THE HISTORICAL ADVENTURE OF THE NATIONAL CONSCIOUSNESS AND THE PEACE VALUES IN THE PRIMARY SCHOOL SOCIAL STUDIES CURRICULUMS

Yıl 2014, Cilt: 173 Sayı: 173, 51 - 86, 01.03.2014

Yusuf Keskin Sevgi COŞKUN Keskin

Öz

In our country, a significant part of the knowledge, skills and values related to the social living are tried to be redounded to the students through the Social Studies courses instructed in the primary schools. Regarded as a means of the citizenship education, it is known that this lesson conveys a number of values from past to present in its content and those are reflected to the curriculums. It is also a fact that some of these values (e.g. patriotism, national consciousness, peace) are settled in the curriculums with political and ideological concerns and they show alterations periodically. Considering this fact, it is aimed to investigate the two polemical values (national consciousness and peace) included in primary school (4th and 5th grade) Social Studies curriculums in terms of historical process in this study. Furthermore, it is also tried to correlate the condition of including these two values in the programs with the political and social developments of the period in which the curriculum was issued. In this study, therefore, the historical method is used and the document analysis (documental scanning) technique is applied while investigating the curriculums. Depending on findings of the research, it is decided that the Social Studies course was thought as a means of imposing national consciousness to the children from the proclamation of the Republic to present. In all investigated Social Studies curriculums, this value was detected. When the content of the courses equivalent to Social Studies in the curriculum dated 1924 is investigated, it is seen that actually this value is configured with an economic focus. The emphasis of this value is evidence that a new nationstate process was started. In the program dated 1926, it was observed that the emphasis to this value increased. When in the 1930s, it is seen that there is a change in the value of national consciousness in Primary School Social Studies Curriculums. It is observed that the importance given to the Turkish language and history is increased in the curriculum which is published in 1936. The Thesis of Turkish History and The Sun Language Theory which are created by Ataturk were also effective on this change. As a result of these reasons, in 1936 program, a nationalist perspective is dominant. Additionally, it is understood that the process that started in previous term which is based on purifying education from Islamic factors is completed. Especially when the topics in History courses are investigated, it is seen that it is focused on Pre-Islamic Turkish History and Civilizations. Our next Primary School curriculum dated 1948 shows that the ideology of mono-political party maintains. After multipolitical party period, our first curriculum was dated 1962 and it was a draft curriculum. This draft was reorganized in 1968 and took its last version. Consequently, both of the curriculums have same characteristics. The course equivalent to the Social Studies in 1962 curriculum was “Society and Country Examinations”. In the program belonged to this course, it is seen that the emphasis to the democracy and human rights was increased and a more liberal nationalist perception was adopted. This program also shows there is a change in our perception of liberalization and democracy. When we look at the 1968 curriculum, the course we saw as Society and Country Examinations in previous curriculum is seen as Social Studies. It is detected that in this curriculum there is an intensive emphasis on national consciousness. The traces of liberalization and democracy were also seen in this curriculum. When the History topics of both curriculums are compared, it is observed that in last one the proportion of After-Islamic Turkish History was increased. When in the 1980s, with the effects of globalization the national identity was argued and the citizenship institution -and its values- was questioned. The first Social Studies curriculum of this period was dated 1998. In this curriculum -same as the previous 1962 and 1968 programs- nationalist statements are frequently emphasized on. When we come to 2000s, we see that the globalization concept was reflected to the prepared curriculums. This change can be detected plainly in this period’s Social Studies curriculum dated 2004. In this curriculum also (same as the all Primary School Social Studies) the emphasis of national consciousness figure can be seen often. But, it is specified that there are alterations in the perception of nationalism. In this curriculum, a more liberal nationalism concept is dominant. The liberal concept that we saw in 1962 draft first, becomes ready to apply with this curriculum. In the research, the second value that examined in historical process is peace. It is specified that this value did not take part directly or indirectly in the curriculums prepared until 1960s. The first emphasis of the concept “peace” is in the Primary School Curriculum Draft dated 1962. It should be indicated that the emphasis on the peace value is limited in the Draft curriculum. In the objectives of draft curriculum and equivalent course Society and Country Examinations to Social Studies course, you can encounter with the peace value but in other parts (explanations and topics according to grades) you cannot encounter with this value. In the all other published curriculums (dated 1968, 1998 and 2004) it was obvious that they contain this value, yet the emphasis is limited to introduction part. It is seen that there is not a change in the value “peace” and the emphasis is always made with giving place to Ataturk’s statement: “Peace at home, Peace in the World”.

