Dimetoka Mülks According to the Tahrir Registers; Conversions to Timar and Waqf (1455-1530)

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 2, 1269 - 1307, 30.09.2023

Taner Çolak

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1312760

Öz

Dimetoka is one of the Balkan towns that remained under the rule of the Ottoman Empire for about 5.5 centuries. It can be accepted among the places that the Ottomans conquered in the first period in Rumelia. Today, it is located in the Evros/Meriç region within the borders of Greece. Dimetoka is located in the settlement zone of the Ottoman state in Rumelia. It is known that Turkish and Muslim people were brought from Anatolia for the settlement and development of the city. In order to realize the settlement policy in the city, the Ottomans adopted the people they settled in the region to the timar, waqf, and mülk systems. Therefore, it can be said that Dimetoka is a settlement where timars, waqfs, mülks, and farms are densely established. This article focuses on the identification of mülks in Dimetoka and their transformation into Waqf and Timar. In the 15th and 16th centuries, mülk records in this city were recorded in the cadastral registers. In this study on these cadastral registers, information is given about the mülk lands in the city and their usage methods. The ways in which the mülks are acquired and the way they are transferred to the next generations are stated. Evaluations were made on how the properties were given to whom and how they turned into Waqf and Timar. This study is based on archive analysis, analysis, criticism and synthesis. The determination of Dimetoka mülks and their changes and transformations over time have been revealed in the historical period we have limited.

Anahtar Kelimeler

Dimetoka, Mülk, Waqf, Timar, Ottoman

Tahrir Kayıtlarına Göre Dimetoka Mülkleri; Tımar ve Vakfa Dönüşümleri (1455-1530)

Öz

Dimetoka, yaklaşık 5,5 asır Osmanlı Devleti hâkimiyeti altında kalan Balkan kasabalarından biridir. Osmanlıların Rumeli’deki ilk dönem fethettikleri yerler arasında sayılabilir. Bugün Yunanistan sınırları içerisinde yer almaktadır. Dimetoka, Edirne’nin güneyinde, Uzunköprü’nün batısındadır. Bulunduğu coğrafi konumu nedeniyle Meriç nehri ile Kızıldeli çayının suladığı verimli topraklar üzerinde bulunmaktadır. Dimetoka, Osmanlı devletinin Rumeli’deki iskân coğrafyasında yer almaktadır. Şehrin iskânı ve imarı için Anadolu’dan Türk ve Müslüman halkın getirilerek yerleştirildiği bilinmektedir. Osmanlılar, şehirdeki iskân politikasını gerçekleştirmek için bölgeye yerleştirdiği halkı tımar, vakıf ve mülk sistemlerine adapte etmektedir. Bu nedenle Dimetoka, vakıfların, mülklerin ve çiftliklerin yoğun kurulduğu bir yerleşim yeri olduğu söylenilebilir. Bu makale Dimetoka’da var olan mülkler ile bunların tımar ve vakfa dönüşmesi üzerinde durmaktadır. 15. ve 16. asırlarda bu şehirdeki mülk kayıtları tahrir defterlerine kaydedilmiştir. Bu tahrir defterleri üzerinden yaptığımız çalışmada şehirdeki mülk araziler ve bunların tasarruf şekilleri hakkında bilgi verilmektedir. Mülklerin edinilme şekilleri, sonraki kuşaklara aktarılma şekilleri, belirtilmiştir. Mülklerin kimlere nasıl verildiği ile nasıl tımar ve vakfa dönüştüğü üzerinde değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Dimetoka, Mülk, Vakıf, Tımar, Osmanlı.

