Dilbilimsel Açıdan Kur’an’da İ’caz (Örnekler Üzerinden Bir Değerlendirme)

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 1, 36 - 51, 30.12.2018

Hasan Bulut

Öz

Kur’an-ı
Kerim Yüce Allah’ın eşsiz mu’cizevi bir kelâmıdır. Onun bu mu’ciz yönü sadece
Arapça oluşundan değil, birçok vecihten ve özellikle de mahiyetinden
kaynaklanmaktadır. Bu nedenle cumhur-u ulema Kur’an’ın i’caz vecihlerini
sınırlandırmayı doğru bulmamışlardır. Kur’an lafızlarının en çok dikkat çeken i’caz
yönlerinden bazıları, insanlara meydan okuyuşu, kendine özgü üslubu, anlatım
tarzı, nazmı, te’lifi, icazı (kısa ve özlü oluşu), belagatı, fesahatı, lafız ve
mana ilişkisi olmuştur.

Kur’an-ı
Kerim eşsiz üstün meziyetlere sahiptir. Mislinin getirilmesi konusunda
insanlara her zaman meydan okumuş fakat benzerini getirmekten insanlar acze
düşmüşlerdir. Kur’an tek bir manayı birçok lafız ve farklı vecihlerle en fasih
bir şekilde sunmuş, lafız için manayı, mana için de lafzı feda etmemiş, bu gibi
özellikleriyle de i’caz vechini en kâmil manada ortaya koymuştur. Kur’an
ayetlerini meydana getiren bütün öğeler, bulundukları konum veya sıralama
itibariyle cümleye bir anlam katmış, dolayısıyla da dizilişinde, lafzında
gereksiz hiçbir unsura yer verilmemiştir. Bu çalışmada bilhassa Kur’an’ın tehaddisi,
nazmı, icazı, te’lifi ve lafız-mana ilişkisi Kur’an’dan
birkaç ayet örnek verilerek izah edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Kuran, Tefsir, Belagat, İcaz, Nazım

