ÇAĞDAŞ UYGURCADA ‘FİİLLERİN HÂL-ZAMAN KATEGORİSİ’ VE TÜRKİYE TÜRKÇESİYLE KARŞILAŞTIRILMASI (2)

Yıl 2017, Sayı: 10, 113 - 143, 01.12.2017

Zemire Gulcalı

Öz

Çağdaş Uygurcada fiillerin cümledeki işlevi çoğu zaman yüklemdir; bu
yüklem fiillerin şekilleri çeşitlidir: bazen şahıs, bazen hâl-zaman, bazen de
meyil (tarz) bakımından farklılaşır. Uygurcadaki yüklem fiiller önce meyil,
yani cümledeki eylemin söyleniş tarzına göre farklılaşarak Meyil
kategorisi’ni şekillendirir; bunlardan bazıları yine hâl (kip) ve zaman
yönünden farklılaşarak Hâl-zaman kategorisi’ni ortaya çıkarır; bütün
bunlar yine şahıslara göre ayrılarak Şahıs kategorisi’ni oluşturur.
Uygurcada fiillerin toplam 13 çeşit meyil kategorisi mevcuttur. Bunlardan
sadece beşi zaman kategorisi ile birleşerek Hâl-zaman kategorisi’ni
oluşturur. Çağdaş Uygurcada Geçmiş zaman, Şimdiki zaman ve Gelecek
zaman kavramı vardır. Bu yazıda Şimdiki zamanın kipleri birer birer ele
alınır ve Türkiye Türkçesindeki Şimdiki zaman ekleri ile karıştırarak hangi
biçiminin TürkiyeTürkçesinde olduğu, hangisinin de olmadığı ortaya
çıkarılır. 

Anahtar Kelimeler

Çağdaş Uygurca, Türkiye Türkçesi, Fiillerin Hâl-Zaman Kategorisi, Şimdiki Zaman

Kaynakça

• BANGUOGLU Tahsin (1995). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERGIN Muherrem (1962). Türk Dil Bilgisi. Istanbul: Istanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• GÜLSEVIN Gürer (1997). “Türkiye Türkçesinde Zaman ve Kip Çekiminde Birleşik Yapılar Üzerine”. VIII. Milletler Arası Türkoloji Kongresi. Istanbul 1999, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten: s. 215-224.
• Çağdaş Uygur Dili (Hazirqi Zaman Uyğur Tili) 1, 2, 3. (2010). (Haz. Arslan Abdulla Tehur, Abdurehim Arahman, Yari Ebeydulla). Ürümqi: Şinciang Xalq Neşriyati.
• GULCALI Zemire (2016). “Çağdaş Uygurcada Fiillerin Hâl-Zaman Kategorisi ve Türkiye Türkçesiyle Karşılaştırılması: 1. Ötken zaman/Geçmiş zaman”. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi 2016, S. 8. s.122-155.
• KORKMAZ Zeynep (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KORKMAZ Zeynep (2009). Türkiye Türkçesi Grameri, Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• LEINONE Leslie R. (1956). A Handbook of The East Turki Language. National Security Ageney.
• BERBERCAN Mehmet Turgut (2012). “Türkçede Fiil Çekiminin Kuruluşu Üzerine Değerlendirmeler”. Journal of Academic Social Sciences Studies, 5/5. s. 25-36.
• Nesrulla (1981). Hazirqi Zaman Uyğur Tili. Ürümçi: Şinciang Xelq Neşriyati.
• ÖZTÜRK Rıdvan (1994). Yeni Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları.
• ÖZTÜRK Rıdvan (1997). Uygur ve Özbek Türkçelerinde Fiil. Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları.
• SEREBRENNIKOV B. A.; GADJIEVA N.Z. (2011). Türk Yazı Dillerinin Karşılaştırmalı Tarihî Grameri. (çev. Tevfik Hacıyev, Mustafa Öner). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TEKIN Talat; ÖLMEZ Mehmet (1999. Türk Dilleri (Giriş). Istanbul: Simurg Yayınları.
• TÖMÜR Hemit (1987). Modern Uygur Dili Grameri (Hazirqi Zaman Uyğur Tili Gramatikisi ‘Morfplogiye’). Pekin: Milletler Neşriyati.
• TÖMÜR Hemit (2003). Modern Uyghur Grammar (Morphology). (Ingilizceye Çev. Anne Lee.Yıldız). Dil ve Edebiyat. Istanbul.
• Türk Lehçeleri Grameri (2012). Ed. Ahmet Bican Ercı̇lasun. Ankara: AkçağYayınları.
• Uyġur Tiliniñ İzahlıq Luġiti (1999). Ürümçi: Şinciang Helq Neşriyati