Sultan Sencer’in Vefatından Sonra Harezmşah İl-Arslan’ın Büyük Selçuklu Devleti’ne Karşı İzlediği Siyaset

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 1, 565 - 587, 30.03.2024

Mustafa Köksal

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1413015

Öz

Sultan Sencer’in (1118-1157) tahta çıkışıyla ikinci imparatorluk dönemini yaşayan Büyük Selçuklu Devleti, 1141 yılında yaşanan Katvan yenilgisin ardından kısa sürede kendisini toparlayarak yeniden eski gücüne kavuştu. Ancak 1153 yılında kendilerine bağlı olan Oğuzların isyan etmesi ve sultanın düşmesi sonucunda muhteşem devlet dağılma sürecine girdi. Sultan Sencer’in Oğuzlara esir düşmesiyle başsız kalan devletin başına Karahanlı soyundan gelen Mahmud Han’ın geçmesi de bir çözüm olmadı. O, Oğuzlara karşı askerî harekâtlarda bulunduysa da başarılı olamadı. Sultan Sencer’in kurtulması için çaba gösteren bir başka devlet adamı da Harezmşah Atsız’dır. Ancak onun bu çabalarıda tamamen göstermelikti. Elinde fırsat olmasına rağmen Atsız’ın herhangi bir isyan girişiminde bulunmaması dikkat çekici bir husustur. Bunun en önemli nedeni Oğuzlara karşı mücadele edebilecek güce sahip olmamasıdır. Bu yüzden Büyük Selçuklu Devleti’ne bağlı kalmayı tercih etti. 1156 yılında yaşanan sürpriz bir gelişme ile Oğuzların elinden kurtulan Sultan Sencer, yeniden tahta çıktı. Ardından yıkılmaya yüz tutmuş devletini yeniden ayağa kaldırmak için harekete geçtiyse de başarılı olamadı. 1156 yılında Harezmşah Atsız’ın vefatının ardından Sultan Sencer’in onayı ile Harezm tahtına İl- Arslan geçti. Makalemizde İl- Arslan‘ın Harezmşah oluşu, Sultan Sencer’in vefatından sonra Horasan’da meydana gelen hadiseler ve onun Büyük Selçuklu Devleti ile diplomatik ilişkilerini ele alacağız. Yaptığımız bu çalışmanın Harezmşahlar sahasında çalışma yapan araştırmacılar için faydalı olacağı kanaatini taşımaktayız.

Anahtar Kelimeler

il-Arslan, Harezmşahlar, Mahmud Han, Büyük Selçuklu Devleti

The Policy Followed by Harezmshah Il-Arslan Against the Great Seljuk State After the Death of Sultan Sencer

Öz

The Great Seljuk State, which lived its second imperial period with Sultan Sencer (1118-1157) after the throne fights, recovered in a short time after the Katvan defeat in 1141 and regained its former power. However, in 1153, as a result of the rebellion of the Oghuz people who were loyal to them and the fall of the sultan, the magnificent state entered the process of disintegration. The fact that Mahmud Khan, a descendant of the Karakhanid lineage, took over the headless state after Sultan Sencer was captured was not a solution either. Although he carried out military operations against the Oghuzs, he was not successful. Another statesman who made an effort to save Sultan Sencer was Harezmaşah Atsız. However, his efforts were entirely for show. It is noteworthy that Atsız could not attempt any rebellion even though he had the opportunity. The most important reason for this is that they do not have the power to fight against the Oghuzs. That's why he chose to remain loyal to the Great Seljuk State. Sultan Sencer, who was saved from the Oghuzs with a surprise development in 1156, ascended to the throne again. He then took action to revive his state, which was about to collapse, but he failed. Following the death of Khwarezmshah Atsiz in 1156, Il-Arslan ascended to the throne of Khwarezm with the approval of Sultan Sencer. In our article, we will discuss the emergence of Il-Arslan as Khwarezmshah, the events that took place in Khorasan after the death of Sultan Sanjar and his diplomatic relations with the Great Seljuk State. We believe that this study we have conducted will be useful for researchers working in the field of Khwarezmshahs.

