Osmanlı Hadis Şerhçiliğinde Niyet Hadisi Örneği

Yıl 2018, Sayı: 29, 7 - 38, 01.07.2018

Gülsüm Korkmazer Erdinç Ahatlı

Öz

Osmanlı hadis anlayışını tahlil edebilmek için
öncelikle o dönemde neler yapıldığını ortaya koymak gerekir. Bu geniş çaplı
uğraşıya bir katkı sağlamak adına bu makalede Osmanlı döneminde çokça örneği
görülen tek hadis şerhlerinden meşhur niyet hadisi ile alakalı dört eser ele
alınmıştır. Kâfiyeci, Ahmed Çelebi, İbn Kemâl ve Ayşî Mehmed Efendi’ye ait olan
niyet hadisi şerhleri öncelikle müstakil olarak ele alınmış daha sonra hem
kavramlar ve hem de yoruma etki eden bazı unsurlar üzerinden mukayese
edilmiştir.

In order
to analyze Ottoman Hadith understanding, initially, it needs to be revealed
what had been done during this period. One of the popular ways of evaluating
hadith in the Ottoman times was single hadith interpretation. As a small
contribution to the massive literature, in this paper, four works interpreting
‘intention hadith’ have been used. Firstly Kâfiyeci, Ahmed Çelebi, İbn Kemâl
and Ayşî Mehmed Efendi’s ‘intention hadith’ interpretations are separately
taken under consideration and then compared with each other in terms of both
concepts and elements effecting their interpretations..

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, hadis şerhleri

Kaynakça

• Ahmed Çelebi b. Hızır Bey, Risâle fî şerhi hadîsi “inneme’l-a‘mâlü bi’n-niyyât”, Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 575, 23vr.
• Aynî, Bedruddîn Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed, Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî, Beyrut: Dâru’l-kütübü’l-ilmiyye, 2001.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali, Şu‘abü’l-îmân, thk: Abdülalî Abdülhamid Hamid, Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 2003.
• Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, haz. Ali Fikri Yavuz, İsmail Özen, İstanbul: Meral Yayınevi, [t.y.], I-II.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, İhyâu ulûmi’d-dîn, Beyrut: Dâru’l-ma‘rife.
• Gökbulut, Hasan, “Kâfiyeci”, DİA, XXIV, 154-155.
• İbn Hamza el-Hüseynî, el-Beyân ve’t-ta‘rif fî esbâbi vürûdi’l-hadîsi’ş-şer‘îf, Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-arabî, 1981.
• İbn Kemâl, Şemseddin Ahmed b. Süleyman, Keyfe kâne bed’ü’l-vahyi, Süleymaniye Ktp., Fatih, nr. 5381, 12vr.
• İbn Dakîkı’l-îd, Ebu’l-Feth Takıyyüddin Muhammed b. Ali, İhkâmu’l-ahkâm şerhu Umdetü’l-ahkâm, thk: Muhammed Hâmid el-Fîkî, Kahire: Mektebetü’s-sünne, 1953.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebul-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed, Fethu’l-bâri bi şerhi Sahîhi Buhârî, Riyad: Daru’s-selam, 2000.
• -------------, Nüzhetü’n-nazar fî tavdîhi Nuhbeti’l-fiker, thk: Nureddîn Itr, Dımaşk: Matbaatu’s-sabâh, 2000.
• Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah el-Isbahânî, Müsnedü Ebî Hanîfe, thk: Nazar Muhammed, Riyad: Mektebetü’l-Kevser, 1994.
• Kâfiyeci, Muhyiddin Ebû Abdillah Muhammed b. Süleyman, Hülâsatü’l-akvâl fî hadisi “inneme’l-a‘mâlü bi’n-niyyât”, Süleymaniye Ktp, Ayasofya, nr. 575, 73vr.
• Mecdî, Mehmed Efendi, Hadâiku’ş-Şakâiki’n-nu‘mâniyye, nşr: Abdülkadir Özcan, İstanbul: Çağrı yay., 1989.
• Özafşar, Mehmet Emin, “Osmanlı Eğitim, Kültür ve Sanatında Hadis”, Hadis ve Kültür Yazıları, Ankara: Otto Yay., 2015.
• Pezdevî, Ebü’l-Hasen Fahru’l-İslâm, Kenzü’l-vüsûl ilâ ma‘rifeti’l-usûl, Karaçi: Mir Muhammed Kütüphâne Merkezi İlm ve Edeb, [t.y.].
• Râgıb el-Isfahânî, Tefsîru Râgıb el-Isfahânî, Muhammed Abdülaziz, Câmi‘atü Tanta, 1999
• Serahsî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed, Usûlü’s-Serahsî, nşr. Ebü’l-Vefâ el-Efgânî, Beyrût: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2005.
• Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr, el-Câmiu’s-sağîr, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2004.
• Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr, el-Lüma fî esbâbi’l-hadîs, thk: Gıyas Abdüllatif, Beyrut: Daru’l-marife, 2004.
• Turan, Şerafettin, “Kemâlpaşazâde”, DİA, XXV, 238-240.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyub, Mu‘cemü’l-kebîr, thk: Hamdi Abdülmecid es-Selefî, Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye,
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyub, er-Ravzü’d-dânî ile’l-Mu‘cemi’s-sağîr li’t-Taberânî, thk: Muhammed Şekûr, Beyrut: Mektebetü İslâmî, 1985.
• Türcan, Zişan, “Osmanlı Dönemi Hadis Şerhlerinin Şerh Literatürü İçindeki Yeri”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 11, Sayı 21, 2013, s. 143-164.
• Türker, Ömer ve Başer, Hacı Bayram (ed.), Dinî ve Felsefî Düşüncede Niyet, Ankara: Nobel yay, 2018.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilâtı, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
• Uzunoğlu, Vecih, “Ayşi Mehmed Efendi ve ‘İnneme’l-a‘mâlu bi’n-niyyât’ Hadisinin Şerhi”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2014, Cilt: II, sayı: 40, s. 91-138.
• Yıldırım, Selahattin, Osmanlı Dönemi Anadolu Muhaddisleri (Hicrî VII-IX. Asır), İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1994, (Yayınlanmamış Doktora Tezi).