FİZİKSEL VE ZİHİNSEL YORGUNLUK İLE ALGILANAN STRESİN İŞE TUTKUNLUK ÜZERİNE ETKİSİ

Yıl 2024, Sayı: 42, 37 - 60, 09.02.2024

Ayşenur Öktem Özgür Tunç Demirbilek

https://doi.org/10.18092/ulikidince.1239929

Öz

Araştırmada işte yaşanan zihinsel ve fiziksel yorgunluk ile algılanan stresin bireyin işe tutkunluk düzeyi üzerinde etkisinin olup olmadığının ortaya konması amaçlanmaktadır. Buradan hareketle, araştırmada, Chalder vd. (1993) tarafından geliştirilen Yorgunluk Ölçeği, Cohen vd. (1983) tarafından geliştirilen Algılanan Stres Ölçeği ve Schaufeli ve Bakker (2003) tarafından geliştirilen İşe Tutkunluk Ölçeği kullanılmıştır. Araştırmanın örneklemini, devlet üniversitelerinde görev yapan 50/d kapsamındaki 152 Araştırma Görevlisi oluşturmaktadır. Bu örneklemin seçilmesinin nedeni, 50/d kapsamındaki araştırma görevlilerinin devlet üniversitelerinde lisansüstü eğitim süresince görev yaparak, daimi bir kadroda olmamaları ve özellikle doktora eğitimi süresi sonunda kadroyla ilişiklerinin kesilmesinden dolayı stres ve yorgunluğa yoğun olarak maruz kalmalarıdır. Araştırma kapsamında gerçekleştirilen istatistiksel analizlere göre, fiziksel ve zihinsel yorgunluk ile algılanan stresin işe tutkunluğun boyutları üzerinde negatif yönde etkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca, araştırma görevlileri arasında yüksek lisans ders aşamasından doktora tez aşamasına ilerledikçe yorgunluk ve algılanan stres düzeyinin yükseldiği saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

50/d Araştırma Görevlisi, Algılanan Stres, Fiziksel ve Zihinsel Yorgunluk, İşe Tutkunluk, Yorgunluk

IMPACT OF PHYSICAL AND MENTAL FATIGUE AND PERCEIVED STRESS ON WORK ENGAGEMENT

Öz

The purpose of the study impact of mental and physical fatique in working life and perceived stress on work-related well-being. This research was currated via the previously developed models by Chalder et al. (1993) Fatigue Survey, Cohen et al. (1983) Perceived Stress Survey and by Schaufeli and Bakker (2003) Work Related Well-Being Survey. The sample of this research constitude 152 research assistants with 50/d status that working at state universities. The reason for selecting this sample, due to time constraints to complete their graduate education, they are exposed to stress and fatigue. In addition, research assistants within the scope of 50/d are not in a permanent staff and they are exposed to stress and fatigue intensely, especially because they are dismissed from the staff at the end of the doctoral education period. According to the statistical analysis conducted within the scope of the research, it was concluded that physical and mental fatigue and perceived stress have a negative effect on the dimensions of work engagement. In addition, fatigue and perceived stress levels increase among research assistants as they progress from the graduate course stage to the doctoral thesis stage.

Anahtar Kelimeler

50/d Research Assistant, Fatigue, Perceived Stress, Physical and Mental Fatigue, Work Engagement

