Örgütsel Ekoloji Perspektifinden Vakıf Üniversitelerinin Tarihsel Gelişimi

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 1, 53 - 68, 30.04.2024

İrge Şener Ahmet Anıl Karapolatgil

https://doi.org/10.53478/yuksekogretim.1259871

Öz

Ülkemiz Türkiye’de yaklaşık 40 yıldır yükseköğretim veren
Vakıf Üniversitelerinin yaygınlaşması ve çeşitlenmesi, bu çalışma
ile örgütsel ekoloji kuramından faydalanılarak betimsel olarak
incelenmiştir. İlk olarak 1984 yılında eğitime başlayan Vakıf
Üniversitesinden itibaren 2022 yılsonuna kadar eğitime devam eden
74 Vakıf Üniversitesinin kurucu Vakıflarının nitelikleri tarihsel
süreç içinde incelendiğinde, Üniversitelerin kuruldukları dönemin
koşullarının çeşitlenmelerine neden olduğu değerlendirilmiş olup
Vakıf Üniversitelerinin kuruluş tarihlerine göre beş farklı dönem
belirlenmiştir. Bazı dönemlerde Vakıf Üniversitelerinin sayısındaki
artış düşük iken, diğer dönemlerde ise yüksek oranda artış olduğu
tespit edilmiştir. Bunun yanı sıra, Kurucu Vakıflarının özelliklerine
göre, “eğitimci”, “yatırımcı”, “tıp eğitimi odaklı”, “kolektif teşkilat”,
“kamusal mahiyetli” ve “dernek” olarak adlandırılan altı farklı
nitelik altında Vakıf Üniversiteleri için sınıflandırma yapılmıştır.
Mevcut durumda, yatırımcı olarak sınıflandırılan kategoride yer alan
Vakıf Üniversitelerinin sayısı diğer kategorilerden daha fazladır.
Kurucu Vakıfların nitelikleri ile ilgili damgalama özelliklerini
koruma eğiliminde oldukları, çalışmada tespit edilen bir diğer
konudur. Ayrıca, yeni açılan Vakıf Üniversitesi sayısı bakımından
son yıllarda durağanlık olması doğrultusunda büyükşehirlerde Vakıf
Üniversitelerinin sayısının doygunluğa ulaştığı değerlendirilmiştir.
Ancak, gelecekte farklı damgalama özellikleri olan Vakıf
Üniversitelerinin kurulmasının muhtemel olduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Vakıf Üniversiteleri, Damgalama Etkisi, Çeşitlenme, Örgütsel Ekoloji

Historical Development of Foundation Universities from Organizational Ecology Perspective

Öz

In this study, the diversification and spread of Foundation Universities,
which have been providing higher education for nearly 40 years in our
country, Türkiye has been examined descriptively within the frame
of organizational ecology theory. The qualifications of the founding
foundations of the 74 Foundation Universities, which are continuing
education since the first Foundation University started education in
1984, have been examined in the historical process until 2022 yearend.
It has been evaluated that the conditions of the period in which the
Universities were founded caused their diversification; and five
different periods were determined according to the foundation dates
of the Foundation Universities. While the increase in the number of
Foundation Universities was low in some periods, it was determined
that there was a high increase in other periods. In addition, according
to the characteristics of the Founding Foundations, a classification
was made for Foundation Universities under six different categories
as; “educator”, “investor”, “medical education focus”, “collective
organization”, “public nature” and “association”. Currently, investor
category universities outnumber those in other categories. Another
issue identified in the study is that the Founding Foundations tend to
preserve the imprinting of their qualifications. In addition, in line with
the stagnation in the number of newly opened Foundation Universities
in recent years, it has been evaluated that the number of Foundation
Universities in metropolitan cities has reached saturation. However,
it is considered likely that Foundation Universities with different
imprinting characteristics will be established in the future.

