USÛL-VURGU İLİŞKİSİ: BEKİR SITKI SEZGİN İCRÂSI ve YÜRÜK SEMÂİ USÛLÜ ÖRNEĞİ

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 48 - 79, 20.03.2024

Metin Durgutlu

https://doi.org/10.51576/ymd.1431348

Öz

ÖZ
Klâsik Türk Mûsıkîsi sözlü icrâ geleneği, bünyesinde birçok icrâ unsurunu barındırmaktadır. Bu unsurların farklı kombinasyonlarla estetik bir kompozisyon çerçevesinde kullanılması, ses icrâcılarının şahsi icrâ tavrını oluşturmaktadır. Tavrı oluşturan icrâ unsurları, icrâcı tarafından verilmek istenen müzikal ifadelerin oluşumunda da birbirleriyle ilişki içerisinde bulunmaktadır. Eser icrâsında kullanılan süsleme, nüans, güfte, vurgu, usûl gibi unsurların ilişkilerini doğru ve yerinde kullanan icrâcıların bu unsurlardaki muvaffakiyetlerinin incelenmesi, yeni icrâcılara yol gösterici ipuçları vermesi bakımından önem arz etmektedir.
Bu nedenle üzerinde henüz bir çalışma yapılmamış olan usûl-vurgu ilişkisi, yürük semâi usûlündeki üç eserde Bekir Sıtkı Sezgin’ in icrâları şeklinde sınırlandırılarak ele alınmıştır. Çalışmada nitel ve nicel araştırma yöntemlerinde ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Çalışmanın amacı, yürük semâi usûlü örnekleminde usûllerdeki kuvvetli-zayıf darbların ses sanatkarlarının vurgu yapma tercihleri üzerinde etkisinin olup olmadığı ve usûl darbları ile vurgunun hangi oranda ilişki içinde olduğudur. Bu bağlamda, Bekir Sıtkı Sezgin’ in yürük semâi usûlündeki üç eser icrâsı, usûl darblarına denk gelen vurguların tespiti yöntemiyle usûl-vurgu ilişkisi açısından analiz edilmiş ve analizler neticesinde usûl darbları ile vurgu yapılan notalar arasında bir bağlantı olup olmadığı araştırılmıştır. Yapılan analizler sonucunda Bekir Sıtkı Sezgin’ in eser icrâlarındaki vurgu kullanma tercihleri ile yürük semâi usûlünün darblarının şiddet seviyesi arasında belirgin bir paralellik olduğu saptanmıştır. Bu saptamalar neticesinde de usûl darblarıyla icrâdaki vurgu tercihleri arasında önemli bir ilişki olduğu tespit edilmiştir.
Bu çalışma ile mûsıkî eğitiminde usûl-vurgu ilişkisinin icrâ tavrı oluşumuna katkısının vurgulanması ve alanda yapılacak benzer çalışmalara öncü olunması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Usûl, vurgu, yürük semâi usûlü, icrâ tavrı, icrâ unsurları, Türk Mûsıkîsi, Bekir Sıtkı Sezgin.

