1644-1646 yıllara ait Tuzla Siciline gör İzvornik Sancağındaki Tuzla / Memlehateyn vakıfları

Yıl 2023, Sayı: 60 - Aralık 2023, 73 - 88, 30.12.2023

Nihad Dostovic

https://doi.org/10.16971/vakiflar.1317895

Öz

Bu çalışma, İzvornik Sancağı Memlehateyn kadı sicillindeki vakıf kayıtlarının bir incelemesini unmmaktadır. Bu Sicil, Bosna Eyaleti’nin bir parçası olan Zvornik Sancağı’nın 17. yüzyıldan kalma korunmuş nadir yerel arşiv kaynaklarından biridir. Bölge için türünün korunmuş en eski kaynağı olan bu Sicil, bugünkü Bosna- Hersek’in tüm kuzeydoğu kesiminin tarihine ışık tutmaktadır. Sicilde 1053-56 Hicri/1643-46 dönemine ait vakıflarla ilgili çeşitli belge mevcuttur. Bugün sicilin büyük bir kısmı Osman Asaf Sokolović’in mirası olarak Saraybosna’daki Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi’nde muhafaza edilmektedir. Vakıfla ilgili bu çalışma, vakıfların Osmanlı taşra iç bölgelerinde bir kurum olarak oynadığı rolün daha iyi anlaşılmasını sağlamayı amaçlamaktadır. Bu çalışma, vakıf kayıtları aracılığıyla, diğer şeylerin yanı sıra daha önemli bir soruyu ele almaktadır: Osmanlı sınırındaki büyük merkezlerdeki (Buda,Temeşvar, Belgrad, Saraybosna) durumla karşılaştırıldığında bazı Osmanlı iç bölgeleri durgun muydu? Ayrıca çalışma, para vakıflarının ve vakıf kredilerinin hem kentsel hem de kırsal alanlardaki ekonomik, kültürel, sosyal ve diğer faaliyetlerdeki rolünü aydınlatmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu’nda vakıf kredisinin rolü üzerine yayınlanmış birçok çalışma ağırlıklı olarak büyük şehir merkezlerini ele almaktadır. Bu çalışma, daha küçük kent merkezlerinde ve kırsal ortamlarda aynı olguya odaklanarak daha geniş bir tartışmaya katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Sicildeki kayıtlar, vakıflarla mesleki ilişkiler yoluyla kazanılacak toplumsal önemi kanıtlamaktadır. Daha genel bir ifadeyle, vakıfların, mecazi anlamda, hem Osmanlı Devleti’nin hem de Osmanlı toplumunun görünmez bir eli veya farklı geçmişlere sahip insanların amaçlarına ulaşabilecekleri veya çeşitli düzeylerdeki ekonomik ve sosyal faaliyetler için maddi kaynak sağlayabilecekleri bir tür aracı olduğu sonucuna varılabilir.

Anahtar Kelimeler

Memlehateyn, Tuzla, Zvornik Sancağı, vakıf, nakit vakıfları, vakf eden kişi, kurum olarak vakıf, zirai vakfı, borçlanma

Destekleyen Kurum

Univerzitet u Sarajevu - Orijentalni Institut (Saraybosna (Devlet) Üniversitesi - Şarkiyat Enstitüsü

Proje Numarası

Yok

Waqfs of Tuzla / Memlehateyn in the Zvornik (İzvornik) Sanjak According to the Tuzla Sicill from 1644-1646: An Overview

Öz

This paper provides study of waqf records in Sidjil of Memleḥateyn kadı / judge in Sanjak of İzvornik. It is one of the rare archival sources of 17th century for Sanjak of Izvornik, at the time in Eyalet of Bosnia, and the whole north-eastern part of today’s Bosnia and Herzegovina, which was preserved until today. Documents regarding waqfs were recorded covering Hijri zears 1053-56, that is to say 1643-46 according to the contemporary Gregorian calendar. Today most of the Sidjil is hosted in Gazi Husrev Bey Library in Sarajevo as part of Osman Asaf-ef. Sokolović’ bequest. This study of waqf aims to provide better understanding of a role that waqf had as an institution in Ottoman provincial hinterland. This Ottoman hinterland seems to be in decline when compared with some frontier centres, like the Ottoman Buda. In this study we see how waqfs were equally important as a source of cash for economic, cultural social and other activities both in urban as well as in rural areas. Hence the focuses of economic activities were in bigger centres. Besides being source of cash the records from Sidjil show how being employed in a certain waqf also meant a prestige in society at the local level. Therefore, it can be concluded that waqfs were invisible hand or a medium of Ottoman State through which people of different background at various levels could achieve their aims or provide material source for economic and social activities.

