Hidrolojik Verilerdeki Aykırı Değerlerin Taşkın Frekans Analizi Üzerine Etkisinin İncelenmesi: Van Gölü Havzası Örneği

Yıl 2015, Cilt: 20 Sayı: 1-2, 47 - 55, 29.07.2016

Mahsum Aydın

Öz

Özet : Taşkın frekans analizi özellikle su yapılarının hesap ve tasarımında oldukça önemli bir yere sahiptir. Özellikle son yıllarda sıklıkla görülen yağış düzensizliği nedeniyle veriler içerisinde normalde olması gereken değerlerden çok daha yüksek değerlere sahip ölçümlere rastlanmaktadır. Bu ölçümlere aykırı değer adı verilmektedir. Bu aykırı değerlerin veri seti içerisindeki varlığı, bu veri setlerine ait standart sapma, ortalama ve çarpıklık gibi istatistiki büyüklüklerin hesabında hatalara neden olabilmektedir. Bu istatistiki büyüklüklerde meydana gelen değişiklikler, hem belirlenecek olan olasılık yoğunluk fonksiyonlarının hem de bu fonksiyonlar yardımı ile hesaplanan taşkın debilerinin yanlış hesaplanmasına sebebiyet vermektedir. Taşkın debilerinin daha doğru bir şekilde hesaplanabilmesi için veri setinde bulunan aykırı değerlerin etkisinin giderilmesi gerekmektedir. Bu çalışmamızda Van Gölü havzası üzerinde bulunan 2505 nolu Bendimahi Çayı Göndürme istasyonu ve 2507 nolu Süfreröz Deresi Kınalıkoç istasyonlarında 1972-2000 yılları arasında ölçülmüş olan yıllık maksimum akış verilerinden yararlanılarak taşkın debileri hesaplanmıştır. Hesaplamada kullanılan veri seti içerisinde aykırı değerlerin varlığı incelenmiş ve belirlenen aykırı değerlerin etkisi giderilerek yeniden taşkın debileri hesaplanmıştır. Aykırı değerlerin etkisi olmadan hesaplanan taşkın debilerinin çok daha küçük çıktığı belirlenmiştir. Sonuç olarak aykırı değerlerin etkisi giderilerek hesaplanan taşkın debilerinin kullanılmasının, su yapılarının boyutlandırılması gereksiz büyüklüklerin önlenmesini ve maliyetlerin azalmasını sağlayacağı belirlenmiştir.

 

Anahtar Kelimeler: Taşkın Frekans Analizi, Aykırı Değer, Van Gölü Havzası, Yıllık Maksimum Akış, Olasılık Yoğunluk Fonksiyonu

Kaynakça

• Kaynaklar
• Aşıkoğlu, Ö.L., Benzeden, E., 2007. Standart süreli yıllık maksimum yağışlar için kararlı frekans dağılım modelleri. Fırat Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 19 (4): 543-551.
• E.İ.E.İ., 2005, Su akımları yıllık ekstremler ve ortalamalar (1935-2000). Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü. 684s. Ankara.
• Göçmen, E., 2006. Edirne ili alt-havzalarında taşkın debisi ve su verimi hesaplamaları için ampirik yöntemlerin etkinliklerinin belirlenmesi.
• Yüksek lisans tezi, Trakya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Edirne.
• Karasoy, D., Tuncer, N., 2015. Outliers in survival analysis. Alphanumeric journal, 3 (2): 139-152.
• Seçkin, N., 2009. L-momentlere dayalı gösterge-sel metodu ile bölgesel taşkın frekans analizi. Doktora tezi, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana.
• Wu, L., 2009. Mixed effects models for complex data. Chapman and Hall/crc. 440s. Boca Raton.