Kaynakça

• T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Tapu Tahrir Defterleri (TT.d), nr. 20, 73, 77, 136, 138, 370, 470, 498.
• Tapu Kadastro (TK), Kuyudu Kadime Arşivi (KKA) Tapu Tahrir Defterleri (TT.d), nr. 54.
• Atatürk Kitaplığı (AK), Muallim Cevdet Yazmaları,(MC.Yzm) nr. 89.
• Abdülkadiroğlu, Abdülkerim, “Halîmî Çelebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul 1997, C.15, s.343-344.
• Açıkel, Ali, “Rum Eyaleti”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV yay, İstanbul 2008, C.35, s.225-226.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı, “Dimetoka’da Çelebi Sultan Mehmed Camii” Vakıflar Dergisi, 2006, s.13-16.
• Ayverdi, İlhan, Misalli Büyük Türkçe Sözlük (Kubbealtı Lugatı), Kubbealtı Yayınları, İstanbul 2011.
• Barkan, Ömer Lütfi, “İmparatorluk Devrinde Toprak Mülk ve Vakıfların Hususiyeti” Türkiye’de Toprak Meselesi, Toplu Eserler, Gözlem Yayınları, İstanbul 1980, C.1, s.249-280.
• Beyazıt, Mustafa, Hacı İvaz Paşanın Vakıf Eserleri ve Mimari Faaliyetleri, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2009, s.137-139.
• Bozcu, Feride, 14.-15. Yüzyıl Erken Dönem Osmanlı Tarihinde Bir Saray Şehri: Dimetoka, Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2017.
• Çalı, Ayşegül. “Akıncı Beyi Evrenos Bey’e Ait Mülknâme”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM) 20 (2006), s.59-79.
• DİA, “İshak Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul 2000, C.22, s.537-538.
• Emecen, Feridun M., “Turahan Bey”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul 2012, C.41, s.405-407.
• Gökbilgin, M. Tayyib, XV. ve XVI. Asırlarda Edirne ve Paşa Livası, Vakıflar-Mülkler-Mukataalar, İşaret Yayınları, İstanbul 2007.
• Gökbilgin, M. Tayyib, “Fatih'in Yaptığı Toprak Reformu”, UIus Gazetesi, 1 (18 Ocak 1967), s.18.
• Gökbilgin, M. Tayyib, “Edirne Şehrinin Kurucuları”, Edirne'nin 600’üncü Fetih Yıldönümü Armağan Kitabı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1965, s.161-178.
• Halaçoğlu, Yusuf, XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
• Hibri, Abdurrahman, Enisü’l Müsamirin (Edirne Tarihi 1360-1650), haz. Ratip Kazancıgil, Türk Kütüphaneciler Derneği Edirne Şubesi Yayınları, Edirne 1996.
• İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu'nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1300-1600, Türkiye İs Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017, C.1.
• İpşirli, Mehmet, “Temliknâme” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. TDV Yayınları, İstanbul 2011, C.40, s.430-431.
• Karakaya, Enis, “Koca Mehmed Paşa Camii ve Külliyesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, Ankara 2019, C.EK-2, s.71-73.
• Kayapınar, Levent, "XV. ve XVI. Yüzyıl Osmanlı Kaynaklarında Dimetoka’da Bektaşi Tekke ve Zâviyeleri." Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 18, 2018, 135-162.
• Kenanoğlu, M. Macit, “Mülk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. TDV Yayınları, Ankara 2020, C.31, s.540-541.
• Kiel, Machiel, “Dimetoka” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. TDV Yayınları, İstanbul 1994, C.9, s.305-308.
• Küçükkaya, Ayşe Gülçin – Umaroğulları, Gökhan, “Edirne'de Onikigen Bir Türbe-Tütünsüz Baba Türbesi, Restorasyon Projesi ve Defterdar Ahmet Rıdvan”. Vakıflar Dergisi 29 (2005), s.191-195.
• Kütükoğlu, Mübahat S., Osmanlı Belgelerinin Dili, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul 1994.
• Lowry, Heath W., Osmanlı Döneminde Balkanların Şekillenmesi 1350-1550: Kuzey Yunanistan'ın Fethi, İskânı ve Altyapı Gelişmesi. çev. Ahmet Cemal, Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2008.
• Osman, Rıfat, Edirne Rehnüması - Edirne Şehir Kılavuzu, haz. Ratip Kazancıgil, Edirne Valiliği Kültür Yayınları, Edirne 2013.
• Özgül, Vatan, "16. Yüzyıl Öncesinde Dimetoka, Kızıl Deli ve Balabanlılar" Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 53, 2013, s.191-314.
• Süreyya, Mehmet, Sicill-i Osmanî, Osmanlı Ünlüleri, (Haz. Nuri Akbayar, S. Ali Kahraman), Tarih Vakfı Yurt Yay. İstanbul 1996, C.1-5.
• Taş, Hülya, XVI. Yüzyılda Rum Eyaletinde Mirî Toprakların Mülk ve Vakfa Dönüştürülmesi, Ankara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1998.
• Taşkın, Nuri, Osmanlı Diplomatikasında Mülknameler. Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2012.
• Telli, Hasan, Osmanlı Dönemi Üsküp Vakıfları, İlahiyat Yayınları, Ankara 2019, 167-172.
• Turan, Şerafettin, “Koca Davut Paşa” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul 1994, C.9, s.37-38.
• Uluçay, M. Çağatay, Padişahların Kadınları ve Kızları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1980.
• Ünver, İsmail, “Ahmed Rıdvan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul 1989, C.2, s.123-124.