Sıfat Fiillerle Oluşmuş Dönüşümlü Tipolojik Yapılarda Özne-Yüklem Bağıntıları

Yıl 2016, Cilt: 9 Sayı: 29/5, 41 - 61, 26.12.2016

Meriç Güven

Öz

Doğal dillerde “temel cümle”ler çeşitli dönüşümleri geçirir ve belli dizimsel kuralları olan yeni ve farklı dilbilgisel yapılar kurabilirler. Türkçe, doğal ve büyük dillerin (Farsça çe, ke; Fransızca qui, que; Almanca der, dass; İngilizce Who, which’..ile) “Ki” bağlacı tabanında gerçekleştirdiği “participle biçimindeki dönüşümleri gerçekleştirdiği gibi “parasentem” sayılan tek kelimelik dönüşümleri de doğrudan alabilir ve dönüşümlü yapı oluşturabilir. Türkçenin, somut biçimde ve kurallı ve bir düzenek içerisinde işleyen bu düzgüsel özelliği, onu diğer dillerden ayırır ve üstün kılar. Türkçede doğrudan dönüşümlü yapılar oluşturan veya dönüşmüş yapılar kuran sıfat fiilli bu yapılar, Hint-Avrupa dillerindeki yan cümleler “subordinate cluse, nebensatz”’in işlevlerine benzer bir işlevsellik taşırlar. Bir alt/yan cümleyi, bir üst/temel cümleye bağlar; üst cümlenin ögesi veya ögesinin bir unsuru yapar. Arap ve Osmanlı nahvinde olduğu gibi manası bir başka cümle tarafından tamamlanan ve “tam cümle”lerdeki “aslî cümle”yi itmam eden bu yapılar, sıfat-fiille oluş(turul)dukları için“cümle-i vasfiyye” sınıfından bir “mütemmim cümle” sayılırlar. Bu çalışmada, dönüşümlerinde alomorflu /-An/ sıfat fiilini veren K’li yapıların, yapısal ve anlamsal kullanılışları incelenmiş; cümlelerdeki “sıfat(laşma) dönüşümleri Türkçedeki cümle çeşitleri bağlamında ve özne yüklem bağıntısı içinde irdelenmiş ve değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkçe cümle, özne-yüklem, dönüşüm, sıfat-fiil

Kaynakça

• Akalın, Ş. H., (1998/). Dede Korkut Kitabı’nda Geçen Bir Cümle Türü Üzerine. Ankara: TDAY, I-II. Aksan, D. (1978). Türkçe çalışmalarında ve öğretiminde dilbilimin yeri. dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/1049/12655, Ankara Mehmedoğlu, A. (1992). Girişik karmaşık cümle sintaksisi hakkında. Uluslararası Türk Dili Kongresi, Türk Dil Kurumu Yayınları s. 487-499 Banguoğlu, T. (1974). Türkçenin grameri. İstanbul: Baha Matbaası, , Abdullah Ramiz Paşa (1999). Emsile-i Türkiyye. (Hzr: Emir İçhem İdben). Ankara: TDK Yayınları. Ercilasun, A. B. (2007). Ahmet B. Ercilasun ve diğ. Türk Lehçeleri Grameri. Ankara: Akçağ Yayınları. Demir, N. ve Yılmaz, E. (2003). Türkçe el kitabı. Ankara: Grafiker yay. Dizdaroğlu, H. (1976). Cümle bilgisi. Ankara: TDK Yayınları. Erkman, F. ve Özil, Ş. (1998). Türkçede niteleme, sıfat işlevli yan cümleler. Ankara: TDK Yayınları. Göğüş, Beşir, (1968) Türkçede cümlemsilerin kuruluşu ve temel cümleciğe bağlanma şekilleri. Ankara: TDAY-B, 89-42. Göknel, Y.(1974). Modern Türkçe Dilbilgisi, İzmir: Fono. GÜRBÜZ Faik, (2010) Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 44,s.1-21 Erzurum Karpuz, H. Ö. (1999). Türkiye Türkçesinin söz dizimiyle ilgili çalışmaların dil bilimi metodolojisi bakımından değerlendirilmesi ve bazı teklifler. 3.Uluslararası Türk Dil Kurultayı, TDK Yayınları, s.625-639, Ankara Mehmedoğlu, A. (1992). Girişik karmaşık cümle sintaksisi hakkında. Uluslararası Türk Dili Kongresi, Türk Dil Kurumu Yayınları s. 487-499 Mehmedoğlu, A. (1999). Türk dilinde birleşik cümle meselesi. 3.Uluslararası Türk Dil Kurultayı, Türk Dil Kurumu Yayınları, s.743-773, Ankara Tekin, Ş. (1992). Eski Türkçe Türk Dünyası El Kitabı. Ankara: TKAE yayınları. Üçok, N. (2004). Genel dilbilim (Lengüistik), İstanbul: Multilingual Yayınları,