Names Charged in Manisa Among the “Yüzellilikler”

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 1, 53 - 109, 30.03.2024

Nurettin Gülmez Kübra Aslan

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1418318

Öz

The Lausanne Peace Treaty, signed after the end of the War of Independence, included a general amnesty, as in other peace treaties. However, it was not possible to forgive some people who cooperated with the enemy, started rebellions, and fought against the National Forces during the War of Independence. Therefore, it was decided to exclude one hundred and fifty people from amnesty with a protocol added to the Lausanne Peace Treaty. The next process started with the identification of these one hundred and fifty people, and was completed by depriving these people of citizenship and allowing them to return to the country with the amnesty issued in 1938.
In the study, all Parliament minutes from the period covered by the subject were examined and a serious archive search was carried out. During these scans, some information not found in the literature was obtained. By using the documents obtained, an attempt was made to eliminate the confusion of information given in various studies about these people, and new information and photographs were added.
In the process of determining these one hundred and fifty people, during the negotiations held in the Turkish Grand National Assembly, it was examined which names from Manisa were in the first list created, which names from Manisa were requested to be added to the list, and which names from Manisa were included in the final version of the list. Afterwards, it was tried to answer questions such as why these names were included in the list of one hundred and fifty people, what they did while they were abroad, whether they returned to the country with the Amnesty Law of 1938 and what those who returned.

Anahtar Kelimeler

The Lausanne Peace Treaty, General Amnesty Law, Yüzellilikler, Manisa Governor Giritli Hüsnü, Kırkağaç District Governor Şerif, Çerkez Reşit, Küçük Ethem

Yüzellilikler İçinde Manisa’da Görevli İsimler

Öz

Kurtuluş Savaşı’nın bitmesi ile imzalanan Lozan Barış Antlaşması diğer barış antlaşmalarında olduğu gibi genel bir affı kapsamaktaydı. Ancak Millî Mücadele boyunca düşmanla iş birliği yapan, isyanlar çıkartan, Kuva-yı Milliye’ye karşı mücadele eden bazı kişilerin affedilmesi mümkün değildi. Bu yüzden Lozan Barış Antlaşması’na eklenen bir protokol ile yüz elli kişinin af dışı bırakılmasına karar verildi. Bundan sonraki süreç ilk olarak bu yüz elli kişinin belirlenme aşaması ile başlamış, bu kişilerin vatandaşlıktan çıkarılması ve 1938 yılında çıkan af ile yurda geri dönmelerine müsaade edilmesi şeklinde tamamlanmıştır.
Çalışmada konunun kapsadığı döneme ait tüm Meclis zabıtları incelenmiş ve ciddi bir arşiv taraması gerçekleştirilmiştir. Bu taramalar esnasında literatürde bulunmayan bazı bilgilere ulaşılmıştır. Ulaşılan belgeler kullanılarak bu kişiler hakkında çeşitli çalışmalarda verilen bilgi karmaşası ortadan kaldırılmaya çalışılmış, yeni bilgiler ve fotoğraflar eklenmiştir.
Bu yüz elli kişinin belirlenmesi sürecinde TBMM’de yapılan müzakerelerde ilk oluşturulan listede Manisa’dan hangi isimlerin olduğu, listeye Manisa’dan hangi isimlerin eklenmesinin istendiği ve listenin son halinde Manisa’dan hangi isimlerin yer aldığı incelenmiş. Sonrasında ise bu isimlerin neden yüz elli kişilik listede yer aldığı, yurt dışında oldukları süreçte neler yaptıkları, 1938 tarihli Af Kanunu ile yurda dönüp dönmedikleri ve dönenlerin ne yaptığı gibi sorulara cevap verilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Lozan Barış Antlaşması, Affı Umumi Kanunu, Yüzellilikler, Manisa Mutasarrıfı Giritli Hüsnü, Kırkağaç Kaymakamı Şerif, Çerkez Reşit, Küçük Ethem.

