FUZÛLÎ’NİN “ETMEDİ” REDİFLİ GAZELİNİN KLASİK ŞERHİ VE GAZELİ YAPISALCI METOTLA ÇÖZÜMLEME DENEMESİ

Year 2023, Volume: 3 Issue: 1, 75 - 115, 31.07.2023

Yasemin Aksoy

Abstract

Bu çalışma, Türk edebiyatının 16. yüzyıl klasik dönem üstat şairlerinden Fuzûlî’nin, “Etmedi” redifli gazelinin klasik anlayışa göre şerhini ve yapısalcı metotla çözümleme denemesini kapsamaktadır. Yapısalcılık, ilk kez 20. yüzyılda dilbilim çalışmaları çerçevesinde ortaya koyulmuş ve sonraki yıllarda ise edebiyatın metin şerhi alanında modern çözümleme yöntemlerinden biri olarak uygulanmıştır. Şiirin, klasik şerhle birlikte modern yöntemlerden de istifade etmesine fırsat tanınması, onun biçim-öz ilişkisi bakımından edebî değerinin ortaya koyulmasına yardımcı olmaktadır. Bu amaçla çalışmada, Fuzûlî’nin sözü edilen gazeli üzerinde önce klasik yöntem, ardından da gazelin biçim-öz ilişkisini belirleme gayesiyle yapısalcı yöntem uygulanmıştır. Gazel yapısalcı yöntemle incelendiğinde, nazım şeklinin ve aruz vezninin şiirin manasıyla uyumlu olduğu görülmüştür. “Etmedi” redifinin kullanılmasıyla şairin, sürekli bir ıstırap halinde olduğuna ve yakınarak içinde bulunduğu hüzünlü ruh halini arz ettiğine dikkat çekilmiştir. Ayrıca şiire yumuşak ünsüzlerin ve ince ünlülerin hâkim oluşu, şiirde sakin, monoton ve ince bir atmosferin oluşmasını sağlamış ve bu durum şairin iç monolog halinde ruh halini yansıtmasına olanak tanımıştır. Buna göre de şiirde geçen kelimelerin, şiirin manasını yansıtacak ve ahengini güçlendirecek şekilde özenle seçildiği görülmüştür. İncelenen gazelin biçim-öz ilişkisi bakımından bir bütünlük içinde olduğu ve gazelin dış yapısının manayı destekler nitelikte oluşturulduğu tespit edilmiştir.

Keywords

Divan Şiiri, Etmedi, Fuzûlî, Metin Şerhi, Yapısalcılık.

