Demanslı Bireylerde Mekânsal Yönelim ve Yön Bulma: Tasarım İlkeleri ve Yaklaşımlar

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 2, 104 - 109, 30.12.2023

Melike Yüksel Bilge Sayıl Onaran

https://doi.org/10.46414/yasad.1394686

Öz

Demans yaşlılığın getirdiği fizyolojik ve psikolojik değişikliklerin yanı sıra bireyin bilişsel kapasitesini de ciddi şekilde etkileyen ilerleyici bir süreçtir. Günlük yaşamı büyük ölçüde etkileyen bu sendrom, kişinin fiziki çevre ile kurduğu ilişkiyi de kısıtlar. Zamanla kişinin mekân içindeki bağımsız hareketini yönetme yeteneğini azaltır. Hafıza kaybı, görsel-mekânsal işlevlerdeki azalma ve mekânın fiziksel özellikleri demanslı bireylerde oryantasyon ve yön kaybına sebep olan başlıca etkenlerdendir. Belirtiler, başta tanıdık olmayan mekânlarda yön kaybı ile başlar ve ileri dönemde kendi evinin odalarını karıştırmaya kadar ilerleyebilir. Ancak, demanslı bireylerin çevreleri ile mümkün olduğunca bağımsız bir şekilde etkileşim kurmaya devam etmeleri kendileri ve bakım verenler için önemlidir. Yaşlılığın getirmiş olduğu fiziksel zorluklar, bilişsel yeteneklerin kısıtlanması ve bunlara bağlı olarak oluşan psikolojik zararlar ile günlük yaşamlarında kısıtlamalar yaşayan demanslı bireyler için hayatlarının geri kalanını mümkün olduğunca bağımsız ve stresten uzak bir şekilde yaşamalarında iç mekân tasarımının önemli bir katkısı olabileceğine dair inanç, bu çalışmanın temel vurgusunu oluşturmaktadır. Çalışmanın amacı, alandaki araştırmalardan edinilen bilgi ile demansa duyarlı yaşam alanlarında yönelim ve yön bulmayı destekleyecek tasarım ilkelerini ve yaklaşımları ele almak ve öneriler sunmaktır. İlk olarak demans ve yaşlılık konularında kavramsal açıklamalara yer verilmiş daha sonra demansın getirdiği değişiklikler ve bunların mekân kullanımına yansıması ele alınmıştır. Makale, demanslı bireylerin yönelim ve yön bulma yeteneklerini destekleyen tasarım kriterlerinin ele alınmasıyla devam etmektedir. Çalışma kapsamında demansa duyarlı mekânlarda yönelim ve yön bulmayı destekleyen kriterler mekânsal organizasyon, mekânsal algı, yönlendirme ve işaret sistemleri olmak üzere üç başlıkta ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Demans, iç mekân, yaşlanma, yönelim ve yön bulma

Spatial Orientation and Wayfinding in People Living with Dementia: Design Principles and Approaches

Öz

Dementia is a progressive process that seriously affects the cognitive capacity of the individual alongside the physiological and psychological changes caused by old age. This syndrome, which greatly affects daily life, also limits the person's relationship with the physical environment. Over time, it reduces one's ability to manage their independent movement in space. Loss of memory, decrease in visual-spatial functions, and physical characteristics of space are the main factors that cause loss of orientation and wayfinding in individuals with dementia. The symptoms start with wayfinding problems in unfamiliar places and can proceed to confusion with the rooms of their own house. However, individuals with dementia need to continue to interact with their environment as independently as possible. The main emphasis of this study is the belief that interior design can make a significant contribution to living the rest of their lives as independently and stress-free as possible for individuals with dementia who experience the physical difficulties brought by old age, the limitation of cognitive abilities, and the psychological damage caused by them, and the restrictions in their daily lives. The study aims to discuss and propose design principles and approaches that will support orientation and wayfinding in dementia-friendly living spaces, with the knowledge gained from research in the field. Firstly, conceptual explanations about dementia and old age are given, and then the changes brought about by dementia and their reflection on the use of space are discussed. The article continues with the consideration of design criteria that support the orientation and wayfinding abilities of individuals with dementia. Within the scope of the study, the criteria supporting orientation and wayfinding in dementia-friendly spaces are discussed under three headings: spatial organization, spatial perception, wayfinding, and signage systems.