Anahtar Kelimeler

Values Education, National Consciousness, Peace, Nationalism, Social Studies Curriculums

İLKOKUL (İLKÖĞRETİM) SOSYAL BİLGİLER PROGRAMLARINDA MİLLİ BİLİNÇ VE BARIŞ DEĞERİNİN TARİHSEL SERÜVENİ

Öz

Ülkemizde, öğrencilere toplumsal yaşamla ilgili bilgi, beceri ve değerlerin önemli bir kısmı, ilköğretim okullarında okutulan Sosyal Bilgiler dersi yoluyla kazandırılmaya çalışılmaktadır. Vatandaşlık eğitiminde bir araç olarak görülen bu dersin içeriğinde geçmişten günümüze birçok değerin var olduğu ve bunların öğretim programlarına yansıtıldığı bilinmektedir. Bu değerlerden bazılarının (vatanseverlik, milli/ulusal bilinç, barış gibi) politik ve ideolojik kaygılarla programlara yerleştirildiği ve bunların dönemlere göre değişimler gösterdiği de bir gerçektir. Bu gerçekten hareketle çalışmada ilkokul (ilköğretim dördüncü ve beşinci sınıf) sosyal bilgiler programlarında yer verilen iki tartışmalı değerin (milli/ulusal bilinç ve barış) tarihsel süreç içinde incelenmesi amaçlanmıştır. Ayrıca programların bu iki değere yer verme durumu ile programın yayınlandığı dönemin siyasal ve sosyal gelişmeleri ilişkilendirilmeye çalışılmıştır. Bu nedenle çalışmada tarihsel yöntem kullanılmış olup, programlar incelenirken ise tarihsel yöntem içinde yer alan doküman analizi (belgesel tarama) tekniğine başvurulmuştur. Araştırma bulgularından hareketle Cumhuriyetin ilanından günümüze Sosyal Bilgiler dersinin çocuklara milli bilinç aşılamada bir araç olarak düşünüldüğü sonucuna varılmıştır. İncelenen ilkokul sosyal bilgiler öğretim programlarının tamamında bu değerin var olduğu tespit edilmiştir. 1924 tarihli programda sosyal bilgiler muadili derslerin içerikleri incelendiğinde bu değerin ekonomi odaklı olarak yapılandırıldığı görülmektedir. Bu değere yapılan vurgu yeni bir ulus-devlet sürecinin başladığının da kanıtıdır. 1926 tarihli programda ise bu değere yönelik vurgunun daha da arttığı gözlenmektedir. 1930’lu yıllara gelindiğinde ilkokul sosyal bilgiler programlarında yer verilen milli bilinç değerinde bir değişimin olduğu görülmektedir. Bu dönemde yayınlanan 1936 programında Türk tarih ve diline verilen ağırlığın arttığı gözlenmektedir. Bu değişimde Atatürk tarafından oluşturulan Türk Tarih Tezi ve Güneş Dil Teorisi de etkili olmuştur. Bu nedenlerden dolayı 1936 programında milliyetçi söylem baskındır. Ayrıca bir önceki dönemde başlayan eğitimin İslami unsurlardan arındırılması sürecinin bu programla tamamlandığı da anlaşılmaktadır. Özellikle Tarih derslerinde yer verilen konular incelendiğinde ağırlığın İslamiyet öncesi Türk tarih ve medeniyetine odaklandığı görülmektedir. Bir sonraki ilkokul programımız 1948 tarihli olup, tek parti ideolojisinin devam ettiğini göstermektedir. Çok partili hayat geçişten sonra yayınlanan ilk ilkokul programı 1962 tarihli olup, taslak bir programdır. Bu taslak program 1968 tarihinde düzenlenerek son şeklini almıştır. Dolayısıyla her iki programda benzer karakterdedir. 