Kaynakça

• Adın, R. M. (2019). Chalder Yorgunluk Ölçeği’nin Türkçe’ye Uyarlanması ve Genç Yetişkin Bireylerde Psikometrik Özelliklerinin İncelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Akerstedt, T., Knutsson, A., Westerholm, P., Theorell, T., Alfredsson, L. ve Kecklund, G. (2004). Mental Fatigue, Work and Sleep. Journal of Psychosomatic Research, 57, 427–433.
• Alsten, C. (1999). Fatigue Management. Surgical Services Management, 5(12), 8-12.
• Altay, S. ve Tekin Epik, M. (2016). 50d’li Araştırma Görevlilerinin İş Güvencesizliği Algısı ve İş Tutumlarına Etkisi: SDÜ İİBF Araştırma Görevlileri Üzerine Bir Uygulama. Ataturk University Journal of Economics & Administrative Sciences, 30(5), 1273-1287.
• Anıl, D., Ertuna, L. ve Uysal, İ., (2015). Türkiye’deki Araştırma Görevlilerinin Mesleki Sorunlarının İkili Karşılaştırma Yoluyla Ölçeklenmesi. Journal of Measurement and Evaluation in Education and Psychology, 6(2), 279-292.
• Aydın, E. ve Özeren, E. (2019). Akademide İşe Yabancılaşma Olgusu: Araştırma Görevlileri Üzerine Nitel Bir Alan Çalışması. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 159-178.
• Aydın, Ş. (2004). Örgütsel Stres Yönetimi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(3), 49-74.
• Bakioğlu, A. ve Yaman, E. (2004). Araştırma Görevlilerinin Kariyer Gelişimleri: Engeller ve Çözümler. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Dergisi, 20, 1-20.
• Bakker, A. B. ve Demerouti, E. (2007). The Job Demands-Resources Model: State of The Art. Journal of Managerial Psychology, 22(3), 309-328.
• Bakker, A. B., Demerouti, E. ve Sanz-Vergel, A. I. (2014). Burnout and Work Engagement: The JD–R Approach. The Annual Review of Organizational Psychology and Organizational Behavior, 1, 389-411.
• Bakker, A. B., Schaufeli, W. B., Leiter M. P. ve Taris, T. W. (2008) Work Engagement: An Emerging Concept in Occupational Health Psychology. Work & Stress: An International Journal of Work, Health & Organisations, 22(3), 187-200.
• Bakker, A.B. ve Demerouti, E. (2008). Towards a Model of Work Engagement. Career Development International, 13, 209-223.
• Bal, E. A. (2009). Bir Pozitif Psikoloji Kavramı Olarak İşe Gönülden Adanma (Work Engagement) ve İnsan Kaynakları Açısından Önemi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İşletme Bölümü 17. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi, 546-552, Eskişehir.
• Bardavit, M. (2007). Kişilik Yapılarının - Stresi Değerlendirme, Stresle Başa Çıkma Yaklaşımları, Algılanan Stres ve İş Doyumu Üzerinde Olan Etkisinin Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Başoda, A. (2017). İşe Tutkunluk: Kavramsal Açıdan Bir İnceleme. Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 17, 71‐98.
• Bilge, H. ve Bal, V. (2012). Girişimcilik Eğilimi: Celal Bayar Üniversitesi Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16, 131-148.
• Braham, B.J. (1998). Stres Yönetimi Ateş Altında Sakin Kalabilmek. Vedat G. Diker (Çev.) İstanbul: Hayat Yayıncılık.
• Chalder, T., Berelowitz, G., Pawlikowska, T., Watts L., Wessely, S., Wright, D. ve Wallace, E. P., (1993). Development of a Fatigue Scale. Journal of Psychosomotic Research, 37(2), 147-153.
• Cochran, W.G. (1977). Sampling Techniques. USA: John Wiley& Sons.
