What should be the Statute and Administrative Structure of Waqfs?

Yıl 2019, , 11 - 71, 30.05.2019

Nazif Öztürk

https://doi.org/10.16971/vakiflar.586061

Cited By: 2

Öz

In this paper, an answer is sought for the hypothetical question of “what should be the statute and administrative structure of waqfs?” The problems of waqf institutions which represent the millennial social heritage of the Anatolian geography, have been revealed based on the tangible archival documents and administrative practices within the bureaucratic boundaries of the centralist oligarchy for two centuries. Until the westernization and renewal period, waqfs, as in today’s developed countries, were managed independently in accordance with the deeds of trust of their founders, rules of free market economy and decentralized management principles. With the centralized management approach inculcated by external circles, in 1826, the waqfs were gathered under the roof of Ministry of Imperial Waqfs, thus included in the cabinet, in order to take the decentralized governance of waqfs under the control of centralized authority, with the idea of utilizing the economic potentials of waqfs in other sectors of the state, breaking the influence of religious circles and satisfying Western friends. As a result of transferring the revenues of waqfs to other areas of the state, maintenance and repair works of historical premises and artifacts of waqfs could not be made and services performed by nongovernmental organizations were almost at a standstill. In order to eliminate these problems, and to determine the organizational structure that will protect the rights and interests of all parties involved in the waqfs, since the Second Constitutional era, five attempts have been made, one in the Ottoman Empire and four in the Republican period, but the desired result has not been achieved. 

Anahtar Kelimeler

Waqfs, waqfiyyas, ministry, institution, law, liquidation committee

Vakıflar Hangi Statüde Bir İdarî Yapı İle Yönetilmelidir?

Öz

Bu yazıda, “Vakıflar Hangi Statüde Bir İdarî Yapı ile Yönetilmelidir?” Sualine cevap aranmaktadır. Anadolu coğrafyasının bin yıllık sosyal mirasını temsil eden vakıf müessesesinin, iki asırdır merkeziyetçi oligarşinin bürokratik sınırları içerisinde yaşadığı sıkıntılar, uygulamalardan hareketle somut arşiv belgelerine dayalı olarak ortaya konulmaya çalışılmıştır. Vakıflar batılılaşma ve yenileşme dönemine kadar, günümüz gelişmiş ülkelerinde olduğu gibi kurucularının belirlediği vakfiye şartlarına, serbest ekonomi kurallarına ve yerinden yönetim esaslarına göre, bağımsız bir şekilde idare ediliyordu. Haricî çevrelerden telkin edilen merkeziyetçi yönetim anlayışı ile dağınık vaziyette olan evkâf yönetiminin tek elde toplanması, vakıfların ekonomik imkân ve potansiyelinden devletin diğer sektörlerinde yararlanma fikri, dinî çevrelerin nüfuzunu kırma düşüncesi ve Batılı dostları memnun etme eğilimleri doğrultusunda vakıflar, 1826 tarihinde kabineye dâhil Evkâf-ı Hümâyûn Nezâreti çatısı altında toplanmıştır. Vakıf akar gelirlerinin diğer alanlara aktarılması sebebiyle tarihî vakıf hayrat eserlerin bakım ve onarımları yapılamamış, sivil toplum eliyle gerçekleştirilen hizmetler durma noktasına gelmiştir. Yaşanan bu olumsuzlukları ortadan kaldırmak ve vakıflar için tarafların hak ve menfaatlerini gözetecek teşkilat yapısını tespit etmek amacıyla II. Meşrutiyet yıllarından itibaren birincisi Osmanlı, dördü Cumhuriyet döneminde olmak üzere beş kez teşebbüste bulunulmuş, fakat arzu edilen bir neticeye ulaşılamamıştır.