Anahtar Kelimeler

Dementia, interiors, aging, orientation and wayfinding

Kaynakça

• Alzheimer's Association (2021). What is Alzheimer’s Disease? Erişim adresi https://www.alz.org/alzheimers-dementia/what-is-alzheimers Erişim Tarihi: 20 Ekim 2023
• Alzheimer’s Disease International (2021). World Alzheimer Report 2021. Journey through the diagnosis of dementia. Erişim adresi https://www.alzint.org/resource/world-alzheimer-report-2021/ Erişim Tarihi: 20 Ekim 2023
• Bakker, R. (2003). Sensory loss, dementia, and environments. Generations, 27(1), 46-51.
• Biamonti, A., Garmegna, M., & Imamogullari, B. (2014). A design experience for the enhancement of the quality of life in people with Alzheimer's. In What's On, 273-284.
• Bowes, A., & Dawson, A. (2019). Designing environments for people with dementia: A systematic literature review. Emerald publishing.
• Can, H., & Karakaş, S. (2005). Bilişsel süreçlerde Alzheimer tipi demansa bağlı değişiklikler. Klinik Psikiyatri, (B), 34-47.
• Feddersen, E., & Lüdtke, I. (2012). Living for the Elderly (Design Manuals). Basel: Birkhäuser.
• Feddersen, E., & Lüdtke, I. (2014). Lost in Space: Architecture and Dementia. Basel: Birkhäuser.
• Hasgül, E. (2011). İç Mekanda Yön Bulma: Büyük Ölçekli Binalarda İnceleme. Doktora Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Jack, O. (2015). I'm not gone: A new care environment for people with dementia. Yüksek Lisans Tezi. Auckland: Unitec Institute of Technology.
• Kelly, F., Innes, A., & Dincarslan, O. (2011). Improving care home design for people with dementia. Journal of Care Services Management, 5(3), 147-155.
• Kleibusch, K. (2018). Wayfinding & dementia: How design can improve navigation among older adults in assisted-living facilities. SPNHA Review, 14(1), 5.
• Liu, L., Gauthier, L., & Gauthier, S. (1991). Spatial disorientation in persons with early senile dementia of the Alzheimer type. American Journal of Occupational Therapy, 45(1), 67-74.
• Lubczynski, S. (2014). Architecture as Third Skin Spatial Dimensions of Stimuli for Dementia Care. Doktora Tezi. Toronto: Ryerson University.
• Marquardt, G., & Schmieg, P. (2009). Dementia-friendly architecture: environments that facilitate wayfinding in nursing homes. American Journal of Alzheimer’s Disease & Other Dementias, 24(4), 333-339.
• Marquardt, G. (2011). Wayfinding for people with dementia: a review of the role of architectural design. HERD: Health Environments Research & Design Journal, 4(2), 75-90.
• Passini, R., Pigot, H., Rainville, C., & Tétreault, M.-H. (2000). Wayfinding in a nursing home for advanced dementia of the Alzheimer’s type. Environment and Behavior, 32(5), 684-710.
• Pollock, R. (2014). Architectural space, acoustics and dementia, Feddersen, E., & Lüdtke, I., Lost in Space (pp. 110-113). Basel: Birkhäuser.
• Quirke, M. J. (2019). Building design for people with dementia: a comparative analysis of planning quality in residential aged care units. Doktora Tezi. University of Newcastle, Newcastle.
• Şahin, D. (2019). Fiziksel Çevrenin Alzheimer Hastalığındaki Yeri ve Önemi: Farklı Tipteki Özel Alzheimer Bakımevleri İçin İç Mekân Tasarım Kriterlerinin Geliştirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Tanju, B., & Yavuzer, H. (2012). Yaşlılık ve yaşlılık epidemiyolojisi. Klinik Gelişim, 25(3), 1-3.
• T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. (2017). Demans Bakım Modeli Raporu. 74. Ankara: Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı.
• T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü. (2020). Alzheimer ve Diğer Demans Hastalıkları Klinik Protokolü. Ankara: Sağlık Bakanlığı. Erişim Adresi: https://shgm.saglik.gov.tr/TR-73671/alzheimer-ve-diger-demanshastaliklari-klinik-protokolu.html Erişim Tarihi: 20 Ekim 2023
• The Dementia Services Development Centre (DSDC). (2013). Improving the design of housing to assist people with dementia. Dementia Design Series. Erişim Adresi: https://www.housinglin.org.uk/_assets/Resources/Housing/OtherOrganisation/DSDC_dementia_design.pdf Erişim Tarihi: 20 Ekim 2023
• Timlin, G., & Rysenbry, N. (2010). Design for Dementia. London: Helen Hamlyn Center, Royal College of Art.
• WHO (2012). Dementia: a public health priority. Erişim Adresi: https://www.who.int/publications/i/item/dementia-a-public-health-priority Erişim Tarihi: 20 Ekim 2023
• WHO (2021). Dementia. 07.10.2021 tarihinde Key Facts. Erişim adresi https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/dementia Erişim Tarihi: 20 Ekim 2023
• Yüksel, M. (2022). Demanslı Bireyler İçin İç Mekân Yaşam Alanlarında Yönelim ve Yön Bulma. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.