Serbest Bölgelerin İhracat Performansını Belirleyen Etmenler: Türkiye Örneği

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 2, 58 - 71, 30.12.2023

Yusuf Bayraktutan Merve Acar

Öz

Serbest bölgeler, dış ticaret işlemlerinde bürokrasinin azaltılarak uygulandığı, ülke gümrük rejiminin dışında tutularak piyasaya giriş ve çıkışların daha kolay gerçekleştirildiği alanlar olması dolayısıyla başta dış ticaret olmak üzere iktisadi performansa katkı sağlaması beklenen çözümlerden biridir. Bu çalışmanın amacı serbest bölgelerin ihracat performanslarını belirleyen etkenlerin incelenmesidir. Bu amaç doğrultusunda Türkiye’deki 18 serbest bölgenin 2004-2020 dönemi verileri panel veri yöntemi ile analiz edilmiştir. Serilerin durağanlık mertebeleri belirlenmiş ve Driscoll-Kraay (1998) tahmincisi ile model tahmin edilmiş ve Dumitreschu-Hurlin nedensellik testi yapılmıştır. İncelenen dönemde, serbest bölgenin bulunduğu ilin lojistik potansiyeli, eğitim düzeyi, döviz kuru ve AB ülkeleri ortalama büyüme oranı değişkenlerinin serbest bölgelerden gerçekleştirilen ihracatı olumlu etkilediği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Serbest Bölgeler, İhracat Performansı, Lojistik Potansiyel

Etik Beyan

Etik kurul izni ve/veya yasal/özel izin alınmasına gerek olmayan bu çalışmada araştırma ve yayın etiğine uyulmuştur.