• Cohen, S., Kamarck, T. ve Mermelstein, R. (1983). A Global Measure of Perceived Stress. Journal of Health and Social Behavior, 24(4), 1983, 385-396.
• Çolak, E. (2015). Akademide Güvencesiz Çalışma: Araştırma Görevlilerinin Deneyimleri. ViraVerita E-Dergi, 2, 23-44.
• Dohrenwend, B. P., (1971). Social and Psychological Factors in Stress by Joseph E. Mcgrath, Social Stress and Chronic İllness: Mortality Patterns in Industrial Society by David L. Dodge and Walter T. Martin. Journal of Health and Social Behavior, 12(3), 265-267.
• Endsley, M.R. (2010). Situation Awareness in Aviation Systems. Daniel J. Garland, John A. Wise ve V. David Hopkin (Ed.), Handbook of Aviation Human Factors içinde (12-8 ss.). Taylor and Francis Group, LLC.
• Epel, E. S., Crosswell, A. D., Mayer, S. E., Prather, A. A., Slavich G. M., Puterman E. ve Mendes, W. B. (2018). More than a Feeling: A Unified View of Stress Measurement for Population Science. Front Neuroendocrinol, 49, 146-169.
• Erbay, Ş. ve Beydoğan, H. Ö. (2017). Eğitimcilerin Eğitim Araştırmalarına Yönelik Tutumları. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(3), 246-260.
• Eren, E. (2010). Örgütsel Davranış ve Yönetim Psikolojisi (12. Baskı). İstanbul: Beta Yayınları.
• Eryılmaz, A. ve Doğan, T. (2012). İş Yaşamında Öznel İyi Oluş: Utrecht İşe Bağlılık Ölçeğının Psikometrik Niteliklerinin İncelenmesi. Klinik Psikiyatri Dergisi, 15(1), 49-55.
• Esenyel, N. M. (2017). İktisat Fakültesi Öğrencilerinde İnternet Bağımlılığı Testi. Ekonometri ve Istatistik Dergisi, (26), 30-52.
• Eskin, M., Harlak, H., Demirkıran, F. ve Dereboy, Ç. (2013). Algılanan Stres Ölçeğinin Türkçeye Uyarlanması: Güvenirlik ve Geçerlik Analizi. In New/Yeni Symposium Journal, 51(3), 132-140.
• Freudenberger H.J. (1974). Staff Burnout. Journal of Social Issues, 30, 159-165.
• Frone, M. R. ve Tidwell, M.C. O. (2015). The Meaning and Measurement of Work Fatigue: Development and Evaluation of the Three-Dimensional Work Fatigue Inventory (3D-WFI). Journal of Occupational Health Psychology, 20(3), 273–288.
• Fukuda, S., Takashima, S., Iwase, M., Yamaguti, K., Kuratsune, H. ve Watanabe, Y. (2008). Development and Validation of a New Fatigue Scale for Fatigued Subjects With and Without Chronic Fatigue Syndrome. Y. Watanabe, B. Evengard, B.H. Natelson, L.A. Jason, H. Kuratsune (Ed.), Fatigue Science for Human Health. Japan: Springer.
• George, D., & Mallery, M. (2016). IBM SPSS Statistics 23 Step by Step: A Simple Guide and Reference. Routledge.
• Gibson, J. L., Ivancevich J. M. ve Donnely J. H. (2012). Organizations; Behavior, Structure, Processes. New York: McGraw- Hill Companies, Inc.
• Güneşer, A. B. (2007). The Effect of Person-Organization Fit on Organizational Commitment and Work Engagement: The Role of Personsupervisor Fit. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Hancock, P. A. ve Szalma, J. L. (2008). Performance Under Stress. Ashgate Publishing, Aldershot, England, 1-18.
• Hardy, G. E., Shapiro, D. A. ve Borrill, C. S. (1997). Fatigue in the Workforce of National Health Service Trusts: Levels of Symptomatology and Links With Minor Psychiatric Disorder, Demographic, Occupational and Work Role Factors. Journal of Psychosomatic Research, 43(1), 83-92.
• İzci, Ç. (2018). Akademik Kurumlarda Örgütsel Adalet ve Dışlanma İlişkisi: Araştırma Görevlileri Üzerine Bir Araştırma. Trakya University Journal of Social Science, 20(2), 177-194.
