Arap Bürosu ve Hicaz Demiryoluna Yönelik Baskınlar (1916-1918)

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 1, 362 - 437, 30.03.2024

Cengiz Kartın Nazmiye Yozgat

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1424998

Öz

Türk-İngiliz ilişkilerinde 19. yüzyılın son çeyreği ciddi çatışmaların yaşandığı bir dönemdir. Söz konusu dönemde İngilizler Mısır’ı işgal etmişlerdir. Gladstone’ın Türk karşıtı eylemleri neticesinde gerçekleşen işgali Osmanlı makamları tanımamıştır. Birinci Dünya Savaşının başlaması ile Mısır, İngilizler tarafından resmen ilhak edilmiştir.
Sanayi İnkılâbının getirdiği teknik üstünlüğü kullanan İngilizler Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasını Osmanlı Devleti’ne son vermek için fırsat olarak değerlendirmişlerdir. 1916’da Mısır’da kurulan Arab Büro bu fırsatın gerçekleştirilmesinde önemli çalışmalar icra etmiştir. Büronun Lawrence, Joyce, Garland, Newcombe, Dawnay, Joyce başta olmak üzere pek çok üyesi Türklerin Hicaz ile bağlantısını kesmek suretiyle savaşta üstünlüğü ele geçirmek istemişlerdi. Bu üstünlüğün elde edilmesinin önemli bir aracı olarak demiryollarına saldırılar gerçekleştirilmiş ve sahada Türkler etkisiz kılınmak istenmiştir. Çalışma, bu sürecin 1916-1918 döneminde gerçekleştirilen eylemlerini incelemektedir. Çalışmanın temel kaynağı İngiliz Arşiv belgeleridir. Bunun yanısıra Türkçe ve İngilizce kaynaklar da çalışmada kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Demiryolu, Arap Bürosu, Lawrence, Hicaz

Destekleyen Kurum

Erciyes Üniversitesi

Proje Numarası

SDK-2020-9633

Arab Bureau and Raids on the Hejaz Railway (1916-1918)

Öz

The last quarter of the 19th century was a period of serious conflicts in Turkish-British relations. British state occupied to Egypt during this period. The Ottoman authorities didn’t recognize the occupation, which took place as a result of Gladstone's anti-Turkish actions. Egypt was officially annexed by the British when the outbreak of the First World War.
Using the technical superiority brought by the Industrial Revolution, the British took the outbreak of the First World War as an opportunity to put an end to the Ottoman Empire. The Arab Bureau, established in Egypt in 1916, carried out important work to realize this opportunity. Many members of the Bureau, including Lawrence, Joyce, Garland, Newcombe, Dawnay and others, wanted to gain the upper hand in the war by cutting the Turks connection to the Hejaz. As an important means of achieving this superiority, explosives were planted on the railways to neutralize the Turks in the field. The study aims to clarify the attacks carried out in the 1916-1918 period of this process. The main source of the study is British archival documents. In addition, Turkish and English sources were also used in the study.

Anahtar Kelimeler

Railway, Arab Bureau, Lawrence, Hejaz.