Anahtar Kelimeler

Foundation Universities, Imprinting Effect, Diversification, Organizational Ecology

Kaynakça

• 2547 Sayılı Yükseköğretim Kanunu (1981). T.C. Resmi Gazete (17506, 06. Kasım.1981). Alanya Üniversitesi (2022, 7 Aralık). Hem Alanya hem de üniversite adına faydalı bir işbirliği. Erişim adresi https://www.alanyauniversity.edu.tr/tr/news.read/id/551 (21 Ekim 2023)
• Arslan, M. (2005). Cumhuriyet Dönemi üniversite reformları bağlamında üniversitelerimizde demokratiklik tartışmaları. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(18), 23-49.
• Berghauser, H. & Hoelscher, M. (2020). Reinventing the third mission of higher education in Germany: Political frameworks and universities’ reactions. Tertiary Education and Management, 26, 57–76.
• Carroll G. R. & Hannan M. T. (2000). The demography of corporations and industries. Princeton University Press.
• Carroll, G. R. & Hannan, M. T. (1989). Density dependence in the evolution of populations of newspaper organizations. American Sociological Review, 54(4), 524-541.
• Carroll, G. R. (1981). Dynamics of organizational expansion in national systems of education. American Sociological Review,46(5), 585-599.
• Cevher, E. (2015). Türkiye’deki vakıf üniversitelerinin eğitim faaliyetlerinin mevcut durumunun araştırılması.
• Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(1), 25-050.
• Coşar, B. (2021). Örgütsel ekoloji kuramına güncel bir bakış: Kamu iktisadi teşekküllerinin küresel pazarlardaki rolü. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 58(Ocak-Nisan), 85-106.
• Çelik, Z. (2015). Türkiye’de vakıf üniversitelerinin mevcut durumu ve geleceği (Politika Notu No. 8). İlmi Etüdler Derneği.
• Çubukçu, M. (2018). Örgüt yapısını etkileyen unsurların örgütsel ekoloji kuramı çerçevesinde değerlendirilmesi.
• Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 57, 84-91.
• Erdem, A. R. (2016). Üniversite anlayışındaki değişim: Birinci nesil üniversiteden dördüncü nesil üniversiteye. Pamukkale Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, 16(16), 21-52.
• Erdil, O., Kalkan, A. & Alparslan, A. M. (2010). Örgütsel ekoloji kuramından stratejik yönetim anlayışına. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 12(1), 17-31.
• Erdoğan, D. (2020, 9 Haziran). Türkiye'nin lehine fırsatlar oluşacak. Milliyet. https://www.milliyet.com.tr/ekonomi/turkiyenin-lehine-firsatlar-olusacak-6230374
• Ginzburg, L. R., Jensen, C. X. J. & Yule, J. V. (2007). Aiming the “unreasonable effectiveness of mathematics” at ecological theory. Ecological Modelling, 207, 356–62.
• Gül, S. S. & Gül, H. (2014). Türkiye’de yükseköğretimin gelişimi, güncel durumu ve eleştirisi. Toplum ve Demokrasi Dergisi, 8(17), 51-66.
• Gürbüz, R. & Akkaya, Y. (2014). Türkiye’de vakıf üniversiteleri: Eğreti bir özellik. Toplum ve Demokrasi, 8(17-18), 67-80.
• Hanilçe, M. (2017). Medreselerde geceleyenlerin profilleri üzerine bir deneme: Tokat Medreseleri örneği (1830-1847). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(1), 237-258.
• Hannan, M. T. & Freeman, J. (1987). The ecology of organizational founding: American Labour Unions, 1836-1985. American Journal of Sociology, 92(4), 910-943.
• Hannan, M. T. & Freeman, J. (1977). The population ecology of organizations. American Journal of Sociology, 83, 929-984.
