Baysal, D. (2019). Sivil toplum kuruluşları ve kamu arasındaki bağıntıyı sağlamada halkla ilişkilerin rolü: Hayvan hakları dernekleri üzerine İzmir İli örneğinde bir durum çalışması. (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• BBC. (2020, December 3). Rome bans horse-drawn carriages from its streets. BBC. Erişim adresi https://www.bbc.com/news/world-europe-55175734 (Erişim tarihi: 15.07.2023)
• Bianet.org. (2009). Motora mahkum edilen adalılar vapurlarını geri istiyor. Erişim adresi https://m.bianet.org/bianet/toplum/117838-motora-mahkum-edilen-adalilar-vapurlarini-geri-istiyor (Erişim tarihi: 11.06.2023)
• Bianet.org. (2014, Ağustos 27). Adalarda elektrikli fayton kullanılsın; atlara özgürlük. Erişim adresi https://bianet.org/bianet/hayvan-haklari/158128-adalar-da-elektrikli-fayton-kullanilsin-atlara-ozgurluk (Erişim tarihi: 05.06.2023)
• Bianet.org. (2015, Haziran 1). Faytona Binme Atlar Ölüyor. Erişim adresi https://bianet.org/bianet/hayvan-haklari/164957-faytona-binme-atlar-oluyor (Erişim tarihi: 10.06.2023)
• Bianet.org. (2017a, Mayıs 9). Atların ömrü 20 yıl, faytonda çalıştırılanların 2 yıl. Erişim adresi https://bianet.org/bianet/hayvan-haklari/186296-atlarin-omru-20-yil-faytonda-calistirilanlarin-2-yil (Erişim tarihi: 10.06.2023)
• Bianet.org. (2017b, Mayıs 12). Avukatlardan faytonların kaldırılması için BİMER kampanyası. Erişim adresi https://bianet.org/bianet/hayvan-haklari/186430-avukatlardan-faytonlarin-kaldirilmasi-icin-bimer-kampanyasi (Erişim tarihi: 05.06.2023)
• Bianet.org. (2018, Haziran 3). Sistematik cinayetlere karşı atlı faytonlar kaldırılsın. Erişim adresi https://bianet.org/bianet/hayvan-haklari/197796-sistematik-cinayetlere-karsi-atli-faytonlar-kaldirilsin (Erişim tarihi: 10.06.2023)
• Bianet.org. (2019a, Temmuz 28). Atlı faytonların kaldırılması için bisikletli eylem. Erişim adresi https://bianet.org/bianet/hayvan-haklari/210958-atli-faytonlarin-kaldirilmasi-icin-bisikletli-eylem (Erişim tarihi: 01.06.2023)
• Bianet.org. (2019b, Kasım 1). Hayvan hakları savunucuları: Yasal sürecin takipçisiyiz. Erişim adresi https://bianet.org/bianet/hayvan-haklari/215273-hayvan-haklari-savunuculari-yasa-surecinin-takipcisiyiz (Erişim Tarihi: 01.06.2023)
• Bianet.org. (2019c, Aralık 19). 347 hak örgütünden adalardaki atlar için çağrı: Halk sağlığı krizine dönüşebilir. Erişim adresi https://bianet.org/bianet/yasam/217412-347-hak-orgutunden-adalar-daki-atlar-icin-cagri-halk-sagligi-krizine-donusebilir (Erişim tarihi: 01.06.2023)
• Bianet.org. (2019d, Aralık 24). İBB’deki nöbet devam ediyor: Faytonlar tamamen yasaklanmalı. Erişim adresi https://bianet.org/bianet/kent/217603-ibb-deki-nobet-devam-ediyor-faytonlar-tamamen-yasaklanmali (Erişim tarihi: 01.06.2023)
• Bianet.org. (2020, Ocak 28). Hayvanseverler İBB karşısındaki eylemlerine son verdi. Erişim adresi https://bianet.org/bianet/hayvan-haklari/219280-hayvanseverler-ibb-karsisindaki-eylemlerine-son-verdi (Erişim tarihi: 01.06.2023)
• Bloom, J. M. (2014). Political opportunity structure, contentious social movements, and state-based organizations: The fight against solidarity inside the Polish United Workers Party. Social Science History, 38(3-4), 359–388. http://doi.org/10.1017/ssh.2015.29
• Bulutoğlu, H. (2018). Adalar, faytonlar ve atlar. Kültür Sanat Şehir Mevsimlik Tematik Dergi, Z Dergisi, (3), 428-435.
