Kalkınma Projelerinin Bölgesel Planlama Sürecine Etkisi

Year 2025, Volume: 15 Issue: 1, 1 - 31, 30.06.2025

Nur Sinem Partigöç

https://doi.org/10.31679/adamakademi.1423300

Abstract

1900’lü yıllardan günümüze kadar hazırlanan bölge kalkınma projeleri bölgesel gelişme politikalarının etkisi altında kalmıştır. 1980’lere kadar ulusal kalkınma odaklı politikalara ağırlık verildiği görülürken; 1980’lerden sonra bölgesel kalkınma politikalarının planlı kalkınma hamlesine daha fazla hizmet ettiği anlaşılmaktadır. 1923 – 2023 yılları arasında toplam 13 proje hazırlanmıştır. Temel amacın bölgesel potansiyelleri kullanarak bölgesel gelişmeyi sağlamak olduğu projelerin uygulanabilmesi durumunda bölgesel eşitsizlik sorununun minimize edilebileceği öngörülmüştür. Bu çalışma, Türkiye’de bölge kalkınma projelerinin bölgesel gelişme süreçlerini ne yönde etkilendiğini ve Planlı Kalkınma Dönemi’nde uygulanan bölgesel gelişme politikalarının mekânsal ve sektörel etkilerini değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Uygulanan 7 farklı proje incelenmiş olup, projelere ilişkin genel bilgiler ve geliştirilen bölgesel politikaların öneri mekânsal referansları ortaya konulmuştur. Ayrıca, planlanan projelerin hayata geçirilmesiyle bölge özelinde gözlenen mekânsal ve sektörel değişimler ortaya konulmuştur. Böylece, bölge kalkınma projelerinin amaçları ve sonuçları arasında tutarlılık olup olmadığı değerlendirilebilmiştir. Buna göre, Planlı Kalkınma Dönemi öncesinde etkin bir rolü olmayan bölge kalkınma projelerinin, bu dönem sonrasında uygulamada geniş yer tuttuğu ve bölge planlama sürecine kritik biçimde yön verdiği anlaşılmıştır.

Keywords

Bölgesel Gelişme , Bölge Kalkınma Projeleri , Bölge Planlama , Planlı Kalkınma Dönemi

Ethical Statement

---

Supporting Institution

---

Project Number

---

Thanks

---

The Development Projects’ Impact on Regional Planning Process

Abstract

The regional development projects which are prepared from the 1900’s to the present have been influenced by the regional development policies. While national development-oriented policies are concentrated upon until the 1980s, these policies have served for the planned development after the 1980s. Totally 13 development projects have been prepared between the years 1923 and 2023. The main purpose of these projects is to ensure regional development using regional potentials. If these projects are implemented, the problem of regional inequality can be minimized. This study aims to evaluate how development projects affect regional development processes and also spatial and sectoral effects of development policies implemented during the Planned Development Period in Turkey. 7 different projects are examined, general information of regional policies developed within the scope of the project and the spatial effects of these policies are revealed. In addition, the spatial and sectoral changes are examined which have occurred in the region with the implementation of the planned regional development projects. Thus, it is evaluated that whether there is a consistency between the objectives and results of these projects. Accordingly, regional development projects that are not implemented effectively before the Planned Development Period have a wider place in practice after this period and critically guide the regional planning process.

Keywords

Regional Development , Regional Development Projects , Regional Planning , Planned Development Period