THE RELATIONSHIP BETWEEN USUL AND ACCENT: EXAMPLE OF BEKİR SITKI SEZGİN' S PERFORMANCE AND YURUK SEMAI USUL

Öz

ABSTRACT
The oral performance tradition in Turkish music encompasses numerous performance elements. The use of these elements in different combinations within the framework of an aesthetic composition constitutes the personal performance attitude of the vocal performers. The performance elements that constitute the style are also in relation with each other in the formation of the musical expressions desired to be given by the performer. Analysing the success of the performers who use the relations of the elements such as ornamentation, nuance, lyrics, accent and method correctly and appropriately in the performance of the piece is important in terms of giving guiding clues to new performers.
For this reason, the relationship between usul and accent, which has not yet been studied, has been examined by limiting it to Bekir Sıtkı Sezgin's performances in three works in the yuruk semai usul. The study employed a relational survey model within both qualitative and quantitative research methods. The aim of the study is to find out whether the strong and weak strikes in the usuls have an effect on the accent preferences of the singers and to what extent the usûl strikes and accent are related. In this context, Bekir Sıtkı Sezgin's performances of three pieces in the yuruk semai usul were analysed in terms of the relationship between usul and accent by the method of determining the accents corresponding to the usul beats, and as a result of the analyses, it was investigated whether there is a connection between the usul beats and the accented notes. As a result of the analyses, it was found that there was a significant parallelism between Bekir Sıtkı Sezgin' s preferences for accentuation in singing and the force level of the beats of the yuruk semai usul. As a result of these findings revealed a relationship between usul beats and accent preferences in singing. With this study, it is aimed to accente the contribution of the usul-accent relationship to the formation of performance attitude in music education and to be a pioneer for similar studies in the field.

Anahtar Kelimeler

Usûl (Rhythm pattern), accent, yuruk semai usul, performance style, performance elements, Turkish Music, Bekir Sıtkı Sezgin.