Proje Numarası

SDK-2020-9633

Kaynakça

• TNA, FO 882/25/1, Arab Bulletin, No. 10.
• TNA, FO 882/25/1, Arab Bulletin, No. 18.
• TNA, FO 882/25/2, Arab Bulletin, No. 22.
• TNA, FO 882/25/2, Arab Bulletin, No. 23.
• TNA, FO 882/25/3, Arab Bulletin, No. 36.
• TNA, FO 882/26/4, Arab Bulletin, No. 71.
• TNA, FO 141/738/6.
• TNA, FO 882/3/1, AP/17/03.
• TNA, FO 882/4.
• TNA, FO 882/4/1, HR/16/1.
• TNA, FO 882/4/1, HR/16/2.
• TNA, FO 882/4/1, HR/17/1.
• TNA, FO 882/4/1, HR/17/2.
• TNA, FO 882/4/1, HR/17/3.
• TNA, FO 882/4/1, HR/17/4.
• TNA, FO 882/4/1, HR/17/5.
• TNA, FO 882/4/1, HR/17/6.
• TNA, FO 882/4/1, HR/17/7.
• TNA, FO 882/4/1, HR/17/10.
• TNA, FO 882/4/1, HR/17/11.
• TNA, FO 882/4/1, HR/17/12.
• TNA, FO 882/4/1, HR/17/13.
• TNA, FO 882/4/1, HR/17/14.
• TNA, FO 882/4/2, HRG/16/03.
• TNA, FO 882/4/2, HRG/16/04.
• TNA, FO 882/4/2, HRG/16/05.
• TNA, FO 882/4/2, HRG/16/12.
• TNA, FO 882/4/2, HR/17/16.
• TNA, FO 882/4/2, HR/18/01.
• TNA, FO 882/4/2, HR/18/02.
• TNA, FO 882/4/2, HR/25/01.
• TNA, FO 882/4/3, HRG/16/20.
• TNA, FO 882/4/3, HRG/16/25.
• TNA, FO 882/4/4, HRG/16/31/A.
• TNA, FO 882/4/4, HRG/16/32.
• TNA, FO 882/4/4, HRG/16/34.
• TNA, FO 882/4/4, HRG/16/36.
• TNA, FO 882/4/5, HRG/16/41.
• TNA, FO 882/4/5, HRG/16/42.
• TNA, FO 882/4/5, HRG/16/43.
• TNA, FO 882/6.
• Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Hicaz, Asir, Yemen Cepheleri ve Libya Harekâtı 1914-1918, VI / 3, Ankara 1978.
• Çabuk, Mustafa, “İngiliz Belgelerine Göre İngiltere’nin Ortadoğu’daki İstihbarat Merkezi: Arap Büro (1916-1920)”, Belgi Dergisi. 2/17 (2019), s. 1130-1147.
• Earle, Edward Mead, Bağdat Demiryolu Savaşı, Çev. Kasım Yargıcı, İstanbul 1972.
• Fromkin, David, Barışa Son Veren Barış, Çev. Mehmet Harmancı, İstanbul 2008.
• Gülsoy, Ufuk, Hicaz Demiryolu, İstanbul 1994.
• Hamm, Geoffrey, British Intelligence and Turkish Arabia: Strategy, Diplomacy, and Empire (1898-1918), Unpublished PhD Thesis, Toronto 2012.
• Hülagü, Metin, “İngilizlerin Hicaz İsyanına Maddi Yardımları”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 6 (1995), s. 139-154.
• Johnson, Maxwell Orme, “The Arab Bureau and the Arab Revolt: Yanbu’ to Aqaba”, Military Affairs, 46/4 (1982), s. 194-201.
• Karsh, Efraim ve Inari Karsh, “Myth in the Desert or not the Great Arab Revolt, Middle Eastern Studies, 33:2 (1997), 267-312
• Kıcıman, Naci Kaşif, Medine Müdafaası, İstanbul 1994.
• Koloğlu, Orhan, Lawrence Efsanesi, İstanbul 2018.
• Köse, İsmail, İngiliz Arşiv Belgelerinde Arap İsyanı, İstanbul 2018.
• Lawrence, T. E. Bilgeliğin Yedi Sütunu, Çev. Bilal Çölgeçen, Ankara 2015.
• Mohs, Polly A., Millitary İntelligence and the Arab Revolt, Oxon 2008.
• Ortaylı, İlber, Alman Nüfuzu, Ankara 1981.
• Ovendale, Ritchie, “Storrs, Sir Ronald Henry Amherst (1881-1955)”. Oxford Dictionary of National Biography. (2004): 1-7. https://doi.org/10.1093/ref:odnb/36326.
• Özyüksel, Murat, The Berlin Baghdad Railway and the Ottoman Empire, Londra 2016.
• Turan, Namık Sinan, “Raylar Üzerinden İmparatorluğun Son Dönem Tarihine Bir Bakış: Hicaz Demir Yolu Üzerine Önemli Bir Yapıt”, İstanbul Üniversitesi Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, 10 (2006), s. 215-227.
• Webber, Kerry. “Newcombe, Stewart Francis (1878–1956)”. Oxford Dictionary of National Biography. (2015): 1-6. https://doi.org/10.1093/ref:odnb/105134.
• Westrate, Bruce, The Arab Bureau – British Policy in the Middle East 1916-1920, Pennsylvania 1992.
• Winstone, H.V.F. Ortadoğu Serüveni 1898-1926 Yılları Arasında Ortadoğu’daki Siyasi ve Askeri İstihbaratın Hikayesi, Çev. Fuad Davudoğlu, İstanbul 1999.
• Priaulx Library. “Bimbashi Garland”. (Erişim Tarihi 12 Ağustos 2022), https://www.priaulxlibrary.co.uk/articles/article/bimbashi-garland
• The British Empire. “British Aid to the Arab Revolt”. (Erişim Tarihi 16 Ekim 2022), https://www.britishempire.co.uk/maproom/englishmenarabrobes.htm
• Noonansmayfair. “Alan Dawnay Medal”. (Erişim Tarihi 10 Ağustos 2022), https://www.dnw.co.uk/auction-archive/lot-archive/lot.php?department=Medals&lot_uid=128933
• Australian War Memorial. “Grenade Howitzer Mark 1 (Garland Trench Mortar) : Lone Pine, Gallipoli”. (Erişim Tarihi 11 Ekim 2022), https://www.awm.gov.au/collection/C117477
• Dictionary of Irish Biography. “Joyce, Pierce Charles”. (Erişim Tarihi 17 Kasım 2022), https://www.dib.ie/biography/joyce-pierce-charles-a9598