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• BCA, 11-43-16.
• BCA, 15-54-10-92-70.
• BCA, 18-92-1, (11.04.1936).
• BCA, 2-27-13, (08.01.1921).
• BCA, 272-0-0-13/81-16-112
• BCA, 30-11-1-0/254-41-3
• BCA, 4-45-16, (22.01.1922).
• BCA, 490-1-0-0-585-19-2.
• BCA, 9-27-1.
• BCA,106-695-4.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA, BEO, Dosya No: 4654, Gömlek No: 349024
• BOA, BEO, Dosya No: 4654, Gömlek No: 349024.
• BOA, BEO, Dosya No:4281, Gömlek No: 321050.
• BOA, BEO. 4509-338159.
• BOA, BEO. Dosya No: 4618, Gömlek No: 346305.
• BOA, BEO., Dosya No: 4089, Gömlek No: 306660.
• BOA, DH. EUM. 1. Şb. Dosya No: 3, Gömlek No: 45.
• BOA, DH. İD. Dosya No: 81, Gömlek No: 42.
• BOA, DH-İ-UM, Dosya No: 20, Gömlek No: 14, (H- 02-12-1338).
• BOA, İ. DH, Dosya No: 1508, Gömlek No: 1.
• BOA, İ. DH., Dosya No: 1495, Gömlek No: 37.
• BOA, İ. DUİT, 46-96; DH. ŞFR. 85-274.
• BOA, İ-DUİT, Dosya No: 49, Gömlek No: 17.
• BOA, İ-DUİT, Dosya No: 49, Gömlek No: 17.
• BOA, ŞD. Dosya No: 1451, Gömlek No:30.
• Resmî Gazete, 14 Haziran 1924, Sayı: 72
• Resmî Gazete, 15 Haziran 1927, Sayı: 608.
• Resmî Gazete, 16 Temmuz 1938, Sayı: 3961.
• Resmî Gazete, 17 Mayıs 1924, Sayı: 70
• Resmî Gazete, 23 Ağustos 1924, Sayı: 74.
• Resmî Gazete, 24 Mayıs 1924, Sayı: 71
• Resmî Gazete, 28 Ekim 1933, Sayı: 2540.
• Resmî Gazete, 7 Nisan 1924, Sayı: 68
• Resmî Gazete, 7 Ocak 1925, Sayı: 81.
• TBMM Albümü (1920-1950), Cilt 1, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 2010.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Gizli Celse Zabıtları (TBMMGCZ)
• TBMMGCZ, İçtima 2, Celse 3, 2 Mart 1923.
• TBMMGCZ, İçtima 39, Celse 2, 16 Nisan 1924.
• TBMMGCZ, İçtima 44, Celse 4, 22-23 Nisan 1924.
• TBMM Milletvekili Mazbatası (TBMM 1. Dönem Saruhan Milletvekili)
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Cerideleri (TBMMZC)
• TBMMZC, İçtima 131, Celse 2, 8 Ocak 1921.
• TBMMZC, İçtima 7, Celse 2, 21 Ağustos 1923.
• TBMMZC, İçtima 9, Celse 2, 23 Ağustos 1923.
• TBMMZC, İçtima 39, Celse 1, 16 Nisan 1924.
• TBMMZC, İçtima 73, Celse 1, 28 Mayıs 1927.
• TBMMZC, İçtima 83, Celse 1, 29 Haziran 1938.
• Anadolu, 16 Haziran 1937.
• Kurun Gazetesi, 27 Ekim 1935.
• As, Bünyamin, “Manisa’nın İşgali ve Mutasarrıf Hüsnü Bey”, Yüzüncü Yılında Milli Mücadele Döneminde Manisa, (Ed. Nurettin Gülmez ve Nejdet Bilgi), Cilt: 1, Ankara, 2020, ss. 277-344.
• Aslan, Kübra, “Millî Mücadele’de Kırkağaç”, Yüzüncü Yılında Millî Mücadele Döneminde Manisa, (Ed. Nurettin Gülmez ve Nejdet Bilgi), Cilt: 3, Ankara, 2020, ss. 141-191.
• Bayar, Celal, Ben de Yazdım Millî Mücadeleye Giriş, Cilt 7, İstanbul, 1997.
• Bayar, Celal, Ben de Yazdım Millî Mücadeleye Giriş, Cilt 8, İstanbul, 1997.
• Bilgi, Nejdet, İstiklal Yolunda Bestekâr Bir Müftü Ahmet Âlim Efendi, Manisa, 2008.
• Bingöl, Sedat, Yüzellilikler Meselesi – Bir ihanetin Anatomisi, Eskişehir, 2020.
• Bingöl, Sedat, Yüzellilikler Meselesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1994.