• Büyükşehir Belediyesi Kanunu. (2004, Temmuz). Erişim adresi https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5216.pdf (Erişim tarihi: 10.06.2023)
• Cansız, D. (2021). II. Meşrutiyet döneminde hayvan hakları (1908-1918). Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 5(2), 187-215. DOİ:10.47088/utad.983873.
• Cox, S.S. (2021). Prens Adaları ve Prinkipo’da Tatlı Yaşam. (Çev. B. Çokneşeli). İstanbul: Adalı Yayınları.
• Çizmeciyan, L.P. (2016). Büyükada’da kayıp zamanlar. İstanbul: Adalar Kültür Derneği Yayınları.
• Degrazia, D. (2006). Hayvan hakları. (Çev. H. Gür). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Demir, A. (2020). Yetişkinlerde empatiyi yordamada hayvan hakları ile ilgili tutumların incelenmesi. (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• DHA.com.tr. (2019, Aralık 18). Büyükada’da gizemli dev çukurlar. Erişim adresi https://www.dha.com.tr/foto-galeri/buyukadada-gizemli-dev-cukurlar-1743507 (Erişim tarihi: 25.05.2023)
• Donaldson, S. & Kymlicka, W. (2016). Zoopolis. (Çev. M. Yıldırım). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Duman, I. (2022). Federal Almanya Devletinde genel hukuka uygunluk sebeplerinin hayvan hakları lehine uygulanması beraberinde gelen tartışmalar ve Türk hukukunda hayvanın hukuki konumuna kısa bir bakış. Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 19(2), 661-699. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2654152
• Erden, Y. (2021). Osmanlı Dönemi hayvan hakları ve refahı bağlamında bir bibliyografya denemesi. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (47), 22-33. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1872886
• Erden, Y. (2022). Osmanlı’da hayvan hakları. (Yayımlanmamış doktora tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Erdenen, O. (2014). İstanbul Adaları. İstanbul: Adalı Yayınları.
• Erkmen, A. & Ergut, E.A. (2021). Adalar’da mimarlık. İçinde H. Kuruyazıcı (Der.) Adalar binalar mimarlar, ss.14-29, İstanbul: Adalı Yayınları.
• Facebook.com/BHHT. (2019 Temmuz 12). Erişim adresi https://www.facebook.com/BHHToplulugu/posts/pfbid02T7HtPhEw8A8ouC2tJcAE2QUMNoReVCJAFz6tganhYg3T1sobLvMHrqyQ2hhriJeUl (Erişim tarihi: 25.05.2023)
• Facebook.com/Faytona Binme Atlar Ölüyor. (2014). Erişim adresi https://www.facebook.com/faytonabinmeatlaroluyor/ (Erişim tarihi: 25.05.2023)
• Facebook.com/Faytona Binme Atlar Ölüyor. (2016, Eylül 4). Erişim adresi https://www.facebook.com/faytonabinmeatlaroluyor/photos/a.1564483870446748/1883598181868647/ (Erişim tarihi: 25.05.2023)
• Facebook.com/HAYTAP. (2014). Erişim adresi https://www.facebook.com/HAYTAP/photos/a.235493106476633/969526353073301/ (Erişim tarihi: 25.05.2023)
• Facebook.com/Vegan Aksiyon. (2016, Ekim 3). Erişim adresi https://www.facebook.com/veganaksiyonhareketi/photos/a.1521504324818782/1596443873991493 (Erişim tarihi: 25.05.2023)
• Francione, G.L. (2008). Hayvan haklarına giriş. (Çev. R. Akman & E. Gen). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Güler, O. & Çağlayan, G. D. (2021). Nasıl vegan oldum? Fenomenolojik nitel bir araştırma. Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi, 5(2), 287-304. DOI: 10.32572/guntad.915262.