1962 taslağında yer verilen sosyal bilgiler muadili ders Toplum ve Ülke İncelemeleri’dir. Bu derse ait programda demokrasi ve insan haklarına yapılan vurgunun arttığı ve daha liberal bir milliyetçilik anlayışının benimsendiği görülmektedir. Bu program, liberalleşme ve demokrasi anlayışımızda bir değişim olduğunu da göstermektedir. 1968 programına gelindiğinde, 1962 programında Toplum ve Ülke İncelemeleri adıyla var olan ders Sosyal Bilgiler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu programda milli bilinç değerine çok yoğun bir şekilde vurgu yapıldığı tespit edilmiştir. Bu programda da liberalleşme ve demokrasinin izlerini görmekteyiz. Her iki programda yer verilen tarih konuları karşılaştırıldığında -bir önceki dönemden farklı olarakİslamiyet sonrası Türk tarihine ayrılan payın arttırıldığı görülmektedir. 1980’li yıllara gelindiğinde küreselleşmenin etkisiyle ulusal kimlik tartışmaya açılmış ve vatandaşlık kurumu ile onun değerleri sorgulanmaya başlanmıştır. Bu dönemde yayınlanmış ilk sosyal bilgiler programı 1998 tarihlidir. Bu programda -daha önceki 1962 ve 1968 programlarına benzer şekilde- milliyetçi söyleme sıklıkla yer verilmiştir. 2000’li yıllara gelindiğinde ise küreselleşme olgusunun hazırlanan öğretim programlarına yansıtıldığı görülmektedir. Bu dönemde uygulamaya giren 2004 tarihli sosyal bilgiler programında bu değişim net olarak tespit edilebilmektedir. Bu programda da -daha önce incelenen tüm ilkokul sosyal bilgiler öğretim programlarında olduğu gibi- milli bilinç değerine sıklıkla vurgu yapıldığı gözlenmektedir. Fakat milliyetçilik anlayışında bir değişimin olduğu da söylenebilir. Bu programda daha liberal bir milliyetçilik anlayışı hâkimdir. İlk örneğini 1962 taslağında gördüğümüz liberal milliyetçilik anlayışı bu programla tam olarak uygulama sahasına girmiştir. Araştırmada tarihsel süreçte incelenen ikinci değer barıştır. Bu değerin 1960’lı yıllara kadar hazırlanan sosyal bilgiler programlarında doğrudan veya dolaylı olarak yer almadığı tespit edilmiştir. Barış değerine ilk vurgunun yapıldığı program 1962 tarihli İlkokul Programı Taslağı’dır. Taslak programda barış değerine yapılan vurgunun sınırlı olduğunu da belirtmek gerekmektedir. Taslağın giriş kısmında verilen amaçlarda ve sosyal bilgiler muadili Toplum ve Ülke İncelemeleri dersinin hedeflerinde bu değere rastlanmakta olup, programın diğer kısımlarında bu değere yönelik bir vurguya rastlanmamıştır. Daha sonra yayınlanan programların tamamında (1968, 1998 ve 2004 tarihli) bu değere yönelik vurguların olduğu tespit edilmiş olup, bunlarda da vurgu sadece programların giriş kısmı ile sınırlı kalmaktadır. Barış değerinde ise dönemlere göre bir değişimin olmadığı ve vurgunun genellikle Atatürk’ün ‘Yurtta sulh, Cihanda sulh’ sözlerine yer verilerek yapıldığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Değerler Eğitimi, Milli Bilinç, Barış, Milliyetçilik, Sosyal Bilgiler Programları