• Johansson B. ve Rönnbäck, L. (2012). Mental Fatigue; a Common Long Term Consequence After a Brain Injury. Amit Agrawal (Ed.), Brain Injury-Functional Aspects, Rehabilitation and Prevention içinde (1-16 ss.). Croatia: Published by InTech.
• Kaplanseren, S. ve Örücü, E. (2018). İşe Tutkunluğun Örgütsel Vatandaşlığa Etkisi: Otel Çalışanları Üzerine Bir Araştırma. Trakya Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi E-Dergi, 7(1), 1-19.
• Keser, A. ve Yılmaz, G. (2015). İşe Bağlanma. Aşkın Keser, Gözde Yılmaz, Senay Yürür (Ed.), Çalışma Yaşamında Davranış içinde (109-135 ss.). Kocaeli: Umuttepe Yayınları.
• Lazarus, R. S. ve Folkman, S. (1984). Stress, Appraisal and Coping. New York: Springer Publishing Company.
• Lewis S. F. ve Haller R. G. (1991). Physiologic Measurement of Exercise and Fatigue With Special Reference to Chronic Fatigue Syndrome. Reviews of Infectious Diseases, Considerations in the Design of Studies of Chronic Fatigue Syndrome, 13(1), 98-108.
• Lou, J. S., Kearns, G., Oken, B., Sexton, G. ve Nutt, J. (2001). Exacerbated Physical Fatigue and Mental Fatigue in Parkinson’s Disease. Movement Disorders, 16(2), 190–196.
• Maslach C. ve Jackson S. E. (1984). Patterns of Burnout Among A National Sample of Public Contact Workers. Journal of Health and Human Resources Administration, 7(2), 189-212.
• Maslach, C. ve Leiter, M. P. (2008). Early Predictors of Job Burnout and Engagement. Journal of Applied Psychology, 93(3), 498-512.
• Maslach, C., Schaufeli, W. B. ve Leiter, M. P. (2001). Job Burnout. Annual Review of Psychology, 52(1), 397-422.
• Mauss, I. B., Levenson, R. W., McCarter, L., Wilhelm, F. H. ve Gross, J. J. (2005). The Tie That Binds? Coherence among Emotion Experience, Behavior, and Physiology. Emotion, 5(2), 175-190.
• Mock, V., (2001). Fatigue Management Evidence and Guidelines For Practice. CANCER Supplement, 92(6), 1699-1707.
• Myers, C. S. (1937). Conceptions of Mental Fatigue. The American Journal of Psychology, 50(1), 296-306.
• Öner, Z. H. (2008). The Mediating Effect of Organizational Justice : Moderating Roles of Sense of Coherence and Job Complexity on the Relationship Between Servant Leadership and Work Engagement. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Özdemir, A. (2010). Yönetim Biliminde İleri Araştırma Yöntemleri ve Uygulamalar. İstanbul: Beta Yayınları.
• Özer, Ö., Saygılı, M. ve Uğurluoğlu, Ö. (2015). Sağlık Çalışanlarının İşe Cezbolma Düzeylerinin Belirlenmesine İlişkin Bir Araştırma. Business & Management Studies: An International Journal, 3(3), 261-272
• Özkal, F. M. (2010). Akademik Personel Yetiştirme Sürecini Baltalayan Sabıkalı İstihdam Maddesi: 50/d. Cumhuriyetimizin Yüzüncü Yılına Doğru Üniversite Vizyonumuz Sempozyumu, Türk Eğitim-Sen Genel Merkezi, Ankara.
• Özsoy Başar, D. (2019). Akademik Kariyerin Başlangıcı Olarak Araştırma Görevliliği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Özsoy, E., Burcu, F. ve Semiz, T. (2013). İşkoliklik ve Çalışmaya Tutkunluk Arasındaki İlişkiyi Belirlemeye Yönelik Sağlık Sektöründe Bir Araştırma. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 5(2), 59-68.