• Gülersoy, Ç. (1981). Eski İstanbul arabaları. İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayını.
• Gürsoy, İ. T. (2020). Horse-drawn carriages: sustainability at the nexus of human-animal interaction, Journal of Sustainable Tourism, 28(2), 204-221. DOI:10.1080/09669582.2019.1671852.
• Haberturk.tv.com. (2018, Haziran 17). Erdoğan, İstanbul’da açıkladı: Atları faytonların boyunduruğundan kurtaracağız. Erişim adresi https://tv.haberturk.com/tv/gundem/video/erdogan-istanbulda-acikladi-atlari-faytonlarin- boyundurugundan-kurtaracagiz/500296 (Erişim tarihi: 28.05.2023)
• Haytap.org. (2012 Şubat 10). Adalardaki faytonlar kademeli olarak kalkmalı. Erişim adresi https://www.haytap.org/tr/adalardaki-faytonlar-kalkacak- (Erişim tarihi: 25.05.2023)
• Haytap.org. (2018 Haziran 2). Haytap fayton atlarının yanında eylemi. Erişim adresi https://www.haytap.org/tr/qhaytap-fayton-atlarnn-yanndaq-eylemi-bueyuekada (Erişim tarihi: 02.06.2023)
• Haytap.org. (2019a, Mart 28). İstanbul Büyükşehir Belediye Başkan adayı Ekrem İmamoğlu Haytap’ın “Söz Veriyorum!” protokolünü imzaladı-2019. Erişim adresi https://www.haytap.org/tr/istanbul-buyuksehir-belediye-baskan-adayi-ekrem-imamoglu-haytapin-soz-veriyorum-protokolunu-imzaladi-kopya (Erişim tarihi: 25.05.2023)
• Haytap.org. (2019b, Nisan 21). Cumhuriyet gazetesi tam sayfa ilanımız. Erişim adresi https://www.haytap.org/tr/21-nisan-2019-cumhuriyet-gazetesi-tam-sayfa-ilanimiz (Erişim tarihi: 25.05.2023)
• Haytap.org. (2019c, Temmuz 9). Sözcü gazetesi tam sayfa ilanımız. Erişim adresi https://www.haytap.org/tr/09-temmuz-2019-sozcu-gazetesi-tam-sayfa-ilanimiz (Erişim tarihi: 25.05.2023)
• Haytap.org. (2020). 15 soruda atlı faytonlar Adalar ve Abant Gölü. Erişim adresi https://www.haytap.org/tr/15-soruda-atli-faytonlar-adalar-ve-abant-golu (Erişim tarihi: 25.05.2023)
• Haytap.tv. (2017). Erişim adresi https://www.haytap.tv/elektrikli-fayton-kampanyasi-cnn-turk-yayini_1a399297b.html?vid=1a399297b (Erişim tarihi: 02.06.2023)
• İBB. (2020, Ocak 16). Erişim adresi https://www.ibb.istanbul/Council/DecisionDetail/53596 (Erişim tarihi: 02.06.2023)
• İDO Adalar İskelesi. (1996). Erişim adresi https://www.ido.com.tr/adalar-iskeleleri (Erişim tarihi: 11.06.2023)
• İlerihaber.org. (2014, Ağustos 29). Atlar ölmesin özgürce dolaşabilsinler. Erişim adresi https://ilerihaber.org/icerik/baslik-1162.html (Erişim tarihi: 01.06.2023)
• Jasper, J. (2012). Introduction. from political opportunity structures to strategic interaction. In J. Jasper & J. Goodwin (Ed.), Contention in context: Political opportunities and the emergence of protest (pp. 494-522). Redwood City: Stanford University Press. https://doi.org/10.1515/9780804778930-003
• Jasper, J.M. (2002). Ahlaki protesto sanatı. (Çev. S. Öner). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Jasper, J.M. (2017). Protesto. (Çev. A. Önal). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Kalkandelen, Z. (2021). Vegan devrimi ve hayvan özgürlüğü. İstanbul: Yeniinsan Yayınevi.
