ÇARLIK RUSYASI DÖNEMİ TÜRKİSTANI’NDA İSLAM VE MODERNLEŞME

Yıl 2014, Cilt: 182 Sayı: 182, 227 - 240, 01.03.2014

Tümen Somuncuoğlu

Öz

Bu çalışmada Çarlık Rusya’sı hâkimiyetindeki Türkistan’da İslam’ın hayat tarzlarına göre algılanışı, Rus idarecilerin bölgelere göre değişen İslam politikası ve Rus işgali ile birlikte meydana gelen değişiklikler incelenmiştir. Ayrıca 19. asrın sonu ve özellikle 20. asrın başında Türkistan’da etkili olmuş Cedit hareketi, bunun bölgeye ve Çarlık idaresinin politikalarına etkisi de ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkistan, Ceditçilik, İslam, Modernleşme, Çarlık Rusyası.

ISLAM AND MODERNISATION IN TURKESTAN DURING THE TSARIST RUSSIAN PERIOD

Öz

This study analyzes different understandings of Islam among local population of Turkestan under the Russian Tsarist rule, Russian policies toward different regions of Turkestan and changes which ocurred under the influence of the Russian invasion. In addition, this study elaborates Jadid movement, which was influential in the region at the end of 19th and at the beginning of 20th centuries, its influence on the region and Russian policies.

Anahtar Kelimeler

Turkestan, Jadidizm, Islam, Modernisation, Tsarist Russia.

Kaynakça

• ABDİRAŞİDOV, Z., (2011) Annortirovannaya Bibliografiya Turkestanskih Materialov v Gazete Tercuman (1883-1917), Tokyo: Department of Islamic Area Studies.
• ATABEKOĞLU, F., (1992) Dükçi İşan Vakası, Tashkent.
• BARTOLD, V. V., (1912) “Ot Redaksii”, Mir İslama, l, 1: 1-15.
• BARTOLD, V. V., (1963), “Şıkolı”, Akademik V. V. Bartold Sochineniya, ll, Kısım 1, 297-319.
• BENDRİKOV, K. E., (1960) Oçerki Po İstorii Narodnogo Obrazovaniy V Turkestane (1865-1917), Moskova.
• BOBROVNİKOV, N.A., (1913) Russko-Tuzemnıya Uçilişa, Mektebı i Medresı Sredney Azii (Puteviya Zametki), St. Petersburg.
• BOZKURT, G. S., (2004) İsmail Bey Gaspıralı ve Eğitim Reformu, İsmail Bey Gaspıralı İçin, (Baş editör: Hakan Kırımlı), 289-303, Ankara: Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Genel Merkez Yayınları.
• CREWS, R., (2003) Empire and the Confessional State: Islam and Religious Politics in Ninenteenth-Century Russia, American Historical Review, CVlll, Islam_and_Modernity/Crews_Empire_and_Confessional_State.pdf)
• (http://www.iub.edu/~cahist/Readings/2010Fall/
• DEVLET, N., (1999) Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi (1905-1917), Ankara, Türk Tarih Kurumu.
• EGAMBERDİYEV, M., (2005), Çarlık Rusya’sının Türkistan’daki Eğitim Politikası (1870-1917), Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, Vl, 1:103-108.
• ERŞAHİN S., (2008), Fıtrat’ın Türkistan için ll. Meşrutiyet Mahrecli Tecdid Teklifi Üzerine, Bilig, 48: 21-44.
• ERŞAHİN, S., (1999) Türkistan’da İslam ve Müslümanlar, İlahiyat Vakfı Yayınları: Ankara.
• ERŞAHİN, S., (2007) Türkistan’da İslam ve Müslümanlar, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• FRANK A., (2002) Islamic Transformation on the Kazakh Steppe, 1742- 1917: Toward An Islamic History Of Kazakhstan Under Russian Rule, (http://src-h.slav.hokudai.ac.jp/sympo/02summer/pdf2/frank_large.pdf)
• GALİYEVA S., (1998) İslam v Kazakhtane İstoriya Etniçnots Obşestvo, Almatı: Kisi.
• KHALID, A., (1998) The Politics of Muslim Cultural Reform Jadidism in Central Asia, Berkeley, Los Angeles, London.
• KOÇAROV V. T., (1966) İz istorii Organizatsii i Razvitiya Narodnogo Obrazovaniya v Dorevolyutsionnom Uzbekistane (1865–1917), Tashkent.
• KOMATSU, H., (2010), From Holy War to Autonomy: Dār al-Islām Imagined by Turkestani Muslim Intellectuals Cahiers d’Asie centrale [En ligne], 17/18 | 2009, URL :
• (http://asiecentrale.revues.org/index1286.html)
• LAZZERİNİ, E. J., (2004) Bahçesaray’dan Buhara’ya: İsmail Bey Gaspıralı’nın 1893’deki Orta Asya Seyahati”, İsmail Bey Gaspıralı İçin, (Baş editör: Hakan Kırımlı), 611-623, Ankara: Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Genel Merkez Yayınları.
• MİROPİYEV, A., (1901) O Polojeniyi Russkih Inorodtsev, St. Petersburg.
• OSTROUMOV, N., (1910) Kolebeniya vo Vzglyadah na Obrazovanie Tuzemtsev v Turkestanskom Kraye, Kaufmankiy Sbornik, Moskova.
• ÖCMDA(Özbekistan Cumhuriyeti Merkezi Devlet Arşivi ) F r –1010,Op. 1, D. 24,L. 1-4ob.
• ÖZDEMİR, Emin, (2009), Kazak Kültürel Hayatında Tatarlarının Etkisi ve Kazak Ceditçiliğinin Gelişimi, Bilig, 48: 157-176.
• SOMUNCUOĞLU, B.T., (2006), Türkistan’da Eğitim (1865-1917) ve Çarlık Rusya’sının Sosyo-Politik Açıdan Eğitime Yaklaşımı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• SOMUNCUOĞLU, B.T., (2008), 19. Asrın sonu ve 20. Asrın Başında İdilboyu Tatarlarının Türkistan’daki Faaliyetleri, Ekev Akademi Dergisi, 37: 321-338.
• SOMUNCUOĞLU, B.T., (2012), Çarlık Rusya’sında Müslümanlar Üzerine Bir Dergi: Mir İslama (1912-1913), Türk Kültürü, 2: 83-102.
• TOGAN, Z. V., (1981) Bugünkü Türkili, Türkistan ve Yakın Tarihi, İstanbul: Enderun Yayınevi. TUNA, M.Ö., (2004), Gaspıralı İmparatorluğu’nun Müslümanları İçin İki Kimlik Projesi”, İsmail Bey Gaspıralı İçin, (Baş editör: Hakan Kırımlı), 141-171, Ankara: Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Genel Merkez Yayınları. İlminskiy’e Karşı: “Rusya
• Vsepoddanneyşiy Doklad Turkestanskago General-Gubernatora
• Generala ot İnfanteriyi Duhovskago: İslam v Turkestane (ÖCMDA (Özbekistan
• Cumhuriyeti Merkezi Devlet Arşivi ) Fond İ-1, opis.27, Delo.32, List.1-10.)
• ZENKOVSKY, S. A., (2000) Rusya’da Türkçülük ve İslam, Ankara: Güncel Yayıncılık.