TEMEL KURAMSAL YAKLAŞIMLAR BAĞLAMINDA BİLGİ UÇURMA (WHISTLEBLOWING) KAVRAMI

Year 2023, Issue: 71, 1189 - 1212, 20.11.2023

Adalet Yalçın Soysal

https://doi.org/10.57083/adaletdergisi.1382367

Cited By: 1

Abstract

Hızlı bir şekilde globalleşen dünyada özellikle günümüzde işletmelerde yaşanan yanlış uygulamaların ve bu nedenlerle ortaya çıkacak skandalların önüne geçilebilmesi oldukça önem arz etmektedir. İş dünyasında yaşanan olumsuz durumların açığa çıkarılması için en etkili yöntemlerden bir tanesi de bilgi uçurmadır. Bilgi uçurma (whistleblowing), çalışanın işyerinde öğrenmiş olduğu olumsuz durumları, hatalı işlemleri, yolsuzluk ve hukuka aykırılıkları, etik değer yargılara ve ilkelere aykırı ve meşru olmayan ya da ihmal suretiyle gerçekleştirilen eylem ve işlemleri işyerindeki yetkili organlara, kamu makamlarına, basına ya da üçüncü kişilere açıklaması anlamına gelmektedir. Bilgi uçurma son yıllarda oldukça ilgi görmeye başlamış ve birçok önemli araştırmaya da konu olmuştur.
Bilgi uçurma eyleminin gerçekleştirilmesinin temelinde yatan birden fazla neden bulunmaktadır. Davranış bilimleri, günlük hayatımıza ilişkin birçok olayı anlamamızda temel bir rol oynamakta olup bilgi uçurma kavramının açıklanmasına da katkı sunmaktadır. Çalışmamızda bilgi uçurma kavramı örgüt psikolojisinin de içinde bulunan ve zaman içerisinde gelişen ve yenilik gösteren temel davranış kuramları bağlamında incelenerek açıklanmaya çalışılmıştır.