Kaynakça

• Acar, S. ve Karakaş, D.G. (2017). “Dünyada ve Türkiye'de Serbest Bölgeler”. Marmara İktisat Dergisi, 1(1): 21-35.
• Adams, G. (1971). “New Trends in International Business- Worldwide Sourcing and Dedomiciling”. Acta Oeconomica, 7(3/4): 349-367.
• Ağaç, G., Birdoğan, B., Peker, İ. ve Ar, İ. M. (2015). “Çok Kriterli Karar Verme Tekniklerini Kullanarak Serbest Bölge Yer Seçimi: Doğu Anadolu Bölgesi Örneği”. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 30 (1): 79-113.
• Aktepe, C. ve Taştan, O. C. (2019). “Serbest Bölgelerin Dış Ticarete Etkisinin Veri Madenciliği İle Ölçülmesi ve Sektörel Bir Uygulama”. İşletme Araştırmaları Dergisi, 11(4): 2396-2411.
• Azadegan, E. and Dahmardeh N. (2017). “Comparison of the Efficiency of Free Zones of Iran with Window Data Envelopment Analysis”. Science Arena Publications Specialty Journal of Accounting and Economics, 3(3): 38-46.
• Bakan, S. ve Gökmen, S. (2014). “Serbest Bölgeler ve Dış Ticaret İlişkisi: Gaziantep Serbest Bölgesi Örneği”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 13(51): 34-51.
• Bayraktutan, Y. (2018). Uluslararası İktisat. Kocaeli: Oğul Matbaacılık.
• Bayraktutan, Y. ve Özbilgin, M. (2013). “Türkiye’de İller Düzeyinde Karayolu Yük Trafiği Dağılımının Analizi”. Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi, 17(2): 81-92.
• Bicil, İ. M. ve Uçak, S. (2018). “Toplam İhracat-Serbest Bölgeler İhracatı İlişkisi: Türkiye Örneği”. Gümrük Ticaret Dergisi, 5(12): 50-63.
• Danacı, T. ve Koçtürk, O. M. (2017). “Türkiye Serbest Bölgelerinin Kümeleme Analizi ile Karşılaştırılması”. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(4): 351-370.
• Demirci, A. ve Tarhan, D. B. (2016). “Serbest Bölgelerin Dış Ticaretteki Önemi ve Serbest Bölgelerin Etkinliklerinin Veri Zarflama Analizi İle İncelenmesi”. Toros Üniversitesi İİBF Sosyal Bilimler Dergisi, (6): 31-53.
• Enver (2012). “Denizli Yük Taşımacılığı Etüdü Yük Taşımacılığında Demiryolu Payının Artmasının Ekonomik Çevresel Katkıları”. http://www.enverdenizli.org.tr/hasem/upload/haberler_dosya/13 33526014.pdf / 05.04.2021.
• Erdem, H. (1992). Serbest Bölgelerin Ekonomiye Etkileri ve Türkiye’de Serbest Bölge Rejimi. Yeterlilik Etüdü, Maliye Bakanlığı Hesap Uzmanları Kurulu, İstanbul.
• Erdoğan, E. (1985). Serbest Bölgeler ve Türkiye'de Bir Model Denemesi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Erdoğan, E. ve Ener, M. (2005). Küresel Pazarın Ekonomik Üsleri: Serbest Bölgeler. Ankara: Nobel Yayınları.
• Erkan, H. ve Tatlıdil R. (1990). Serbest Bölgelerde Uygulanacak Teşvik Tedbirlerinin Sektörlere Katkıları Yönünden Değerlendirilmesi. Ankara: Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Yayınları, Yayın No:175.
• Hoa, S. (2010). “Study on Relationship Between Trade Development of Waigaoqiao Free Trade Zone and Economic Growth in Shanghai”, Orıent Academıc Forum, 61-64.
• Kocaman, Ç. B. (2007). “Serbest Bölgelerin Makroekonomik Etkilerinin Değerlendirilmesi: Türkiye Örneği”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 56(3): 99-135.
• Kokoç, F. ve Gençer, C. T. (2019). “Türk Serbest Bölgeleri Etkinliğinin Veri Zarflama Analizi İle Belirlenmesi”. Ömer Halisdemir Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 8(2): 810-827.
• Oğuz, İ. H. ve Oğuz, D. (2019). “Türkiye Ekonomisinde Lojistik”. Uluslararası İşletme ve Ekonomi Çalışmaları Dergisi, 1(2): 65-74.
• Ortakarpuz, M. (2020). Küresel Ekonomide Özel Ekonomik Alanlar Serbest Bölgeler ve Lojistik Köyler. Ankara: Eğitim Yayınevi.
• Öncel, A. ve Demirtaş, Ş. C. (2017). “Serbest Bölgelerin Dış Ticarete Etkileri: Türkiye Üzerine ARDL Modeli İle Ampirik Bir Uygulama”. Eskişehir Osman Gazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 12(1): 65-82.
• Öztürk, L. (1998). Serbest Bölgeler ve Bölgesel Kalkınmadaki Yeri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Öztürk, L., Değer, M. K. ve Değer, S. (2009). “Kentsel Ekonomik Büyümede Serbest Bölgeler: Politik veya Ekonomik Tercih mi?”. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(1): 363-377.
• Petekkaya, Ş. (2018). “Türkiye'deki Serbest Bölgelerin Veri Zarflama Analizi İle Performanslarının Değerlendirilmesi”, Bulletin of Economic Theory and Analysis, 3(2): 109-134.
• Seyidoğlu, H. (2015). Uluslararası İktisat. İstanbul: Güzem Can Yayınları.
• Sıroën, J.-M. and Yücer, A. (2015). Trade Performance of Free Trade Zones. Paris: Document De Travail; DT/2014-09.
• T.C. Ticaret Bakanlığı (2022). https://ticaret.gov.tr/ 28.04.2022.
• Takım, A. ve Ersungur, M. (2015). “Taşıma Şekillerine Göre Türkiye’de Dış Ticaretin Analizi: Mevcut Durum, Sorunlar ve Beklentiler”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(3): 357-376.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (1987). Dünyada ve Türkiye'de Serbest Bölgelerin Doğuş ve Dönüşümü. Ankara: Yurt Yayınları.
• Toprak, M. (2020). Serbest Bölgeler ve Dış Ticarete Etkileri. Ankara: Nobel Yayınları.
• Tunalı, H. ve Manga, S. (2017). “Euro/Dolar Paritesinin Türkiye'de Konumlu Serbest Bölgelerin İhracatı Üzerindeki Etkisi: Ekonometrik Bir Analiz”. İktisat Politikası Araştırmaları Dergisi, 4(2): 35-54.
• TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu, 2022 a). https://www.tuik.gov.tr/ 28.04.2022.
• TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu, 2022 b). https://www.tuik.gov.tr/ 18.08.2022.
• Tümenbatur, A. (2012). “Serbest Bölgeler ve Türkiye Ekonomisine Katkısı Üzerine Bir Değerlendirme”. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(3): 339-356.
• Uzandaç, H. G. (2008). Serbest Bölgelerin Dış Ticaret Üzerindeki Etkileri: Türkiye Uygulaması (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• Yılmaz, A. ve Çapraz, K. (2013). Comparison of Free Zones in Turkey by Means of DEA. Proceedings of the 11th International Conference of DEA, 77- 84.
• Yücel, F. (2006). “Dış Ticaretin Belirleyicileri Üzerine Teorik Bir Yaklaşım”. Sosyoekonomi, 4 (4): 48-68.