Anahtar Kelimeler

Evkâf, vakfiye, nezâret, teşkilat, kanun, tasfiye komisyonu, evkâf idaresi

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmet (1988). İslâm Hukuku ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi. Ankara.
• Altındağ, Şinasi (1988). Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı, Mısır Meselesi (1831-1841) I. Kısım. Ankara.
• Arıburun, Kemal (1957). Millî Mücadele ve İnkılaplarla İlgili Kanunlar I. Ankara.
• Atatürk, M. Kemal (1975). Nutuk, (Baskıya Hazırlayanlar: Dr. Birol, Melin Has-Er), 1000 Temel Eser, C. 2. No: 68. İstanbul.
• Barkan, Ö. Lütfi (1955). “H 933-934-1527-1528 Mali Yılına Ait Bütçe Örneği”, İktisat Fakültesi Mecmuası (İFM). S. XV, 1-4. İstanbul. s. 268.
• Barkan, Ö. Lütfi (1963). “İmaret Sitelerinin Kuruluş ve İşleyişi”, İktisat Fakültesi Mecmuası (İFM). S. XXIII, 1-2, İstanbul. s. 241-242.
• Barnes, John Robert (1986). An Introoduction To Religious Foundations in the Otoman Empire. Leinden, E.J. Brill.
• Demiral, Cafer (1973). Türkiye’nin 52 Hükümeti (25 Nisan 1920- 15 Nisan 1973). Ankara.
• Dilaver, Hasan Hüseyin (2014). Şeyhülislâm ve Evkâf Nâzırı Ürgüplü Mustafa Hayrı Efendi. Ankara.
• Doğan, Mehmet D. (2001). Doğan Büyük Türkçe Sözlük. B. 15. Ankara.
• Edip, Kemal (1929). Kanunlarımız. Ankara.
• Engelhardt, Ed. (1328). Türkiye ve Tanzimat (Çev. Ali Reşat). İstanbul.
• Eronat, Safer (1940). Mütalaa Dosyası,: MD/I-13/4.
• Evkâf Müdüriyet-i Umumiyesi Bütçe Kanunu. 1926.
• Evkaf Umum Müdürlüğü (EUM) 1341 Senesi Muvazene Kanunu. 1341.
• Evkaf Umum Müdürlüğü (EUM) Bütçe Kanunu, 1931.
• Evkaf Umum Müdürlüğü (EUM), BK 1932: 4.
• Ferudun, Server (1962). Anayasalar ve Siyasal Belgeler. İstanbul.
• Hatemi, Hüseyin (1979). Medeni Hukuk Tüzelkişileri I. İstanbul.
• İbnü’l-Emin M. Kemal-Hüseyin Hüsameddin (1335). Evkâf-ı Hümâyûn Nezâreti’nin Tarihçe-i Teşkilâtı ve Nuzzârın Teracüm-i Ahvali. Dâru’l-hilafetü’l-âliye (İstanbul).
• Kahraman, Seyit Ali (2006). Evkâf-ı Hümâyûn Nezâreti. İstanbul.
• Karal, E. Ziya (1976). Osmanlı Tarihi. C. VI. Ankara.
• Karal E. Ziya (1988). Osmanlı Tarihi. C. VIII. Ankara.
• Kastamonu Açıksöz Gazetesi (1341). 1424/2.
• Köprülü, Fuat (1942) “Vakıf Müessesesinin Hukuki Mahiyeti ve Tarihî Tekâmülü”. Vakıflar Dergisi. İstanbul. S. II, s. 1-35.
• Lewis, Bernard (1983). Modern Türkiye’nin Doğuşu (Çev. Metin Kıratlı). Ankara.
• Lütfi (1290). Tarih-i Lütfi. C. I. Dersaadet.
• M. Hamdi (Elmalılı) (1327). Ahkâm-ı Evkâf. Taşbasma (Mekteb-i Mülkiye Derslerinden), İstanbul.
• Misalli Büyük Türkçe Sözlük (2005). (Ed. İlhan Ayverdi) C. 2. İstanbul.
• Mustafa Nuri Paşa (1327). Netâyicü’l-Vukuât. C.II. İstanbul.
• Öztürk, Nazif (1986). “Vakıflar İdaresi ve Teşkilât Yapısı Üzerinde Düşünceler”, I. Vakıf Şûrâsı, 3-5 Aralık 1985, Ankara, s. 43-62.
• Öztürk, Nazif (1990). “XIX. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Sanayileşme ve 1827’de Kurulan İplik Fabrikası”,Vakıflar Dergisi. İstanbul. S. XXI, s. 23-80.
• Öztürk, Nazif (1995a). Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi. Ankara.
• Öztürk, Nazif (1995b). “Evkâf-ı Hümâyûn Nezâreti”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 11. İstanbul. s. 521-524.
• Öztürk, Nazif (1995c). Elmalılı M. Hamdi Yazır Gözüyle Vakıflar. Ankara.
• Öztürk, Nazif (1998). “Vakıfların Tasfiyesi Açısından M. Münir Çağıl”, Türk Kültüründe İz Bırakan İskilipli Âlimler (Sempozyum: 23-25 Mayıs 1997-İskilip). Ankara. s. 109-135.
• Öztürk, Nazif (1998). “Ankara’da Vakıflar”. Altındağ’ın Manevî Coğrafyası. Ankara. s.14-16.
• Öztürk, Nazif (2003). Azınlık Vakıfları. Ankara.
• Öztürk, Nazif (2007). “Vakıflarda Merkezî Yönetime Geçişin Arka Planı: Evkâf Umum Müdürlüğü’nün Kurulması”, Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin Temel Dinamikleri Açısından 3 Mart 1924 Yasaları ve Günümüze Yansımaları Sempozyumu Bildirileri. Ankara. s. 85-126.
• Öztürk, Nazif (2013). “Vakıflar Dergisi’nin Yaslandığı Gelenek ve İçeriden Bir Bakış”. Vakıflar Dergisi 75. Yıl Özel Sayısı. Ankara, s. 49-60.
• Sıdkı, İsmail (1324). Hâtirât: Memâlik-i Osmaniye’de Kâin Evkâfın Suret-i İdaresi Hakkında Bazı Mütalaâtı Havidir. Dersaadet.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü ve Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Tarafından Düzenlenen I. Vakıf Şurası, 3-5 Aralık 1985, Tebliğler, Tartışmalar ve Komisyon Raporları, Vakıflar Genel Müdürlüğü, Ankara. 1986.
• White, Charles (1846). Three Years in Constantinople. London, C. I-III.
• Yüksel, Hasan (1998). Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Hayatında Vakıfların Rolü, 1585-1683. Sivas.
• Yediyıldız, Bahaeddin (1982). “Kültür ve Yenileşme”, Türk Kültürü. Ankara. s. 1-18.
• Yediyıldız, Bahaeddin (1985). İnstitution Du Waaqf Au XVIII e Siecle En Turquie-etude socio-historique. Ankara.
• 20. Cumhuriyet Yılında Vakıflar (1943). Evkaf Umum Müdürlüğü (EUM) Ankara.