Keywords

Bilgi Uçurma, Örgütsel Kuramlar, Kuramsal Teori, İşyeri

References

• Akkol M L, Jürgen Habermas’ın İletişimsel Eylem Kuramı ve Kamusal Alan Kavramının Analizi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 37, 2019, s.171-180.
• Aktan C C, Organizasyonlarda Yanlış Uygulamalara Karşı Bir Sivil Erdem, Ahlaki Tepki ve Vicdani Red Davranışı: WHISTLEBLOWİNG, Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, C. 7, S. 2, 2015, Ekim-2006, s.19-36.
• Alp M, Çalışanın İşvereni ve İş Arkadaşlarını İhbar Etmesi-Çalışanın Hukuka ve Etik Kurallara Aykırılıkları İfşa Hakkı ve İhbar Borcu-(Whistleblowing), Beta, İstanbul, 2013a.
• Alp M, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Heinisch/Almanya Kararı Işığında Whistleblowing (İşçinin İfşa ve İhbarı) ve İş İlişkisinde İfade Özgürlüğü, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 15, Özel Sayı, 2013b, s. 385-422.
• Arslan Ertürk A, Türk İş Hukukunda İşçinin Sadakat Borcu, 1. B., Legal, İstanbul, 2010.
• Arslan E T/Kayalar M, Kamu ve Özel Sektör Çalışanlarının İfşa (Whistleblowing) Niyeti: Karşılaştırmalı Bir Analiz, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, C. 19, S. 32, 2017, s. 15-26.
• Atalay M Ö/Acuner T, Etik İhlalleri Bildirme Niyeti Üzerinde Örgütsel Adalet Algısının Rolü: Akademik Personel Üzerinde İnceleme, Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 21, S.1 Haziran-2019, s. 114-148.
• Aydın U, İş Hukuku Açısından İşçinin Bilgi Uçurması (Whistleblowing), Sosyal Bilimler Dergisi, C. 2, S. 2, 2002, s. 79-100.
• Bahar B, Sosyal Öğrenme Kuramı ve Sosyal Değişim Kuramı Perspektifinden Etik Liderlik, Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, C.8, S. 16, 2019, s. 237-242.
• Baltacı A, Bilgi Uçurma: Kavram ve Kuramsal Temeller, Muş Alpaslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 5, S. 2, 2017, s. 397-423.
• Baltacı A/Balcı A, Complexity Leadership: A Theorical Perspective, İnternational Journal of Educational Leadership and Management, 5 (1), 2017, s. 30-58.
• Başak C, Uluslararası Örgütlerin Yolsuzlukla Mücadeledeki Rolü, Polis Bilimleri Dergisi, C. 10, S. 2, 2008, s. 91-114.
• Bayrakçı E/Kayalar M, İfşa Davranışının Prososyal Davranışlar Bağlamında Değerlendirilmesine Yönelik Teorik Bir İnceleme, Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, C. 7, S. 15, 2016, s. 120-131.
• Bernard, G M, Whistleblowing in A Wikileaks World: A Model For Responsible Disclosure in Homeland Security, Unpublished Master’s Thesis, Naval Postgraduate School Monterey, California, 2012.
• Bıçak V, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarında İfade Özgürlüğü, Liberal Düşünce Topluluğu Yayınevi, Ankara, 2002.
• Candan H/Kaya T P, İhbarcılık (Whistleblowing) ve Algılanan Örgütsel Destek Arasındaki İlişkinin İncelenmesine Yönelik Bir Kamu Kurumunda Araştırma, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 5, S. 2, 2015, s. 305-330.
• Çetinel M H/Taslak S, Çalışanların Kişilik Özellikleri İle İhbarcılık (Whistleblowing) Eğilimleri Arasındaki İlişki Üzerinde Örgütsel Adalet Algısının Aracılık Rolü, International Journal of Academic Value Studies, 5 (1), 2013, s. 46-72.
• Çetinel M H/Taslak S, Çalışanların İhbarcılık (Whistleblowing) Eğilimi İle Örgütsel Adalet Algısı İlişkisinin Kavramsal Boyutu, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, C. 6, S. 2, Aralık 2017, s. 79-97.
• Çiğdem S, Büro Yönetiminde Whistleblowing ve Etik İlişkisi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Büro Yönetimi II Özel Sayısı, 2013, s. 93-109.
• Demir F/Demir G, İşçinin Sadakat Borcu ve Uygulaması, Kamu-İş Dergisi, C. 11, S. 1, 2009, s. 1-31.
• Elliston F A, Civil Disobedience and Whistleblowing: A Comparative Appraisal of Two Forms of Dissent, Journal of Business Ethics, C.1, S. 1, 1982, s. 23-28.
• Eren V/Ufuk O, Kurumsal Sosyal Sorumluluğun Çalışanların Kötü Yönetimi İfşa Düzeylerine Etkisi Üzerine bir Araştırma, The Journal of Academic Social Science Studies, C.6, S. 6, 2013, s. 455-468.
• Eroğluer K/Sarıbay Öztürk G, İş Hukuku ve Örgütsel Boyutuyla Haber Uçurma (Whistleblowing), Örgütsel Davranış ve İş Hukukuna Yansımaları , 1. B., Seçkin, Ankara, 2020.
• Esen E/Kaplan H A, İşletmelerde Ahlaki Olmayan Davranışların Duyurulması (Whistleblowing), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 14, S. 2, 2012, s. 33-52.
• Güvenç K/Akyazı T E/Sunman G, Personel Güçlendirmenin İhbarcılığa Etkisinde Örgütsel Bağlılığın Aracılık Rolü Üzerine Bir Araştırma, 15. Ulusal İşletmecilik Kongresi Bildiriler Kitabı, 26 Mayıs 2016, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, s. 46-47.
• Habermas J., İletişimsel Eylem Kuramı, M. Tüzel (Çev.), Kabalcı, İstanbul, 1996.
• Habermas J., Kamusallığın Yapısal Dönüşümü, İletişim, İstanbul, 2007.
• Hwang D/Staley B/Chen Y T/Lan J S, Confician Culture and Whistleblowing By Professional Accountants: An Exploratory Study, Marnagerial Auditing Journal, C. 23, S. 5, 2008, s. 504-526.