Kaynakça

• AKBABA ALTUN, S. (2003). “Eğitim Yönetimi ve Değerler”, Değerler Eğitimi Dergisi, 1 (1), 7–18.
• AKPINAR, B. ve AYDIN, K. (2007). “Türkiye ve Bazı Ülkelerin Eğitim Reformlarının Karşılaştırılması”, Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları Dergisi (DAUM), 6(1), 82–88.
• ARSLAN, M. (2000). “Cumhuriyet Dönemi İlköğretim Programları ve Belli Başlı Özellikleri”, Milli Eğitim Dergisi, 146, 42-48.
• AYDIN, M. (2003). “Gençliğin Değer Algısı: Konya Örneği”, Değerler Eğitimi Dergisi, 1(3), 121–144.
• BAYRİ, H. (2008). Türkiye’de Kimlik Siyaseti Sorunu ve Ulusal Kimlik (1980 Sonrası Döneme Sosyo-Politik Bir Bakış). Yayınlanmamış doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• BORATAV, K. (1997). İktisat Tarihi (1908–1980). S. Akşin (Ed.), Türkiye Tarihi 4 Çağdaş Türkiye 1908–1980 içinde (s. 265-356). Cem Yayınevi: İstanbul.
• CİCİOĞLU, H. (1985). Türkiye Cumhuriyetinde İlk ve Ortaöğretim (Tarihi Gelişimi). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları: Ankara.
• COPEAUX, E. (2003). Türkiye’de 1931-1932 Arasında Tarih Ders Kitapları. O. Köymen (Ed.), Tarih Eğitimine Eleştirel Yaklaşımlar içinde (s. 107- 113). Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları: İstanbul.
• COŞKUN, S. (2008). Çocuk ve Barış: Çocuklar Nasıl Bir Dünya İstiyor?. M. Safran ve D. Dilek (Ed.), 21. Yüzyılda Kimlik, Vatandaşlık ve Tarih Eğitimi içinde (s. 286-301). Yeni İnsan Yayınevi: İstanbul.
• COŞKUN KESKİN, S. ve KESKİN, Y. (2009). “Cumhuriyet Dönemi İlkokul (İlköğretim I. Kademe) Sosyal Bilgiler ve Onun Kapsamına Giren Ders Programlarında Bir Değer Olarak “Barış”ın Yeri”, Değerler Eğitimi Dergisi, 7(17), 69-92.
• DİLEK, D. (2007). Tarih Derslerinde Öğrenme ve Düşünce Gelişimi. Pegem A Yayıncılık: Ankara.
• DOĞANAY, A. (2006). Değerler Eğitimi. C. Öztürk (Ed. ), Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi Yapılandırmacı Bir Yaklaşım içinde (s. 256- 286). Pegem A Yayıncılık: Ankara.
• EKŞİ, H. (2003). T”emel İnsani Değerlerin Kazandırılmasında Bir Yaklaşım: Karakter Eğitimi Programları”, Değerler Eğitimi Dergisi, 1(1), 79–96.
• ERDEN, M. (2000). Sosyal Bilgiler Öğretimi. Alkım Yayınevi: İstanbul.
• ERTÜRK, E. (2006). Ders Kitaplarında Toplum, Yurttaşlık, Vatanseverlik ve Ekonomi Anlayışının Dönüşümü: 1997 ve 2004 İlköğretim Sosyal Bilgiler Ders Kitapları Üzerine Bir İçerik Analizi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• GÖKALP, E. (2007). “Milliyetçilik: Kuramsal Bir Değerlendirme”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 279-298.
• GÜNDOĞAN, A. O. (2007). Ben ve Öteki: Değerler Dünyasının Gerginliği. R. Kaymakcan, S. Kenan, H. Hökelekli, Ş. Arslan ve M. Zengin (Ed.) Değerler ve Eğitimi Uluslararası Sempozyumu içinde (s. 71-80). DEM Yayınları: İstanbul.
• GÜNGÖR, E. (2000). Değerler Psikolojisi Üzerine Araştırmalar. Ötüken Neşriyat: İstanbul.
• GÜNGÖRDÜ, K. ve N. GÜNGÖRDÜ, N. (1966). Yeni İlkokul Programı Uygulama Kılavuzu ve Program Geliştirme Tarihçesi. Acar Matbaası: İstanbul.
• İlk Mekteplerin Müfredat Programı [İMMP]. (1924). Maarif Vekaleti İlk Tedrisat Dairesi. Matbaa-i Amire: İstanbul.
• İlkmektep Müfredat Programı [İMMP]. (1930). Türkiye Cumhuriyeti Maarif Vekaleti. Devlet Matbaası: İstanbul.
• İlkokul Programı [İP]. (1936). T.C. Kültür Bakanlığı. Devlet Basımevi: İstanbul.
• KAN, Ç. (2009). “Değişen Değerler ve Küresel Vatandaşlık Eğitimi”, Kastamonu Eğitim Dergisi, 17(3), 895-904.