• Schaufeli, W. B. ve Salanova, M. (2007). Work Engagement: An Emerging Psychological Concept and Its Implications for Organizations. S.W. Gilliland, D.D. Steiner ve D.P. Skarlicki (Ed.), Research in Social Issues in Management: Vol. 5. Managing Social and Ethical Issues in Organizations. Greenwich, CT: Information Age Publishers.
• Schaufeli, W. B., Bakker, A. B. ve Van Rhenen, W. (2009). How Changes in Job Demands and Resources Predict Burnout, Work Engagement, and Sickness Absenteeism. Journal of Organizational Behavior, 30, 893-917.
• Schaufeli, W. B., Taris, T. W. ve Bakker, A. B. (2006). Dr. Jekyll and Mr. Hyde: On the Differences Between Work Engagement and Workaholism. R.J. Burke (Ed.), Research Companion to Working Time and Work Addiction içinde (193-217 ss.). Northampton: Edward Elgar.
• Schaufeli, W. ve Bakker, A. (2003). Utrecht Work Engagement Scale. Occupational Health Psychology Unit Utrecht University, Preliminary Manual Version 1.
• Schaufeli, W.B. ve Taris, T.W. (2005) The Conceptualization and Measurement of Burnout: Common Ground and Worlds Apart. Work & Stress, 19(3): 256-262.
• Seçkin, Ş. N. (2018). Yapılan İşin Anlamlılığı ve İşe Tutkunluk İlişkisi: Akademisyenler Üzerine Bir Araştırma. ÇAKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(1), 143-160.
• Serper, Ö. ve Aytaç, M. (1988). Örnekleme. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Sexton, J.B., Thomes, E.J. ve Helmreich, R.L. (2000). Error, Stress and Teamwork in Medicine and Aviation: Cross-sectional Surveys. British Medical Journal, 320, 745-749.
• Sneddon, A., Mearns, K. ve Flin, R. (2013). Stress, Fatigue, Situation Awareness and Safety in Offshore Drilling Crews. Safety Science, 56, 80-88.
• Şengül Avşar, A. ve Barış Pekmezci, F. (2020). Araştırma Görevliliğinde Tek Tip Kadro Türüne Geçişte Araştırma Görevlilerinin Görüşleri. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 51, 50-71.
• Şimşek, M.Ş. (2007). Yönetim ve Organizasyon. Konya: Adım Ofset & Matbaacılık.
• Tabachnick, B. G. ve Fidell, L. S. (2013). Using Multivariate Statistics (Sixth). Pearson Education, Boston.
• Techera, U., Hallowell, M., Stambaugh, N. ve Littlejohn, R. (2016). Causes and Consequences of Occupational Fatigue. Journal of Occupational and Environmental Medicine, 58(10), 961-973.
• Tucker P., Brown M., Dahlgren A., Davies G., Ebden P., Folkard S., Hutchings H. ve Åkerstedt T. (2010). The Impact of Junior Doctors' Worktime Arrangements on Their Fatigue and Well-Being. Scand J Work Environ Health, 36(6), 458-465.
• Turgut, T. (2011). Çalışmaya Tutkunluk: İş Yükü, Esnek Çalışma Saatleri, Yönetici Desteği ve İş Aile Çatışması İle İlişkileri. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 25(3-4), 155-179.
• Vries, J. D., Michielsen, H. J. ve Van Heck, G. L. (2003). Assessment of Fatigue Among Working People: A Comparison of Six Questionnaires. Occup Environ Med, 60(1), 10-15.
• Yemenici, A. ve Bozkurt, Ö. (2020). Çalışanların İşe Tutkunluğu İle Kendilik Algısı Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: Düzce İli İmalat Sanayi Örneği. Çalışma İlişkileri Dergisi, 11(1), 18-33.
• Yurteri, H. Kulak, H. A. ve Uğurlu Ö. F. (2021). Güvencesiz Meslek, Belirsiz Gelecek: 50/D Tespit ve Öneriler. Ankara: Eğitim-Bir-Sen Stratejik Araştırmalar Merkezi.
• Yükseköğretim Kurumu (YÖK). Yükseköğretim Kanunu, Kanun No: 2547, 6.11.1981.