References

• AKÜN, Ömer Faruk, “Divan Edebiyatı”, TDV İslam Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, C.9, İstanbul 1994, s.389-427.
• AKYÜZ, Kenan vd., Fuzûlî Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara 1997.
• ANDREWS, W. G., Şiirin Sesi, Toplumun Şarkısı, İletişim Yayınları, İstanbul 2009.
• BAYRAV, Süheyla, Yapısal Dilbilim, İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1969.
• DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara 2015.
• DÜZENLİ, Mesut Bayram ve BULAK, Şahap, “Aruz Vezninin Türk Şiirine Tatbikinde Başvurulan İmlâ/Telaffuz Tasarrufları ve Mahiyetleri”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.43, 2018, s.145-171.
• DİLÇİN, Cem, “Fuzulî’nin Bir Gazelinin Şerhi ve Yapısal Yönden İncelenmesi”. Türkoloji Dergisi, C.9, S.1, 1991, s.43-98.
• DOĞAN, Muhammet Nur, Eski Şiirin Bahçesinde, Alternatif Yayınları, İstanbul 2005.
• GÖLPINARLI, Abdülbaki, Fuzûlî Dîvânı, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1961.
• GÜZ, Nüket, “Şiirsel İşlev ve Yapısal Çözümleme”, Dilbilim, S.7, 1987, s.83-100.
• HORATA, Osman, “Necâtî Bey’den Bâkî’ye Döne Döne”, Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, S.7, 1998, s.44-66.
• İPEKTEN, Haluk, “Gazel”, TDV İslam Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, C.13, İstanbul 1996, s.440-442.
• İPEKTEN, Haluk, Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz, Dergâh Yayınları, İstanbul 2018.
• İSEN, Mustafa, “Aruz’un Anadolu’daki Gelişme Çizgisi”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, S.39, 1991, s.119-125.
• KILINÇ, Abdülhakim, Fuzûlî Dîvânı, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul 2021.
• KORTANTAMER, Tunca, “Teori Zemininde Metin Şerhi Meselesi”, Ege Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, VIII, İzmir 1994, s.1-10.
• KURNAZ, Cemal, “Felek”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, C.12, Ankara 1995, s.306-307.
• KURNAZ, Cemal, “Nâbî’de Belge/sel Redifler”, Şair Nâbî Sempozyumu, Şanlıurfa 2009, s.64-69.
• MACİT, Muhsin, Divân Şiirinde Âhenk Unsurları, Akçağ Yayınları, Ankara 1996.
• ÖZUYGUN, Ali Rıza ve BAYSAN, Habibe, “Şeyh Galib'in “Düştü” Redifli Gazelinin Yapısalcılık Açısından İncelenmesi”, Ekev Akademi Dergisi, S.60, 2014, s.321-338.
• PALA, İskender, “İmale ile Med Arasında Bir Hata”, İlmi Araştırmalar, S.10, 2000, s.107-112.
• PALA, İskender, Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, Kapı Yayınları, İstanbul 2016.
• SAMİ, Şemseddin, Kâmûs-ı Türkî, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul 2011.
• SARAÇ, M. A. Yekta, “Klâsik Edebiyat Bilgisine Göre Divan Şiirindeki Âhenk Ögeleri”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. 37, S.37, 2007, s.105-136.
• ŞAFAK, Yakup, “Fars ve Türk Edebiyatlarındaki Aruz Vezinlerinin Ritmik Yapıları Üzerine Düşünceler”, Yedi İklim, C.10, S.70, Ocak 1996, s.31-34.
• TARLAN, Ali Nihad, Fuzûlî Divanı Şerhi, Akçağ Yayınları (10.baskı), Ankara 2018.
• TOLASA, Harun, Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Ankara 1973.
• TÖKEL, Dursun Ali, “Divan Şiirine Modern Metin Çözümleme Yöntemlerinden Bakmak”, Electronic Turkish Studies/ Türkoloji Araştırmaları, C.2, S.3, 2007, s.535-555.
• TÜFEKÇİ, M. Elif, “Yapısalcı Yöntem ve Uygulama Alanları”, Tiyatro Araştırmaları Dergisi, C.17, S.17, 2003, s.50-66.
• UÇAN EKE, Nagehan, “Nâ’ilî’nin “Âfitâb” Redifli Gazelinin Şerhi ve Yapısalcılık Açısından İncelenmesi”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.30, 2011, s.179-200.
• UÇAN EKE, Nagehan, Nâ’ilî’nin Gazellerinin Şerhi ve Yapısalcılık Açısından İncelenmesi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yayınları (I. Cilt), Muğla 2014.
• ÜST, Sibel, “Dilbilimsel İnceleme Yöntemleri ve Klâsik Türk Edebiyatı”, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.7, S.2, 2014, s.125-146.
• YETİŞ, Kazım, ““Edebiyat Bilgileri” Kitaplarında Kafiye Meselesi”, Aydın Türklük Bilgisi Dergisi, S.2, 2016, s.125-144.
• YÜCEL, Tahsin, Yapısalcılık, Can Yayınları, İstanbul 2005.
• Kubbealtı Lugati, http://lugatim.com, Erişim 01.02.2022, 13:45.