• Ismail, O. H. & Al Shanfari, A. M. (2014). Management of private higher education institutions in the Sultanate of Oman: A call for cooperation. European Journal of Social Sciences, 43(1), 39-45.
• Johnson, V. (2007). What is organizational imprinting? Cultural entrepreneurship in the founding of the Paris Opera. American Journal of Sociology, 113(1) 97-127.
• Kalpaklıoğlu, N. Ü. & Türemez, Y. (2010). Üniversite adaylarının vakıf üniversitesi tercihlerinde halkla ilişkiler çalışmalarının etkisi. Anadolu Bil Meslek Yüksekokulu Dergisi, 17, 47-58 . Kasap, S. (2023, 20 Ocak). YÖK’ten İstanbul Şehir Üniversitesine ilişkin açıklama. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/egitim/yokten-istanbul-sehir-universitesine-iliskin-aciklama/2792773
• Kavili Arap, S. (2010). Türkiye yeni üniversitelerine kavuşurken: Türkiye'de yeni üniversiteler ve kuruluş gerekçeleri. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 65(1), 1-29.
• Kayra, C. (2012). Cumhuriyet ekonomisinin öyküsü: 1980-2013 tüketim ekonomisi - küreselleşme. Tarihçi Kitapevi.
• Keskin, U. & Kıcır, G. K. (2020). Örgütsel ekoloji kuramı açısından Türkiye’deki kamu radyoları ve özel radyoların analizi. TRT Akademi, 5(9), 8-26.
• Kılıç, F. (2020). Örgütsel ekoloji teorisi üzerinden girişimcilik ekosisteminin girişimciler üzerindeki etkisi. Beykoz Akademi Dergisi, 8(1), 154-173.
• Kriauciunas, A. & Kale, P. (2006). The impact of socialist imprinting and search on resource change: A study of firms in Lithuania. Strategic Management Journal, 27(7), 659-679.
• Leblebici, D. N. (2005). Küresel değişim baskısına karşı Türk Bürokrasisindeki yapısal uyum çabalarının yapısal atalet kavramı açısından değerlendirilmesi. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 6(1), 1-14.
• Li, F. & Srinivasan, S. (2011). Corporate governance when founders are directors. Journal of Financial Economics, 102(2), 454–469.
• Liu, Y. & Polkinghorne, M. (2023). The impact of founder characteristics on CEO succession in UK IPOs. Business Management & Finance, 2(1), 1008-1116.
• Loree, D. (2008). Density-dependent strategic actions: Outcomes of market commitment in the global integrated circuit industry. Journal of Engineering and Technology Management, 25, 23-57.
• Marquis, C. & Tilcsik, A. (2013). Imprinting: Toward a multilevel theory. Academy of Management Annals, 7(1), 195-245.
• Marquis, C., & Qian, C. (2014). Corporate social responsibility reporting in China: Symbol or substance? Organization Science, 25(1), 127–148.
• McGregor, S. L. T. & Volckmann, R. (2013). Transversity: Transdisciplinarity in higher education. G. P. Hampson & M. Rich-Tolsma (Eds.), Leading transformative higher education (1st ed., pp. 58-81). Palacky University Press.
• Michael, S. C. & Kim, S. M. (2005). The organizational ecology of retailing: A historical perspective. Journal of Retailing, 81(2), 113-123.
• Nielsen, F. & Hannan, M. T. (1977). The expansion of national educational systems: Tests of a population ecology model. American Sociological Review, 42(3), 479-490.
• Önder, Ç. & Üsdiken, B. (2016). Kurumsal mantıklar, örgüt altyapısı ve örgütsel alanlarda değişim: Türkiye’de işçi sendikalarının tarihsel gelişimi: 1947-1980. ODTÜ Gelişme Dergisi, 43(Ağustos), 573-605.
• Qureshi, F. H. & Khajawa, S. (2021). The growth of private higher education: An overview in the context of liberalization, privatization and marketisation. European Journal of Education Studies, 8(9), 171-186.