Anahtar Kelimeler

Memleḥateyn, Tuzla, Sanjak of İzvornik, waqf, cash waqf, endower, waqf as institution, agrarian waqf, money borrowing.

Proje Numarası

Yok

Kaynakça

• Gazi Husrev Bey Library, Acta Turcica A–3726/TO.
• Archive of Tuzla Canton, Oriental collection I-IV.
• Mevlana Mehemed Neşrî (1957). Kitâb-ı Cihân-Nüma, yayınlayanlar Faik Reşit Unat [ve] Mehmed A. Köymen, TTK Basımevi, Ankara.
• Al-Ṭaḥāwī, Abu Jafar Aḥmad ibn Muḥammad (1972). The function of documents in Islamic law: the chapters on sales from Ṭaḥāwī’s Kitāb al-shurūṭ al-kabīr. Ed. with introduction and notes J. Wakin, State University of New York Press, Albany.
• Čelebī, Evlijā (1967). Putopis. Odlomci o jugoslavenskim zemljama, translated, introduction and commentary by Hazim Šabanović, Sarajevo, Svjetlost.
• Dva prva popisa Zvorničkog sandžaka (iz 1519. i 1533. godine) [First Two Censuses of Sanjak od Zvornik (Dated to Years 1519 and 1533], edited by Adem Handžić, Građa, Knjiga XXVII, Odjeljenje Društvenih Nauka Knjiga 22, Akademija Nauka i Umjetnosti Bosne i Hercegovine, Srpska Akademija Nauka i Umetnosti, arajevo, 1986.
• Opširni popis Bosanskog sandžaka iz 1604. godine [The Deatailed Census of Sanjak of Bosnia from the year 1604], I/1, I/3, ed. Adem Handžić and others, Sarajevo, Orijentalni institut, 2000.
• Vakuf-nama Musa-paše iz Nove Kasabe (edited and translated by Salih Trako), Prilzi za orijentalnu filologiju (POF) 44-45/1994-95, Sarajevo 1996, pp. 347-362.
• Baum, Milica, (1956). «Župa Soli» [District of Soli]. Članci i građa za kulturnu istoriju istočne Bosne, (I), 7-37.
• Bejtić, Alija (1960). “Nova Kasaba u Jadru”[Nova Kasaba in Jadar]. Godišnjak Društva Istoričara Bosne i Hercegovine, (XI), 225-249.
• Bejtić, Alija (1972). Osman Asaf Sokolović i njegov prinos društvu i kulturi Bosne i Hercegovine [Osman Asaf Sokolović and His Contribution to Societz and Culture of Bosnia and Herzegovina], Bakije, Sarajevo. Buzov, Snježana (2005). The Lawgiver and His Lawmakers: The Role of Legal Discourse in the Change of Ottoman Imperial Culture. Ph.D. thesis, Chicago University.
• Buzov, Snježana (2011). “Značaj Bosne za razumijevanje osmanskog pravnog sustava i osmanske pravne prakse” [The Significance of Bosnia for the Understanding of the Ottoman Legal System and Ottoman Legal Practice], Prilozi za orijentalnu filologiju (POF), (LX), 311-324.
• The Cambridge History of Turkey Volume 3: The Later Ottoman Empire 1603-1839. Ed. by Suraiya N. Faroqhi, Cambridge: New York; New York University Press, 2006.
• Čar-Drnda Hatidža (2004). “Vakufski objekti u Bosanskom sandžaku (sedma decenija 16. st.). POF, (52-53/2002-03). Sarajevo. 267-294.
• Çizakça, Murat (1995). “Cash Waqfs of Bursa 1555-1823”. Journal of Economic and Social History of Orient, (XXXVIII/3), 313-354.
• Dostović, Nihad (2013). İzvornik Sancağı, Tuzla Kazası Mahkeme Sicilleri 1630-1650 (İnceleme-ÇeviriyazıDizin). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Dostović, Nihad (2013). “Nove vijesti o Bahši-begovom vakufu u Zvorniku i istočnoj Bosni”[New Information about Bahši Bey Waqf (Endowment) in Zvornik and Eastern Bosnia]. Anali Gazi Husrev-begove biblioteke, (XXXIV). Sarajevo. 83-102.