• Kulaç, O. (2021). Hayvan hakları bağlamında Peter Singer'ın ve Tom Regan'ın görüşlerinin karşılaştırması. (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Kuzeyormanlari.org. (2017, Temmuz 31). Bu zulme ortak olma fayton kullanma. Erişim adresi https://kuzeyormanlari.org/2017/07/31/bu-zulme-ortak-olma-fayton-kullanma/ (Erişim tarihi: 01.06.2023)
• Kuzeyormanlari.org. (2018, Mayıs 14). Don Kişot Bisiklet Kolektifi: Faytondan in bisiklete bin. Erişim adresi https://kuzeyormanlari.org/2018/05/14/don-kisot-bisiklet-kolektifi-faytondan-in-bisiklete-bin/ (Erişim tarihi: 28.05.2023)
• Kuzeyormanlari.org. (2019, Haziran 16). Hayvan özgürlüğü aktivistleri Kadıköy’de gerçeklik küpü eylemi gerçekleştirdi. Erişim adresi https://kuzeyormanlari.org/2019/06/16/hayvan-ozgurlugu-aktivistleri-kadikoyde-gerceklik-kupu-eylemi-gerceklestirdi/ (Erişim tarihi: 28.05.2023)
• Kümbetoğlu, B. (2019). Sosyolojide ve antropolojide niteliksel yöntem ve araştırma. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Kümbetoğlu, B. (2020). Niteliksel araştırmalarda analiz. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Mahalli İdareler Genel Seçimi. (1984). Erişim adresi https://www.ysk.gov.tr/ (Erişim tarihi: 10.06.2023)
• McAdam, D. & Tarrow, S. (2018). The Political Context of Social Movements. D.A. Snow, S.A. Soule, H. Kriesi & H.J. McCammon (Der.), The Wiley Blackwell Companion to Social Movements içinde (pp. 19-42). Hoboken NJ: Wiley Blackwell. https://doi.org/10.1002/9781119168577.ch1.
• McCammon, H. J., & Moon, M. (2015). Social Movement Coalitions. Donatella della Porta, and Mario Diani (Der.), The Oxford Handbook of Social Movements içinde (pp. 326-340). Oxford: Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199678402.001.0001.
• Millas, A. (2021). Büyükada Prinkipo, Ada-i Kebir. İstanbul: Adalı Yayınları.
• Milliyet.com.tr. (2018, Haziran 15). Faytoncular, hayvanseverlere saldırdı. Erişim adresi https://www.milliyet.com.tr/yerel-haberler/istanbul/faytoncular-hayvanseverlere-saldirdi-12867729 (Erişim tarihi: 28.05.2023)
• Neaves, A. (2022, December 1). City leaders propose ban on horse-drawn carriages, citing animal cruelty. Drivers say they treat the animals like royalty. KENS5. Erişim adresi https://www.kens5.com/article/life/animals/horse-carriages-san-antonio-proposed-ban-city-council-downtown/273-bbe3359f-997c-44d1-b8f1-14eb3b04e76d (Erişim tarihi: 16.07.2023)
• Neuman, W.L. (2014). Toplumsal araştırma yöntemleri-2.Cilt. (Çev. S. Özge). Ankara: Yayınodası.
• Neuman, W.L. (2016). Toplumsal araştırma yöntemleri-1.Cilt. (Çev. S. Özge). Ankara: Yayınodası.