• Sabancı Üniversitesi (2019). Program seçme özgürlüğü. Erişim adresi https://www.sabanciuniv.edu/tr/program-secme-ozgurlugu (12 Temmuz 2023).
• Salimath, M. S. & Jones, R. J. (2011). Population ecology theory: Implications for sustainability. Management Decision, 49(6), 874-910.
• Simsek, Z., Fox, B. C. & Heavy, C. (2015). “What’s past is prologue” A framework, review, and future directions for organizational research on imprinting. Journal of Management, 41(1), 288-317.
• Söyler, İ. & Karataş, S. (2011). Türkiye’de özel yükseköğretim kurumlarının kuruluşu ve finansmanı. Maliye Dergisi, 160(Ocak – Haziran), 57-71.
• Stinchcombe, A. L. (1965). Social structure and organizations. In J. G. March (Ed.), Handbook of Organizations (pp. 142–193). Rand McNally & Company.
• Stuart, T. & Sorenson, O. (2003). The geography of opportunity: Spatial heterogeneity in founding rates and the performance of biotechnology firms. Research Policy, 32(2), 229-253.
• Swaminathan, A. (1996). Environmental conditions at founding and organizational mortality: A trial-by-fire model. Academy of Management Journal, 39(5), 1350-1377.
• Tayyar, N. & Dilşeker, F. (2012). Devlet ve vakıf üniversitelerinde hizmet kalitesi ve imajın öğrenci memnuniyetine etkisi. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 28, 184-204.
• Teker, S. & Özer, B. (2012). Yeni vakıf üniversiteleri kuruluş yeri seçimi ve akademik alan odaklanma önerileri. İşletme Araştırmaları Dergisi, 4(2), 66-93.
• Temiz, D. & Gökmen, A. (2010). The comparative effects of 2000-2001 financial crises and 2008 global crisis on the Turkish Economy. International Journal of Economic and Administrative Studies, 2(2), 1-24.
• Turhan, M. S. & Arı, Y. (2021). Örgütsel ekoloji ve kooperatif örgütlenmeleri: Türkiye’de tarım, ormancılık ve balıkçılık sektörü üzerine bir analiz. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 56(3), 1436-1454.
• Türk Hava Kurumu [THK] (2023). Türk Hava Kurumu Ailesi. Erişim adresi https://www.thk.org.tr/thk-ailesi (14 Ocak 2023).
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982). T.C. Resmi Gazete (17863 (mükerrer), 09.11.1982).
• Vakıf Yükseköğretim Kurumları Yönetmeliği (2005). T.C. Resmi Gazete (26040, 31.12.2005).
• Van Witteloostuijn, A. (2000). Organizational ecology has a bright future. Organization Studies, 21(2), 5-15.
• Yalçıntaş, A. & Akkaya, B. (2019). Türkiye’de akademik enflasyon: “Her ile bir üniversite politikası” sonrasında Türk Yükseköğrenim Sistemi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 74(3), 789-810.
• Young, R. C. (1988). Is population ecology a useful paradigm for the study of organizations? American Journal of Sociology, 94(1), 1-24.
• Yüksek Öğretim Kurumu [YÖK] (2017, 15 Şubat). Vakıf Öğretim Kurumları ve İşleyişine Dair Usul ve Esaslar (2017.3.59). Erişim adresi https://www.yok.gov.tr/Documents/Kurumsal/ vakif_yuksekogretim_kurumlari_koordinasyon_birimi/kurulus_asamasinda_izlenecek_yol(vakif_usul_esaslar).pdf (6 Temmuz 2023)
• Yüksek Öğretim Kurumu [YÖK] (2020, 26 Mart). Basın Açıklaması. Erişim adresi https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/2020/YKS%20Ertelenmesi%20Basın%20Açıklaması.aspx (01 Mart 2023).
• Yüksek Öğretim Kurumu [YÖK] (2021, 7 Temmuz). Vakıf Yükseköğretim Kurumları 2021 Raporu. Erişim adresi https://www.yok.gov.tr/Documents/Yayinlar/Yayinlarimiz/2021/vakif-yuksekogretim-kurumlari-raporu-2021.pdf (26 Ekim 2022).