Türkiye Havayolu İç Hat Şehir Çiftlerindeki Pazar Yapılarının Piyasa Yoğunlaşması Ölçütleri İle Belirlenmesi

Yıl 2018, Cilt: 25 Sayı: 1, 171 - 197, 27.04.2018

Mehmet Yaşar Ender Gerede

https://doi.org/10.18657/yonveek.332119

Cited By: 8

Öz

Türkiye’de 1983 ve 2003 yıllarında havayolu taşımacılığı pazarındaki
ekonomik düzenlemelerin serbestleştirilmesinin temel amacı rekabeti artırarak
pazarın büyütülmesidir. 1983 yılındaki serbestleşme iç hatlar pazarında kayda
değer olumlu bir sonuç yaratmazken 2003 yılındaki serbestleşmeden sonra iç
hatlar pazarının önemli ölçüde büyüdüğü bilinmektedir. Bununla birlikte
büyümenin iç hatlarda yeni şehir çiftlerinin devreye girmesiyle mi yoksa daha
önceden hizmet götürülen şehir çifti pazarlarındaki rekabetin artmasıyla mı
oluştuğu araştırmaya değer bir konudur. Herhangi bir pazarda gerçekleştirilen
ekonomik faaliyetlerin az sayıda işletme tarafından yürütülmesi anlamına gelen
piyasa yoğunlaşmasının artması rekabeti olumsuz yönde etkilemektedir.
Yoğunlaşmanın yüksek olduğu piyasalar monopol ve düopol pazarlara işaret
etmektedir. Bu çalışmada Türkiye iç hatlarında şehir çifti pazarlarındaki
yoğunlaşma derecesi ölçülerek pazara girişin serbestleştirilmesinin temel amacı
olan rekabet artışının durumu ortaya konmuştur. Yolcu sayıları üzerinden her
bir şehir çifti için havayolu işletmelerinin pazar payları belirlenmiş ve 2012
ve 2014 yılları arası temel alınarak toplam 1447 şehir çifti için yoğunlaşma
değerleri hesaplanmıştır. Hesaplamalar yapılırken piyasa yoğunlaşması ile
ilgili ölçüm araçları olan N firma yoğunlaşma oranı, Herfindahl-Hirschmann
Endeksi ve Entropi Endeksi kullanılmıştır. Sonuç olarak pazarların çok büyük
bir bölümünün monopol, önemli bir bölümünün düopol olduğu ve çok az sayıda
şehir çiftinin oligopol ve oligopole yakın özellikler taşıdığı anlaşılmıştır.
Şehir çifti pazarları yolcu sayıları üzerinden değerlendirildiğinde
yoğunlaşmanın rekabeti olumsuz yönde etkileyecek kadar yüksek olduğu sonucuna
varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Pazar yoğunlaşması, Türkiye iç hatlar yolcu pazarı, Herfindahl-Hirschmann Endeksi, N firma yoğunlaşma oranı, Entropi Endeksi