• Kaptein M, From Inaction to External Whistleblowing: The Enfluence of Ethical Culture of Organizations on Employee Responses to Observed Wrongdoing, Journal of Business Ethics, C. 98, S. 3, 2011, s. 513.
• Kartal Y/Sipahi H, Whistleblowing İle Mobbing İlişkisi: Kavramsal Bir Bakış Ve Çözüm Önerileri, International Journal Of Management and Administration, C.2, S.4, 2018, s. 119-204.
• Keenan J P, Comparing Chinese and American Managers On Whistleblowing, Employ Respons Rights., C. 19, 2007, s. 85-94.
• Korkmaz İ, Sosyal Öğrenme Kuramı, Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi, PegemA, Ankara, 2003.
• Küçük E, Planlanmış Davranış Teorisi Çerçevesinde Mali Müşavir (SMMM) Olma Niyetinin Altında Yatan Faktörlerin Analizi, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.7, S.14, 2011, s. 145-162.
• Mercan N/Altınay A/Aksanyar Y, Whistleblowing (Bilgi İfşası ve İhbar) ve Yolsuzlukla Mücadelede İç Denetimin Değişen ve Gelişen Rolü, Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, C. 4, S. 2, 2012, s. 167-176.
• Mercan N, Ajzen’in Planlanmış Davranış Teorisi Bağlamında Whistleblowing (Bilgi İfşası), Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, C. 7, S., 2, 2015, s. 1-14.
• MesmerMagnus J R/Viswesvaran C, Whistleblowing in Organization: An Examination of Correlates of Whistleblowing Intentions, Actions and Retaliation”, Journal of Business Ethics, C. 62, S. 3, 2005, s. 277-279.
• Miceli M P/Near J P, The Relationships Among Beliefs. Organizational Position, and Whistle-Blowing Status: A Discriminate Analysis, Academy Of Management Journal, C. 27, S. 4, 1984, s.687-705.
• Miceli M P/Near J P, Organizational Dissidence: The Case Of Whistleblowing. Journal of Business Ethics, C. 4, S. 1, 1985, 1-16, s. 265-404.
• Miceli M P/Near J P, Individual and Situational Correlates of Whistle-Blowing, Personnel Psychology, C. 41, S. 2, 1988, s. 267-282.
• Miceli M P/Near J P, Whistle-Blowing: Myth and Reality. Journal of Management, C. 22, S. 3, 1996, s. 507-526.
• Miceli M P/Near J P, Standing up or standing by: What predicts blowing the whistle on organizational wrongdoing?, Research İn Personnel and Human Resources Management, 24, 2005, s. 95-136.
• Miceli M P/Near J P, /Dworkin T, Whistle-blowing in Organizations, New York: APA Press, 1. B., 2008.
• Öktem M K/Shahbazi G, Attitudes Toward Different Forms of Whistleblowing in Turkey and Iran, Middle East Journal of Scienctific Research, 2012, C. 12, S.7, s. 945-951.
• Öktem Songu S, Anayasal Bir Temel Hak Olarak İfade Özgürlüğünün İşçi Açısından İşyerindeki Yansımaları, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 15, Özel S., 2013, s. 609-650. Özbey Ö, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Işığında İfade Özgürlüğü Kısıtlamaları, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 62, S. 1, 2013, s. 93-146.
• Park H, John B, Öktem M K, Ömürgönülşen U, Cultural orientation and attitudes towards different forms of whistleblowing: A comparison of South Korea, Turkey and the UK, Journal of Ethics, C. 82, S. 4, s. 929-939.
• Park H, Whistleblowing as Planned Behavior: A Survey of Korean Police Officers”, Chung-Ang University Division of Public Policy, College of Social Sciences Republic of Korea, Ethics Conference Leuven, June 2-5, s. 2-21.
• Parsons T., The Social System, Routledge, 1991.
• Ray S L, Whistleblowing and Organizational Ethics, Nursing Ethics, C. 13, S. 4, 2006, s. 438 445.
• Read W J/ Rama D V Rama, Whistleblowing to Internal Auditors, Managerial Auditing Journal, C. 18, S. 5, 2003, s. 354-355.
• Saygan S/Bedük A, Ahlaki Olmayan Davranışların Duyurulması (Whistleblowing), ve Etik İklim İlişkisi Üzerine Bir Uygulama, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2013, C. 28 B. 1, s.1-23.
• Şimşek M Ş/Çelik A/Akgemci T, Davranış Bilimlerine Giriş ve Örgütlerde Davranış, 9.B., Eğitim, Ankara, 1998
• Tanör B/Yüzbaşıoğlu N, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, 21. B., Beta, İstanbul, 2023.
• Taş F, Özel ve Kamu Hastanelerinde Çalışan Hemşirelerin İzharcılık (Whistleblowing) Tutumları Üzerine Bir Araştırma, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sağlık Yönetimi Anabilimdalı, 2015, s.1.
• Timur T, Habermas’ı Okumak, 3. B., Yordam, İstanbul, 2017.
• Turan B/İpçioğlu İ, Planlı Davranış Teorisi İle Whistleblowing Niyetinin İncelenmesi: Sağlık Sektörü Çalışanları Üzerinde Bir Araştırma, International Journal of Economic and Administrative Studies, UİİİD-IJEAS, 17. UİK Özel Sayısı, 2018, s. 147-166.
• Uyar S/Yelgen E, “Bilgi İfşası (Whistleblowing) ve Denetim”, Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, C. 13, S. 1, 2015, s. 85-106.
• Yurtsever G, Şirket Etik Kodu, Hazırlanışı, Uygulanışı ve İçeriği, Barış Kitap, Ankara 2000.
• Zamantılı Nayır D, Kurumsal Etik ve Whistleblowing, Pozitif, 1. B., İstanbul, 2012.