• Dostović, Nihad (2014). “O gotovinskim vakufskim kreditima u tuzlanskom sidžilu 1644-1646”. POF, (63/2013). Sarajevo. 221-232.
• Dostović Nihad (2015). ‘’Janičari u svjetlu tuzlanskog sidžila 1644-1646. godine’’ [Janissaries in The Light of The Sidjill of Tuzla of 1644-1646]. POF, (64/2014). Sarajevo. 239-254.
• Dostović, Nihad (2020). ‘’Hanciç, Adem’’. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA), (v. EK-1). Ankara. 531-533.
• Dostović, Nihad (2022). ‘’Sudski spor iz 1644-46. Godine o navodno iskopanom blagu u Visorima’’ [Court Dispute From1644 About the Allegedly Excavated Treasure in Visori]. Zbornik radova sa naučnog skupa “Kulturno-historijski tokovi u Bosni 15-19. Sotljeća, [Proceedings of Fifth International Scientific Conference Culutural and Historical Currents in Bosnia 15-19th Centuries]. (IV). Univerzitet u Sarajevu – Orijentalni institut, Sarajevo. 184-200.
• Eyice, Semavi (2001). “Kale”, TDVİA, (v. 24). İstanbul. 234-242.
• Fekete, Lajos (1986). ‘’Buda’’. Encyclopedia of Islam (EI) 2, (v. 1). Leiden Brill. 1284-1286.
• Günay, Hacı Mehmet ve Bahaeddin Yediyıldız (2012). “Vakıf”. TDVİA, (v. 42). İstanbul. 475-486.
• Handžić, Adem (1975). “O formiranju nekih gradskih naselja u Bosni u XVI stoljeću (uloga države i vakufa)” [On the Formation of Some Urban Settlements in Bosnia in the 16th Century (the Role of the State and the Waqf]. POF, (XXV), 133-169.
• Handžić, Adem (1975). Tuzla i njena okolina u XVI vijeku [Tuzla and its Surroundings in 16th Century]. Sarajevo, Svjetlost.
• Handžić, Adem (1970). ‘’Zvornik u drugoj polovini XV i u XVI vijeku’’ [Zvornik in the Second Half of 15th Century and During the 16th Century]. Godišnjak Društva istoričara Bosne i Hercegovine, (XVIII), 141-96.
• Husić, Aladin (2011). “Novčani vakufi u Bosni u drugoj polovini XVI stoljeća”[Cash Waqfs in Bosnia in the Second Half of 16th Century]. Anali Gazi Husrev-begove biblioteke, (XXXII), 35-59.
• İlgürel, Mücteba (1999). “Hüseyin Paşa, Deli”. TDVİA, (v. 19). İstanbul. 4-5.
• İnalcık, Halil (1969). “Capital Formation in the Ottoman Empire”. Journal of Economic History, (XXIX/1), 97-140.
• Klaić, Bratoljub (1990). Rječnik stranih riječi [Dictionary of Foreign Words]. Nakladni zavod Matice Hrvatske.
• Kreševljaković, Hamdija (1941). Tur Ali-begov vakuf u Tuzli [Tur Ali Bey’s Waqf in Tuzla]. Sarajevo, Islamska ionička štamparija.
• Popović, Toma (1966). “Spisak hercegovačkih namesnika u XVI veku”[List of Governors of Herzeovina in 16th Century]. POF, (XVI-XVII), 93-99.
• Skarić, Vladislav (1937). Sarajevo i njegova okolina od najstarijih vremena do austrougarske okupacije [Sarajevo and its Surroundings From Ancient Times to the Austro-Hungarian Occupation]. Sarajevo.
• Sokolović, Osman Asaf, “Kreditne prilike u Tešnju prije tri stoljeća” [Credit Circimstances in Tešanj Three Centuries Ago], Novi Behar, VII/1933-34.
• Sućeska, Avdo (1954). “Vakufski krediti u Sarajevu u svjetlu sidžila sarajevskog kadije iz godina 1564-1566 godine” [Waqf Credits in Sarajevo in the Light of the Sidjil of the Sarajevo Judge from 1564-1566].
• Godišnjak Pravnog fakulteta u Sarajevu, (II), 343-78.
• Šabanović Hazim (1952). “Dvije najstarije vakufname u Bosni” [Two Oldest Title Deeds in Bosnia]. POF, (II/1951), Sarajevo, pp. 5-38.