Kaynakça

• Belobaba, P. (2009). Overview of airline economics, markets and demand. The global airline industry, 47-71.
• Button, K., Haynes, K., & Stough, R. (1998). Flying into the future: air transport policy in the European Union. Edward Elgar Publishing.
• Creel, M., & Farell, M. (2001). Economies of scale in the US airline industry after deregulation: a Fourier series approximation. Transportation Research Part E: Logistics and Transportation Review, 37(5), 321-336.
• Dai, M., Liu, Q., & Serfes, K. (2014). Is the Effect of Competition on Price Dispersion Nonmonotonic? Evidence from the U.S. Airline Industry. The Review of Econonomics and Statistics, 96(1), 161-170.
• Dilek, S., & Konak, A. (2016). Concentration in Kastamonu Halva Production Sector Between 1994 and 2014. Procedia Social and Behavioral Sciences, 229, 158-166.
• Dresner, M., & Windle, R. J. (1992). The liberalization of US international air policy: impact on US markets and carriers. Journal of the Transportation Research Forum 32(2).
• Dresner, M., & Tretheway, M. W. (1992). Modelling and testing the effect of market structure on price: The case of international air transport. Journal of Transport Economics and Policy, 171-184.
• Doganis, R. (2002). Flying Off Course: The Economics of International Airlines. (3. Baskı). London: Routledge.
• Dursun, M. E., O'Connell, J. F., Lei, Z., & Warnock-Smith, D. (2014). The transformation of a legacy carrier–A case study of Turkish Airlines. Journal of air transport management, 40, 106-118.
• Durukan, T., & Hamurcu, Ç. (2009). Mobil İletişimde Pazar Yoğunlaşması: Türkiye ile Kazakistan, Kırgızistan Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan Karşılaştırması. Karadeniz Araştırmaları, 22(22), 75-86.
• Fu, X., Oum, T. H., & Zhang, A. (2010). Air transport liberalization and its impacts on airline competition and air passenger traffic. Transportation Journal, 24-41.
• Gerede, E. (2010). The Evolution of Turkish Air Transport Industry: Significant Developments and the Impacts of 1983 Liberalization. Journal of Management & Economics, 17(2).
• Gerede, E. (2011). Türkiye'deki Havayolu Taşımacılığına İlişkin Ekonomik Düzenlemelerin Havayolu İşletmelerine Etkisinin Değerlendirilmesi. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2).
• Gerede, E. (2015). Havayolu İşletmeciliğine İlişkin Temel Kavramlar. E. Gerede içinde, Havayolu Taşımacılığı ve Ekonomik Düzenlemeler Teori ve Türkiye Uygulaması (s. 1-46). Ankara: Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Gerede, E., & Orhan, G. (2015). Türk Havayolu Taşımacılığındaki Ekonomik Düzenlemelerin Gelişim Süreci. E. Gerede içinde, Havayolu taşımacılığı ve ekonomik düzenlemeler teori ve Türkiye uygulaması (s.163-208). Ankara: Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Hanlon, J. P. (2007). Global airlines: competition in a transnational industry. Routledge.
• Holloway, S. (2008). Straight and level: Practical airline economics. Ashgate Publishing, Ltd..
• ICAO, (2004). Manual on the Regulation of International Air Transport, (2. Basım),(Doc. 9626).
• Kaynak, S. (2016). Giyim Eşyası İmalatı Piyasa Yapısı ve Yoğunlaşma Oranı: Türkiye'nin İlk 500 Sanayi Kuruluşu Üzerine Bir Uygulama. Bülent Ecevit Üniversitesi Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 12(30), 21-37.
• Kaynak, S., & Ari, Y. O. (2011). Türk otomotiv sektöründe yoğunlaşma: binek ve hafif ticari araçlar üzerine bir uygulama. Ekonomik Yaklaşım, 22(80), 39-58.
• Kiracı, K., Yaşar, M., Kayhan, S., & Ustaömer, T. C. (2015). A concentration Analysis in the Turkish Domestic Air Transportation Industry. 19th ATRS World Conference. Singapore.
• Korkmaz, Ö., Erer, D., & Erer, E. (2016). Bankacılık Sektöründe Yoğunlaşma İle Finansal Kırılganlık Arasındaki İlişki: Türkiye Örneği (2007-2014). Muhasebe ve Finansman Dergisi, 69, 127-146.
• Maillebiau, E., ve Hansen, M. (1995). Demand and consumer welfare impacts of international airline liberalisation: the case of the North Atlantic. Journal of Transport Economics and Policy, 115-136.
• O'Connor, W. E. (2001). An introduction to airline economics. Greenwood Publishing Group.
• Oum, T. H., & Zhang, Y. (1997). A note on scale economies in transport. Journal of Transport Economics and Policy, 31(3), 309-315.
• Önder, K. (2016). Türkiye Bisküvi, Çikolatalı ve Şekerli Mamuller Sektörü: Firma Yoğunlaşma Analizi. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 31(2), 179-208.
• Özbek, F. Ş., & Fidan, H. (2016). Konya İlinde Buğday Üretiminde Kullanılan Tarım İlaçları Piyasa Yapısının Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, 19(2), 147-151.
• Pavic, I., Galetic, F. & Kramaric, T. (2012). Level of concentration in banking markets and length of EU membership. World Academy of Science, Engineering and Technology, 6(1), 729-734.
• Pehlivanoğlu, F., & Tekçe, E. (2013). Türkiye elektrik enerjisi piyasasında Herfindahl-Hirschman ve CRm endeksleri ile yoğunlaşma analizi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi.
• Polat, Ç. (2007). Yoğunlaşma ve Piyasa Yapısı İlişkisi Çerçevesinde Türk Çimento Sektörünün Yapısal Analizi. Anadolu University Journal of Social Sciences, 7(2).
• Rekabet Kurumu, (2008). İlgili Pazarın Tanımlanmasına İlişkin Kılavuz. http://www.rekabet.gov.tr/File/?path=ROOT%2F1%2FDocuments%2FKilavuz%2Fkilavuz5.pdf adresinden alındı
• Sarıbaş, H., & Tekiner, İ. (2015). Türkiye Sivil Havacılık Sektöründe Yoğunlaşma. Finans Politik& Ekonomik Yorumlar, 52(610), 21-33.
• Shaw, S. (2007). Airline marketing and management. Aldershot: Ashgate
• Su, K. T. (2003). Rekabet hukukunda teşebbüslerin hâkim durumunun belirlenmesinde pazar gücünün ölçülmesi. Rekabet Kurumu.
• Süslü, B., & Baydur, C. M. (1999). Bankacılık Sektöründe Yoğunlaşma. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 54 (3), 151-163.
• Wensveen, J.G. (2007). Air Transportation: A Management Perspective. Aldershot: Ashgate.
• Weinstock, D. S. (1982). Using the Herfindahl Index to measure concentration. The Antitrust Bulletin, 27 (2), 285-301.
• Vasigh, B., Fleming, K., & Tacker, T. (2013). Introduction to Air Transport Economics From Theory to Applications. Surrey: Ashgate Publishing Limited
• Yang, C. W. (2016). Entry effect of low-cost carriers on airport-pairs demand model using market concentration approach. Journal of Air Transport Management, 57, 291-297.
• Yıldırım, K., & Eşkinat, R. (1995). Endüstriyel Ekonomi. Eskişehir: Eğitim, Sağlık ve Bilimsel Araştırma Çalışmaları Vakfı Yayınları.