• KAPLAN, İ. (2009). Türkiye’de Milli Eğitim İdeolojisi. İletişim Yayınları:
• KAPTAN, S. (1991). Bilimsel Araştırma ve İstatistik Teknikleri (gel.11.bs). Tekışık Web Ofset Tesisleri: Ankara.
• KARASAR, N. (1998). Bilimsel Araştırma Yöntemi (8.bs). Nobel Yayın Dağıtım: Ankara.
• KESKİN, Y. (2002). Türkiye’de II. Meşrutiyetten Günümüze Kadar Uygulanmış Olan Sosyal Bilgiler Öğretim Programlarının Analizi ve Karşılaştırılması. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• KESKİN, Y. (2008). Türkiye’de Sosyal Bilgiler Öğretim Programlarında Değerler Eğitimi: Tarihsel Gelişim, 1998 ve 2004 Programlarının Etkililiğinin Araştırılması. Yayınlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• KESKİN, Y. (2009). “Türkiye’de İlkokul Programlarında Yer Alan Sosyal Bilgiler İçerikli Derslere Ait Öğretim Programlarının Gelişimine Tarihsel Bir Bakış”, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13(2), 107- 130.
• KESKİN, Y. (2011). Cumhuriyet Dönemi Ortaokul Tarih Programlarına Yönelik Bir Analiz: Politik ve İdeolojik Yaklaşımların Programlara Yansıması [Öz]. 5. Sosyal Bilimler Eğitimi Kongresi Bildiri Özetleri içinde (s. 104-105). Gazi Üniversitesi: Ankara.
• Milli Eğitim Bakanlığı [MEB]. (1948). İlkokul Programı. Milli Eğitim Basımevi: İstanbul.
• Milli Eğitim Bakanlığı [MEB]. (1962). İlkokul Programı Taslağı, İlk Öğretim Genel Müdürlüğü Program Geliştirme Bürosu Yayınları No:1. Ayyıldız Matbaası: Ankara.
• Milli Eğitim Bakanlığı [MEB]. (1969). İlkokul Programı (2.bs). Milli Eğitim Basımevi: İstanbul.
• Milli Eğitim Bakanlığı [MEB]. (1998). “İlköğretim Okulu Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı”, Tebliğler Dergisi, 2487, 531-568.
• Milli Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2004). Sosyal Bilgiler Öğretim Programı. http://programlar.meb.gov.tr adresinden 15 Eylül 2006 tarihinde edinilmiştir.
• NAYLOR, D. T., & DİEM R. A. (1987). Elementary and Middle School Social Studies. Random House: New York.
• SAKAOĞLU, N. (1992). Cumhuriyet Dönemi Eğitim Tarihi. İletişim Yayınları:
• SUH, B. K., & TRAİGER, J. (1999) “Teaching Values Through Elementary Social Studies and Literature Curricula”, Education, 119 (4), 723-728.
• ŞENSES, A. (2002). İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersinin Milli Bilincin Oluşmasındaki Önemi (Erzurum İli Oltu İlçesi Orcuk Köyü İlköğretim Okulu Örnek Çalışması). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum
• TAZEBAY, A., ÇELENK, S., TERTEMİZ, N. ve KALAYCI, N. (2000). İlköğretim Programları ve Gelişmeler. Nobel Yayın Dağıtım: Ankara.
• United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization [UNESCO]. (1998). Learning to Live Together in Peace and Harmony. UNESCO Principal Regional Office for Asia and the Pacific: Bangkok.
• ÜSTEL, F. (2011). “Makbul Vatandaş”ın Peşinde II. Meşrutiyet’ten Bugüne Vatandaşlık Eğitimi (5.bs). İletişim Yayınları: İstanbul.
• VARIŞ, F. (1997). Eğitimde Program Geliştirme “Teori ve Teknikler” (7.bs). Alkım Kitapçılık Yayıncılık: Ankara.
• YILDIRIM, A. ve ŞİMŞEK, H. (2011). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (8.bs). Seçkin Yayıncılık: Ankara.
• YILMAZ, H. (2007). Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Ünite Konuşlarının Kaymakcan, S. Kenan, H. Hökelekli, Ş. Arslan ve M. Zengin (Ed.) Değerler ve Eğitimi Uluslararası Sempozyumu içinde (s. 697-714). DEM Yayınları: İstanbul. Açısından
• Değerlendirilmesi. R.