Elâzığ’da Oynanan Temurağa (Temirağa) Oyununun Hareket Analizi

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 15 - 34, 20.03.2024

Selami Akış

https://doi.org/10.51576/ymd.1423721

Öz

Türklerin uzun yıllar boyunca yaşayageldiği Anadolu coğrafyası, bünyesinde köklü bir kültürü ve eşsiz bir sanat anlayışını barındırarak geçmişten günümüze ayna tutmaktadır. Bu zengin kültürün yapı taşlarından biri olan hareket ve müziğin; tarih, coğrafya, din, kültür ve sanat gibi unsurlarla birleşerek meydana getirdiği halk oyunları/dansları da toplumun önemli folklor öğelerinden biridir. Kapsam alanı oldukça geniş olan bu oyunun çok sayıda varyantı da bulunmaktadır. Farklı müzikal varyantlara sahip olmayan bu oyunun hareket olarak oldukça farklı çeşitlerinin olduğu tespit edilmiştir. Türk tarihinin önemli bir figürü olan ve bir ayağının aksak olmasından dolayı “Aksak Timur” olarak bilinen bir hükümdarın hareketlerinden esinlenerek meydana geldiği düşünülen Temurağa oyununun kendine has bazı ortak hareketlerle (topuğun yere vurulması, sağa ve sola doğru dönülerek yürünmesi) çok fazla da değişikliğe uğramadan hemen hemen tüm yörelerde karşımıza çıktığı görülmektedir.
Bu çalışmada diğer bölgelerde oynanan oyunların yanı sıra Elâzığ’da oynanan Temurağa oyunu mercek altına alınmıştır. Türk halk oyunlarının değerinin korunması, oyunların sonraki kuşaklara sağlıklı bir şekilde aktarılmasını sağlamak oldukça önemli bir görevdir. Bu görevi üstlenmek ve halk oyunlarının öğrenimi ve öğretimini kolaylaştırmak için oluşturulmuş olan yapısal hareket analizi ile oyunlar değerlendirilmiş, hareket ve müzik analizleri yapılmıştır. Ayrıca oyunlarda genel olarak kullanılan temel hareketler, Temurağa oyununun Elâzığ ilinde oynandığı şekli ile vücut, ayak ve kol hareketleri ile birleştirilerek incelenmiştir. Bunun yanında oyunlar; yapısal analiz terimleriyle izah edilerek nasıl icra edildiği hakkında bilgiler verilmiştir. Son olarak oyun ve müzik künyeleri oluşturularak oyun müziğinin notası da eklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk halk oyunları, Elâzığ halk oyunları, yapısal hareket analizi, Temurağa (Temirağa), oyun künyesi

Motıon Analysıs Of The Temurağa (Temırağa) Folk Dance Played In Elazıg

Öz

The Anatolian geography, where Turks have lived for many years, has a deep-rooted culture and a unique artistic understanding, and mirrors us from the past to the present. Folk dances/dances, which are one of the building blocks of this rich culture, combined with elements such as movement and music, history, geography, religion, culture and art, are also one of the important folklore elements of the society. There are also many variants of this game, which has a very wide scope. It is seen that this game, which does not have many different types in terms of music, has quite different types in terms of movement. The play of Temuraga, which is thought to have been inspired by the movements of a ruler known as "Aksak Timur", who is an important figure in Turkish history and because of his limp, has some unique common movements (hitting the heel on the ground, walking by turning to the right and left) without changing too much. It can be seen in almost all regions.
In this study, besides the games played in other regions, the Temurağa folk dance played in Elazığ was examined and evaluated with the structural movement analysis, which was created in order to preserve the value of Turkish folk dances and to facilitate the healthy learning and teaching of the next generations, and a movement/music analysis was made. In addition, the basic movements that are generally used in the games are examined by combining the Temurağa Play with the body, foot and arm movements as it is played in the province of Elazığ, it is explained in terms of structural analysis and how the game is performed. Finally, the game and music tags were created and the notation of the game music was added.

Anahtar Kelimeler

Turkish folk dances, Elazig folk dances, structural movement analysis, Temurağa (Temirağa), dance tag

Kaynakça

• KAYNAKLAR Aka, İ. (2012). “Timur”, İslâm Ansiklopedisi, C:41. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Akış, S. (2021). Ardahan Halk Dansları Üzerine Bir Araştırma (Doktora Tezi). Ardahan Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü. Akış, S. (2022). Türk Halk Oyunlarında Yapısal Analiz ve Hareket Kalıpları. Eurasian Academy of Sciences, (15), 32-43. DOI: 10.17740/eas.art.2022-V15-04
• Demir, S. (2020). Türk Halk Müziği Derleme Çalışmalarında Göç Olgusunun Yöre Belirlemeye Etkisi ve Temirağa İsimli Türkünün Bu Bağlamda Değerlendirilmesi. Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi, 4 (7), 158-171. DOI: 10.29228/sbe.43595
• Duran, H. (2019). Temür Ağa Adlı Halk Oyunu ve İşlevsel Açıdan Değerlendirilmesi. Halk Kültüründe Oyun Müzik
• Dans Sempozyumu (s. 287-297). İstanbul: Motif Vakfı Yayınları.
• Gülbeyaz, K. (2005). Türk Halk Oyunlarının Hareket Açısından Değerlendirilmesi (Doktora Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gülbeyaz, K. (2021). Türk Halk Oyunları İcrasında Kullanılan Terimler. VII. Uluslararası Müzik ve Dans Kongresi Bildiriler Kitabı (s. 311-323). Çeşme: Sakarya Üniversitesi Yayınları.
• Kafalı, M. (1970). “Timur” İslâm Ansiklopedisi, C:11. İstanbul: M.E.B. Devlet Kitapları.
• Kanar, M. (2009). Kanar Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları.
• Ödemiş, S. (2015). Geleneksel Dansların Tespitinde/Derlenmesinde Hareket Portesi Notasyon Sistemi (HPNS) Yaklaşımı ve Hareket Kümelerinin Sınıflandırılması. Yaratıcı Drama Dergisi, 75-84. DOI: 10.21612/yader.2015.007
• Ödemiş, S. (2017). HPNS Alt Ekstremite 1 (Temel Temaslamalar ve Temel Detaylar). İstanbul: Gece Kitaplığı.
• Ödemiş, S. (2019). HPNS Alt Ekstremite 2 (Temel Hareketler). İstanbul: Gece Akademi.
• Ötken, N. (2002). Türk Halk Oyunlarında Kullanılan Temel Hareketlerin Tespiti ve Anatomik Analizi (Doktora Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ötken, N. (2011). Türk Halk Oyunlarında Hareket Analizi. İstanbul: Yalın Yayıncılık.
• Öztürk, Ö. (2009). Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Sivrikaya, S. (2002). Notalarıyla Elâzığ Yöresi Halk Oyunları Müzikleri. İstanbul: Ecem Matbaası.
• Sümbül, M. (1997). Türk Halk Oyunlarının Yapısal Dinamikleri Üzerine Düşünceler: İç Yapı Dinamikleri. V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Halk Müziği, Oyun, Tiyatro, Eğlence Seksiyon Bildirileri (s. 360-371). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Uzunkaya, E. (2005). Halay Türü Oyunların Özellikleri, Dağılımı ve Hareket Yapılarının Analizi (Doktora Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.