Kaynakça

• Abduh Muhammed (v.1905)- Rıza, Muhammed Reşid, (v.1935), Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm (Tefsiru’l-Menâr), Dâru’l-Fikr, b.y., ts.
• Akseki, Ahmet Hamdi, (v.1951), İslam Dini, DİB. Yay., Ankara, 1980.
• Altuntaş, Halil- Şahin, Muzaffer, Kur’an’ı Kerim Meâli, DİB. Yay., Ankara, 2010.
• Ateş, Abdurrahman, “تجري من تحتهم الأنهار İfadesinin Türkçeye çeviri Sorunu”, İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Malatya, 2015.
• Bakillânî, Kadı Ebu Bekr Muhammed b. Tayyib, İ’cazü’l-Kur’an, Daru İhyai’l-Ulum, Beyrut, 1411/1990.
• Bayraklı, Bayraktar, Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’an Tefsiri, Bayraklı Yay., İstanbul, 2004.
• Beydâvî, Nasıruddin Ebu Said Abdullah b. Ömer, (v.685), Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, (thk. Muhammed Abdurrahman Meraşlî), Daru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut, 1418.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, (v.1971), Muvazzah İlm-i Kelam, Ravza Yay., İstanbul, 2014.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Büyük Tefsir Tarihi, İstanbul, 1973-1974.
• Buharî, Muhammed b. İsmail, (v.256/879), es-Sahîh, (I-VIII), İstanbul, 1992.
• Bûtî, Muhammed Said Ramazan, Min Ravai’i’l-Kur’an, Beyrut, 1416/1996.
• Cevherî, İsmail b. Hammad, (v.400/1009), Sıhâhu’l-Luga, (thk. Ahmed Abdulgafûr Attâr), 2. Baskı, Beyrut, 1979.
• Cürcânî, Abdülkahir b. Abdurrahman, (v.471/1078), Delâilü’l-İ’caz, (thk. Muhammed Abduh), Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1409/1988.
• Cürcânî, Muhammed b. Ali Seyyid Şerîf, (v.816/1413), Mu’cemu’t-Ta’rîfât, Dâru’l-Fadila, Kahire, ts.
• Doğan, Hüseyin, “İ’caz Kavramı ve Kur’an’ın Mu’cizeliği Meselesi”, Kader Kelam Araştırmaları Dergisi, 2014.
• Derrâz, Muhammed Abdullah, en-Nebeü’l-Azim, Dâru’l-Kalem, ts.
• Derrâz, Muhammed Abdullah, Dirâsâtün İslâmiyye fi’l-Alâkâti’l-İctimâiyye ve’d-Düveliyye, Kuveyt, 1973.
• Elmalılı, Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, (I-IX), (thk. Heyet), Akçağ Yay., Ankara, 1985.
• Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Yakub, (v.817/1414), el-Kâmusu’l-Muhît, Matbaatu’l-Emiriye, Mısır, 1978.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah, Kur’an’ın Belâgatı ve İ’câzı Üzerine, Erzurum, 2001.
• Hattâbî, Muhammed b. İbrahim, (v.388/998), Beyânü İ’cazu’l-Kur’an, Dâru’l-Me’ârif, (thk. Muhammed Halefullah, Muhammed Zağlûl Sellâm), Kahire, ts.
• Isfahânî, Râgıb, (v.502/1108), el-Müfredât fi-Elfâzi’l-Kur’an, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut, 2010.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mukrim, (v.711/1311), Lisânu’l-Arab, Dâru’s- Sâdr, Beyrut, ts.
• Kattân, Halil Menna, (v.1999), Mebâhis fî Ulumi’l-Kur’ân, Mektebetu’l-Maârif, Riyad, 1421/2000.
• Kazvini, el-Hatib Muhammed b. Abdurrahman, Telhis, Matbaa-yı Amire, İstanbul, 1312/1894.
• Keskin, Mustafa, “Kur’an’ın İ’cazına Dair İlimler ve Sekkâkî’nin ‘Miftâhu’l-Ulum’ Adlı Eserinin Tahlili”, Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Kilis, 2016.
• Kılıç, Sadık, Kur’an: Dildeki Sonsuz Mu’cize, İstanbul, 2003.
• Karaman, Hayrettin ve Diğerleri, Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsiri, (I-V), DİB. Yay., Ankara, 2003.
• Kileci, Mehmet, Kur’an Mu’cizesi, İstanbul, 1997.
• Konevi, Muhammed b. İshak Sadruddin, İ’cazü’l-Beyân fî Tev’ili Ummi’l-Kur’an, Matbaati’l-Meclisi Daireti’l-Maarifi’1-0smani, Haydarabad, 1368/1949.
• Konyalı, Mehmed Vehbi, Hülâsatü’l-Beyan Büyük Kur’an Tefsiri, (I-XVI), Üçdal Neşriyat, İstanbul, ts.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed, el-Câmi’ li-Ahkâmi’l-Kur’ân, (I-XX), Beyrut, 1985.
• Mahluf, Abdurrauf, Bakıllanî ve Kitabuhu İ’cazu'l-Kur’an, Daru Mektebeti’l-Hayat, Beyrut, 1973.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn İbn Haccâc, (v.261/874), es-Sahîh, (I-III), İstanbul, 1992.
• Nisabûrî, Ebu Abdillah Hâkim, (v.405/1014), el-Müstedrek ale’s-Sahihayn, Beyrut, 1990.
• Nursi, Said, İşârâtü’l-İ’caz, Tenvir Neşriyat, İstanbul, ts.
• Nursi, Said, Sözler, Söz Basım Yay., İstanbul, 2011.
• Râfi’, Mustafa Sadık, (v.1937), İ’cazü’l-Kur’an ve’l-Belâğatü’n-Nebeviyye, Daru’l-Kütübi’l-Arabî, Beyrut, 1393/1973.
• Râzî, Fahrettin Ebu Abdillah Muhammed b. Ömer, Mefatihu’l-Gayb (Tefsiru’l- Kebir), Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabî, Beyrut, 1420.
• Sâmerrâî, Fâdıl Sâlih, Lemesâtün Beyâniyye fî Nusûsin mine’t-Tenzîl, Amman, 2003.
• Suyûtî, Celâluddîn, (v.911/1505), el-İtkan fî Ulûmi’l-Kur’ân, (thk. Fevvaz Ahmed Zemerli), Dâru’l-Kitabi’l-Arabiyyî, Beyrut, 2007.
• Şâtıbî, el-Muvâfakât fî Usûli’ş-Şerîa, Dâru’l-Fikr, 1975.
• Şensoy, Sedat, “Nazmü’l-Kur’an”, DİA., İstanbul, 2006.
• Zebîdî, Muhammed Murtaza el-Hüseynî, (v.1205/1791), Tâcu’l-Arûs min-Cevâhiri’l-Kâmûs, (thk. Abdul’alîm et-Tahhâvî), Matbaatu Hukûmeti’l-Kuveyt, Kuveyt, 2000.
• Zemâhşerî, Ebu’l-Kasım Mahmud b. Amr, el-Keşşâf an-Hakâik Gavâmizi’t-Tenzîl, (I-IV), Dâru’l-Kuttâbi’l-Arabî, Beyrut, 1407.
• Zerkânî, Muhammed Abdulazîm, (v.1948), Menâhilu’l-İrfân fî Ulûmi’l-Kur’ân, I. Baskı, Dâru’l- Kitabi’l-Arabiyyî, Beyrut, ts.
• Zerkeşi, el-Burhan fi Ulumi’l-Kur’an, (thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim), b.y., 1980.