• Nussbaum, M.C. (2018). Yapabilirlikler yaratmak. (Çev. S. Somuncuoğlu). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Olgun, K. (2019). Sivil toplum kuruluşlarında gerçekleştirilen kampanyaların halkla ilişkiler bağlamında analizi: HAYTAP Hayvan Hakları Federasyonu örneği. (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• PETA. (n.d.). The Cruelty of Horse-Drawn Carriages. PETA. Erişim adresi https://www.peta.org/issues/animals-in-entertainment/horse-drawn-carriages/ (Erişim tarihi: 16.07.2023)
• Picq, P., Digard, J.P., Cyrulnik, B. & Matignon, K.L. (2021). Hayvanların en güzel tarihi. (Çev. B. Onaran). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Porta, D.D. (2014). In-depth interviews. In Donatella Della Porta (Ed.), Methodological practices in social movement research, Oxford: Oxford University Press.
• Punch, K.F. (2016). Sosyal araştırmalara giriş. (Çev. D. Bayrak, H.B. Arslan & Z. Akyüz). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Regan, T. (2007). Kafesler boşalsın. (Çev. S. Çağlayan). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Schlumberger, G. (2006). İstanbul Adaları. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Singer, P. (2018). Hayvan özgürleşmesi. (Çev. H. Doğan). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Sivilsayfalar.org. (2019 Ocak 4). Atlar yanarak öldü; faytonlar yasaklanacak mı?. Erişim adresi https://www.sivilsayfalar.org/2019/01/04/atlar-yanarak-oldu-faytonlar-yasaklanacak-mi/ (Erişim tarihi: 02.06.2023)
• Snow, D.A. (2022). Case Studies and Social Movements. In The Wiley-Blackwell Encyclopedia of Social and Political Movements D.A. Snow, D. Porta, B. Klandermans and D. McAdam (Eds.). Wiley Online Library. https://doi.org/10.1002/9780470674871.wbespm022.pub2
• Sozcu.com.tr. (2019a, Ağustos 18). Adalarda atlar hala ölümüne çalıştırılıyor. Erişim adresi https://www.sozcu.com.tr/2019/gundem/adalarda-atlar-hala-olumune-calistiriliyor-5286991/ (Erişim tarihi: 02.06.2023)
• Sozcu.com.tr. (2019b, Ağustos 30). Hayvan hakları savunucuları: Adalar ulaşım çalıştayı hükümsüzdür. Erişim adresi https://www.sozcu.com.tr/2019/gundem/hayvan-haklari-savunuculari-adalar-ulasim-calistayi-hukumsuzdur-5308402/ (Erişim tarihi: 02.06.2023)
• Subaşı, M., & Okumuş, K. (2017). Bir Araştırma Yöntemi Olarak Durum Çalışması. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(2), 419-426.
• Süvari, Ö. (2019a, Aralık 25). Atların küçük gezisi: Yaşam nöbeti, faytonlar ve “sayfiyeden turistikleştirmeye” Adalar. Erişim adresi https://sendika.org/2019/12/atlarin-kucuk-gezisi-yasam-nobeti-faytonlar-ve-sayfiyeden-turistiklestirmeye-adalar-572819/ (Erişim tarihi: 10.06.2023)
• Süvari, Ö. (2019b, Eylül 22). Hayvan hakları: 10 soruda faytonlar, atlar, Adalar. Erişim adresi https://sendika.org/2019/09/hayvan-haklari-10-soruda-faytonlar-atlar-adalar-562276/ (Erişim tarihi: 10.06.2023)
• T.C. Adalar Kaymakamlığı. (2019, Aralık 19). Basın açıklaması: “İlçemizdeki tek tırnaklılarda görülen Ruam hastalığı hakkında”. Erişim adresi http://www.adalar.gov.tr/adalar-kaymakamligi-basin-aciklamasi (Erişim tarihi: 30.05.2023)
• T.C. İstanbul Valiliği. (2019, Aralık 20). İstanbul Valisi Ali Yerlikaya’dan İl Mahalli Çevre Kurulu’nda alınan karar ile ilgili açıklama. Erişim adresi http://www.istanbul.gov.tr/istanbul-valisi-ali-yerlikayadan-il-mahalli-cevre-kurulunda-alinan-kararlar-ile-ilgili-aciklama (Erişim tarihi: 30.05.2023)
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı İstanbul V Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurul Kararı. (2013, Haziran 25). Erişim adresi https://sehirplanlama.ibb.istanbul/wp-content/uploads/2021/03/2013_kk.pdf (Erişim tarihi: 28.05.2023)
• Tekten Aksürmeli, Z. S. & Beşirli, H. (2019). Vegan kimliğin oluşumu: Vegan olmak ve vegan kalmak. Akademik Hassasiyetler, 6(12), 223-249. https://dergipark.org.tr/en/pub/akademik-hassasiyetler/issue/51005/586790
• Tekvar, S.O. (2017). HAYTAP’ın hayvan hakları mücadelesinde çatışma yönetimi: Hayvan hakları savunucularının kendi aralarında uzlaşması mümkün mü?. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 181-204. https://dergipark.org.tr/tr/pub/usaksosbil/issue/30659/331262
• Tilly, C. (2008). Toplumsal hareketler 1768-2004. (Çev. O. Düz). İstanbul: Babil Yayınları.