• Çakmak, A. Nedim, Hüsnüyadis Hortladı (İşgal Günlerindeki İşbirlikçiler), İstanbul, 2007.
• Çankaya, Ali, Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, Cilt. III, Ankara, 1968-1969.
• Çoker, Fahri, Türk Parlamento Tarihi (1919-1923), Cilt 3, Ankara, 1995.
• Ergül, Teoman, Kurtuluş Savaşında Manisa, (2. Baskı), Ankara, 2007.
• Evran, Ümit, Satı, M. Selçuk, Geçmişten Günümüze Kırkağaç, İzmir, 2000.
• Görgülü, İsmet, On Yıllık Harbin Kadrosu (1912-1922) Balkan-Birinci Dünya ve İstiklal Harbi, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1993.
• Gülmez, Nurettin ve As, Bünyamin, İhanet ile Vatanseverlik Arasında Bir Asker: Küçük Ethem. “İhanet ile Vatanseverlik Arasında Bir Asker: Küçük Ethem”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 9/3 (2022), ss. 864-911.
• Günaydın, Necip, “Kongreye Katılan Delegasyon”, Cumhuriyetimize Giden Yol 4, Milli Devlete Gidiş/ Sivas Kongresi, 4 Eylül 2012.
• Gündüz, Ali Osman, Millî Mücadele’de Manisa ve Milletvekilleri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2010.
• Halıcı, Şaduman, “İstihbarat Raporları Işığında Saruhan Mebusu Yüzellilik Reşit Bey’in Sürgün Yılları”, Journal of History Studies, 10 /3 (2018), ss.79-105.
• Halıcı, Şaduman, Mütareke Döneminin İşbirlikçileri Yüzellilik Gazeteciler, İstanbul, 2021.
• Halıcı, Şaduman, Yüzellilikler, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir, 1998.
• Karaca, Emin, 150’likler, İstanbul, 2004.
• Özkuyumcu, Nadir, “Millî Mücadele’de Manisa”, XIV. Milli Egemenlik Sempozyumu, Manisa 2004, ss. 94-104.
• Özoğlu, Hakan, Cumhuriyetin Kuruluşunda İktidar Kavgası (150’likler, Takrir-i Sükûn ve İzmir Suikasti), (Çev., Zuhal Bilgin), 2. Baskı, İstanbul, 2016.
• Öztürk, Kazım, Türk Parlamento Tarihi (1919-1923), Cilt 1, Ankara, 1993.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt 1, İstanbul, 1993.
• Soysal, İlhami, 150’likler, 2. Baskı, İstanbul,1985.
• Soysal, İlhami, Kurtuluş Savaşında İşbirlikçiler, İstanbul, 2008.
• Su, Kamil, Manisa ve Yöresinde İşgal Acıları, Ankara, 1982.
• Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi III, Ankara, 1995.
• Türk İstiklal Harbi (TİH), Batı Cephesi (15 Mayıs- 4 Eylül), Cilt 2, Kısım 1, Ankara, 1994.
• Türk İstiklal Harbi (TİH), Batı Cephesi (4 Eylül 1919- 9 Kasım 1920), Cilt 2, Kısım 2, Ankara, 1999.
• Türk İstiklal Harbi (TİH), Batı Cephesi (9 Kasım 1920- 15 Nisan 1921), Cilt 2, Kısım 3, Ankara, 1999.
• Türk İstiklal Harbi (TİH), İstiklal Harbinde Ayaklanmalar (1919-1921), Cilt 6, Ankara, 1974.
• Yörükoğlu, Nuri, Manisa’nın Yangını, Manisa, 2002.
• https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/handle/11543/2307 (04.03.2022) http://www.atam.gov.tr/fotograflar/milli-mucadele-donemi (04. 03.2022).
• 150’likler albümü: http://hdl.handle.net/11424/129658 (11.01.2022).
• http://esme.gov.tr/tarihce (Erişim: 21.03.2024) http://www.alaca.gov.tr/alacanin-cumhuriyet-dnemi (18.01.2022)