Anahtar Kelimeler

İl-Arslan, Khwarezmshas, Mahmud Khan, Great Seljuk State

Kaynakça

• Ayan, Ergin, Büyük Selçuklu İmparatorluğunda Oğuz İsyanı. İstanbul 2007.
• Barthold, V. V. Moğol İstilasına Kadar Türkistan, (Haz. H. Dursun Yıldız), İstanbul 2017.
• Bünyatov, Ziya, Hârezmşahlığı ve Enuştekinler Devleti, (Çev. Tural Rıvazev), İstanbul 2003.
• Cüveynî, Ata Melik, Tarih-i Cihanguşâ, (Devre-i Moğol, Harezmşahiyye, İsmailiye), (Tash. Mansur Servet), Tahran 1342.
• Cüveynî, Ata Melik. Tarih-i Cihanguşâ, (Çev. Mürsel Öztürk), Ankara 2013.
• el-Bündârî, Zubedetü’l-Nuşra ve Nubetü’l-Usra (Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi), (Çev. Kıvameddin Burslan), Ankara 2016.
• Erdoğan, Coşkun, Harezmşahlar (Anuştegin’den Celâleddin’e), İstanbul 2020.
• Hafız Ebrû, Coğrafya-yı Tarih-i Horasan Der Tarih-i Hafız Ebrû, (Nşr. Gulâm Rıza Verehrâm) Tahran 1331.
• Hândmîr, Habîbü’s-Siyer fî Ahbârı Efrâdi’l-Beşer, II, (Nşr. Dr. Muhammed Debîr Siyâkî) Tahran 1380.
• Hemedanî, Reşîdüddin Fazlullah. Camiü’t- Tevârih (Tarih-i Selatîn-i Harezm), Tahran 1389.
• Hemedanî, Reşîdüddin Fazlullah. Câmiü’t-Tevârih’te Harezm Sulltanları. (Çev. Farbod Mazlûmî). İstanbul 2022.
• İbnü’l-Cevzî, el-Muntazam fî Tarihü’l-Mülûk ve’l-Ümem, XVII, (nşr. Muhammed Abdulkadir İta-Mustafa Abdulkadir İta), Beyrut 1412.
• İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t- Tarih (İslâm Tarihi), XI, (Çev. Ahmet Ağırakça), İstanbul 1991.
• İbn Kesîr, el-Bidaye ve’n-Nihaye, XII, (Çev. Mehmet Keskin). İstanbul 1995.
• Kafesoğlu, İbrahim, Harezmşahlar Devleti Tarihi, Ankara 1984.
• Köymen, Mehmet Altay, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi (İkinci İmparatorluk Devri), Ankara 2017.
• Le Strange, Guy, Doğu Hilafetinin Memleketleri (Mezoptamya, İran ve Orta Asya), (Haz. Adnan Eski Kurt, Cengiz Tomar), İstanbul 2015.
• Mîrhând, Ravzatü’s-Safâ fî Sireti’l-Enbiyâ ve’l-Mülûk Ve’l-Hulefâ, IV, Tahran 1339.
• Mîrhând, Ravzatü’s-Safâ fî Sireti’l-Enbiyâ ve’l-Mülûk Ve’l-Hulefâ, (Hârezmşahiyan), (Çev. Erkan Göksu), İstanbul 2022.
• Müstevfî, Hamdullah, Târih-i Güzide. (Tash. Abulhüseyin Nevahî), Tahran 1387.
• Müstevfî, Hamdullah, Târih-i Güzide. (Çev. Mürsel Öztürk), Ankara 2013.
• Özgüdenli, Osman Gazi, Selçuklular,I, İstanbul 2020.
• Piyadeoğlu, Cihan, Büyük Selçuklular, İstanbul 2019.
• Râvendî, Râhatü’s-Sudûr ve Âyetü’s- Sürûr, I, (Çev. Ahmet Ateş). Ankara 1999.
• Sevim, Ali- Merçil, Erdoğan, Selçuklu Devletleri Tarihi (Siyaset, Teşkilât ve Kültür), Ankara 2020.
• Şebankâreî, Mecmaü’l-Ensâb, (Tash.Mîr Haşem Muhaddîs). Tahran 1372.
• Şebankâreî, Mecmaü’l-Ensâb (Hanedanlar Tarihi), (Çev. Fahri Unan), Ankara 2022.
• Turan, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk- İslâm Medeniyeti, İstanbul 2015.
• Vatvat, Reşîdüddin, Nâmeha-yı Reşîdüddin Vatvat. (Tash. Kâsım Toyserekanî), Tahran 1338.