• Tunç, A. (2023). Vegan identities and the vegan movement ın Turkey. (M.S.-Master of Science), Middle East Technical University, Ankara.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Sıra Sayısı: 132. (2019, Ekim). Hayvanların haklarının korunması ile hayvanlara eziyet ve kötü muamelelerin önlenmesi için alınması gereken tedbirlerin belirlenmesi amacıyla kurulan meclis araştırması komisyon raporu. Erişim adresi https://www5.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem27/yil01/ss132.pdf (Erişim tarihi: 10.06.2023)
• Twitter.com/ibbtvcanli. (2019, Aralık 23). Erişim adresi https://twitter.com/ibbtvcanli/status/1209152602237222915 (Erişim tarihi: 10.06.2023)
• Twitter.com/info_warf. (2019, Aralık 18). Erişim adresi https://twitter.com/info_warf/status/1207239468211679232?ref_src=twsrc%5Etfw%7Ctwcamp%5Etweetembed%7Ctwterm%5E1207239468211679232%7Ctwgr%5E83630a96a75bf61a0a1570294cce6b23abd6104f%7Ctwcon%5Es1_&ref_url=https%3A%2F%2Fwww.birgun.net%2Fhaber%2Fbuyukada-da-ruam-hastasi-olan-80-at-oldurulecek-iddiasi-280608 (Erişim tarihi: 10.06.2023)
• Twitter.com/Mrt_Ongun. (2020, Ocak 16). Erişim adresi https://twitter.com/Mrt_Ongun/status/1217855011843190787 (Erişim tarihi: 10.06.2023)
• Uygun, Ş. (2018). Kişinin empatik eğilimiyle ahlaki olgunluk düzeyinin hayvan haklarına yönelik bakış açısıyla incelenmesi. (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Vennesson, P. (2008). Case studies and process tracing: theories and practices. In D. Della Porta & M. Keating (Eds.), Approaches and Methodologies in the Social Sciences: A Pluralist Perspective (pp. 223–239). Cambridge: Cambridge University Press.
• Wrenn, C. L. (2019). Piecemeal protest: Animal rights in the age of nonprofits. Ann Arbor, MI: University of Michigan Press.
• Yesilist.com. (2018, Eylül 5). Büyükada’ya faytonları protesto amacıyla burnundan kan gelen at heykeli kondu. Erişim adresi https://www.yesilist.com/buyukadaya-faytonlari-protesto-amaciyla-burnundan-kan-gelen-at-heykeli-kondu (Erişim tarihi: 28.05.2023)
• Zeybek, O., Keser, A. & Yıldırım, Y. (2021). Hayvan hakları ve yaban hayatı geçitleri. Akademia Doğa ve İnsan Bilimleri Dergisi, 7(1), 84-104. https://dergipark.org.tr/tr/download/issue-full-file/60270