Kaynakça

• Arapgirlioglu, H. ve Kalan, K. B. (2011). Barok Müziğinde “Ritm ve Ölçü Yapılarıyla Tempo ve Vurgu Noktaları Arasındaki İlişki”’ ye Yönelik Stilistik Bir İnceleme . İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi , 1 (1) , 37-49 .
• Ateş, E. ve Altunya, H. (2022). İkâ ve Usûl Kavramları Bağlamında Türk Mûsikisinin Mantıksal Yapısının Tarihsel Dönüşümü Üzerine Bazı Düşünceler . FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi , (34) , 143-166 . https://doi.org/10.53844/flsf.1107053 .
• Ayaz, N. (2023). Kapılır Her Gören Ol Şuh-İ Cihan Eseri Bekir Sıtkı Sezgin İcrasında Süsleme Elemanlarının Kullanımına Yönelik Analiz . Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi , 9 (1) , 61-70 . https://doi.org/10.46442/intjcss.1208854 .
• Avcı Akbel, B. (2021). Türk Müziğinde Terminoloji Sorununun Ekol, Üslûp, Tavır, Yorum Terimleri Özelinde İncelenmesi . Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi , 21 (3) , 941-955 . https://doi.org/10.17240/aibuefd.2021.21.64908-869847 .
• Behar, C. (2012). Aşk Olmayınca Meşk Olmaz Geleneksel Osmanlı/ Türk Müziğinde Öğretim ve İntikal. Yapı Kredi Yayınları. İstanbul. Çoban, Ş. (2021). Bekir Sıdkı Sezgin’ in Hayatı, Sanatı ve Eserleri . Balıkesir İlahiyat Dergisi , (14) , 211-250 .
• Devellioğlu, F. (2008). Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lügat. Aydın Kitap Evi. Ankara.
• Durak, B. M. (2022). Türk Mûsikîsinde Nevâ Kâr İcrâsı; Bekir Sıdkı Sezgin, Merâl Uğurlu Örneği (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). T.C. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü Türk Müziği Anabilim Dalı, (Konya).
• Durgutlu, M. (2013). Sözlü Türk Mûsıkîsi’ nde solist icrâ üzerine karşılaştırmalı bir çalışma: Münir Nureddin Selçuk, Alaeddin Yavaşça ve Bekir Sıtkı Sezgin ‘in üslup açısından benzerlik ve farklılıkları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Haliç Üniversitesi, (İstanbul).
• Garip, S. (2023). Sosyal Bilimlerde Nicel Araştırma Geleneği Üzerine Kuramsal Bir İnceleme . International Journal of Social Science Research , 12 (1) , 1-19 .
• Gazimihal, M. R. (1961). Mûsıkî Sözlüğü. Milli Eğitim Basımevi. İstanbul.
• Gönül, M. (2015). Türk Mûsıkîsi Usûllerinin Gösterimi, İfadesi ve Tasnifine Bir Bakış . İstem , (25) , 31-46 .
• Güldaş, S. (2003). Vurgu ve Vurgulamaları ile Türk Mûsıkîsi’nde Prozodi. Kurtiş Matbaacılık. İstanbul. Karaman, S. ve Yılmaz, N. (2020). Beste Formunda Çember Usûlünde Bestelenmiş Eserlerin Usûl-Aruz-Ezgi İlişkisi Üzerine Bir İnceleme . Eurasian Journal of Music and Dance , (17) , 355-379 . https://doi.org/10.31722/ejmd.844785 .
• Karasar, N. (2009). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Nobel Yayın Dağıtım. Ankara
• Koç, F. (2010). Abdülaziz B. Abdülkâdir Merâgî ve “Nekāvetü’l-Edvâr” İsimli Eserinin XV. Yüzyıl Mûsikî Nazariyatındaki Yeri (Yayımlanmamış Doktora tezi). T.C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslâm Tarihi ve Sanatları Türk Din Mûsikîsi Anabilim Dalı, (Ankara).
• Özcan, N. (2009). Sezgin, Bekir Sıtkı. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt. 37. İstanbul.
• Özkan, İ. H. (2000). Türk Mûsikîsi Nazariyatı ve Usûlleri Kudüm Velveleleri. Ötüken Neşriyat. İstanbul.
• Özkan, İ. H. (2012). Usûl. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt. 42. İstanbul.
• Öztuna, Y. (1974). Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi. Cilt.2, Milli Eğitim Basımevi. İstanbul. Salgar, M. F. (2012). Türk Müziğinde Makamlar Usûller ve Seyir Örnekleri. Mûsıkî Konservatuvarı Vakfı. İstanbul.
• Say, A. (2002). Müzik Sözlüğü. Müzik Ansiklopedisi Yayınları. Ankara.
• Sezgin, K. H. , Hıdır, S. A. ve Eker, Y. (2020). Bekir Sıtkı Sezgin Mûsıkîye Vakfedilmiş Bir Ömür. Ketebe yayınları. İstanbul.
• Şahin, N. (2019). Beste ve İcra İlişkisi Üzerine Karşılaştırmalı Bir Analiz: İki Sûzinâk Şarkı . Sanat ve Tasarım Dergisi , 9 (1) , 146-162 . https://doi.org/10.20488/sanattasarim.600441
• Turabi, H. A. (2002). İbn Sînâ’ nın Kitâbü’ş Şifâsı’nda Mûsikî (Yayımlanmamış Doktora tezi). T.C. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlahiyat Anabilim Dalı İslam Tarihi ve Sanatları Bilim Dalı, (İstanbul).
• Turgay, N. Ö. ve Ayangil, R. (2016). Fasıl Müziği İcrasında Nota Dışı Farklılıklar . Rast Müzikoloji Dergisi , 4 (1) , 1165-1184 .
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Seçkin Yayınevi. Ankara.
• Yılmaz, E. (2022). Kur’ân-ı Kerîm Kırâatinde Müzikal Tavırlar (Yayımlanmamış Doktora tezi). T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslâm Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, (İstanbul).
• İnternet: Bu gece ben yine bülbülleri hâmûş ettim. Eserin Görsel/İşitsel Kaydı Web: https://www.youtube.com/watch?v=DjPw8Cv5KYI (erişim tarihi: 01.01.2024)
• İnternet: Biz âlûde-i sâgâr-ı bâdeyiz. Eserin Görsel/İşitsel Kaydı Web: https://www.youtube.com/watch?v=yX1jUr1ViLk (erişim tarihi: 01.01.2024)
• İnternet: Ey dil heves-i vuslat-ı cânân sana düşmez. Eserin Görsel/İşitsel Kaydı Web: https://www.youtube.com/watch?v=wvLt7PhzBvk (erişim tarihi: 01.01.2024)