Ethical Statement

---

Supporting Institution

---

Project Number

---

Thanks

---

References

• Akarçay, P. (2009). Cumhuriyet’ten günümüze Trakya’da bölgesel kalkınma politikaları ve bölge kalkınma ajansı. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
• Cankorkmaz, Z. (2011). Türkiye’de Bölgesel Kalkınma Ajansları ve Bu Ajanslara Yönelik Eleştiriler. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 26(1), 113-138.
• Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (2023). Doğu Karadeniz Projesi (DOKAP) Eylem Planı (2014-2018). https://www.dokap.gov.tr/Upload/Genel/dokap-eylem-plani-2014-2018-suzpdf-243756-rd_43.pdf [01.01.2024].
• Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (2014). Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (2014-2023). https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/2014-2023_Bölgesel_Gelişme_Ulusal_Stratejisi.pdf [02.01.2024].
• Çelikkaya, S., Yaman, H., Dağlı, İ. & Çapık, E. (2018). Bölgesel politikaların kalkınma planlarındaki yeri ve zamana bağlı dönüşümü. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 9(22), 21 – 31.
• Çelik, O. & Çetiner, S. (2019). Türkiye Ekonomisinde Kalkınma Planları Ve Kalkınma Planlarındaki Söylem Değişiklikleri. International Journal of Economics, Politics, Humanities & Social Sciences, 2(3), 121 – 131.
• Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı (2023). Zonguldak - Bartın - Karabük Planlama Bölgesi Plan Hükümleri ve Açıklama Raporu. 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planları. https://mpgm.csb.gov.tr/zonguldak---bartin---karabuk-planlama-bolgesi-i-82195 [03.01.2024].
• Çukurova Kalkınma Ajansı (2015). Çukurova Bölgesi İlçe Raporu. https://www.cka.org.tr/uploads/document_center_v/5dc131a742691-ilce-raporu.pdf [04.01.2024].
• DAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı (2022a). DAP Bölgesel Kalkınma İdaresi Faaliyet Raporu. https://www.dap.gov.tr/sayfa/dokuman-merkezi/faaliyet-raporlari/ [05.01.2024].
• DAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı (2022b). DAP Bölgesel Kalkınma İdaresi Performans Programı (2017 – 2022). https://www.dap.gov.tr/sayfa/dokuman-merkezi/perans-programi/ [06.01.2024].
• Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) (1989). Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) Master Plan Çalışması, Master plan nihai raporu. http://yayin.gap.gov.tr/pdf-view/web/index.php?Dosya=96aa15d7ad [09.01.2024].
• Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) (2000a). Bölgesel gelişme özel ihtisas komisyonu raporu. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Bolgesel-Gelisme-OIK-Raporu.pdf [10.04.2024].
• Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) (2000b). Doğu Anadolu Projesi (DAP) Ana Planı. https://kudaka.ka.gov.tr/assets/upload/dosyalar/dap-anaplan.pdf [10.01.2024].
• Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) (2009). 2009 – 2013 Stratejik planı. http://www.sp.gov.tr/upload/xSPStratejikPlan/files/Gyhc0+GelirIdaresiBaskanligiSP0913.pdf [10.01.2024].
• DOKAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı (2023). Doğu Karadeniz Projesi Eylem Planı İlerleme Raporları (2014 – 2018). https://www.dokap.gov.tr/dokap-eylem-plani-ilerleme-raporlari/listele/5 [10.01.2024].
• Eraydın, A. (2004). Bölgesel kalkınma kavram, kuram ve politikalarında yaşanan değişimler. Kentsel Ekonomik Araştırmalar Sempozyumu, 1, 126-146.
• Ersoy, M. (2006). İmar Mevzuatımızda Planlama Kademeleri ve Üst Ölçek Planlama Sorunu. Bölgesel Kalkınma ve Yönetişim Sempozyumu, Ankara.
• Ecemiş Kılıç, S. & Mutluer, M. (2004). Coğrafyada ve Bölge Planlamada Bölge Kavramının Karşılaştırmalı Olarak İrdelenmesi. Ege Coğrafya Dergisi, 13, 17-28.
• Görmüş, S. & Artar, M. (2010). Zonguldak-Bartın-Karabük Bölgesi planlarının eşgüdümünün değerlendirilmesi. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 2 (17), 71-81.
• Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı (2022). GAP Bölge Kalkınma Programı (2021 – 2023). http://www.gap.gov.tr/gap-bolge-kalkinma-programi-2021-2023-sayfa-25.html [10.01.2024].
• İncekara, A. & Savrul, B. K. (2011). Bölgesel kalkınma politikaları ve Türkiye açısından bir değerlendirme. Sosyoloji Konferansları Dergisi, 1, 91-132.
• Kalkınma Bakanlığı (2015a). Konya Ovası Projesi (KOP) Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı 4. Dönem İzleme Raporu. https://www.kop.gov.tr/sayfalar/izleme-degerlendirme-raporlari/148 [05.01.2024).
• Kalkınma Bakanlığı (2015b). Konya Ovası Projesi (KOP) Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı KOP Eylem Planı (2014 – 2018) Raporu. https://www.kop.gov.tr/sayfalar/izleme-degerlendirme-raporlari/148 [05.01.2024).
• Kayan, A. (2012). Türkiye’de Bölge Planlaması: Sorunlar ve Çözüm Önerileri, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (20), 103-134.
• Keleş, R. (2010). Kentleşme Politikası. İstanbul, İmge Kitabevi.
• Keskin, M. (2023). Türkiye’deki Kalkınma Planlarının Bölgesel Kalkınma Perspektifinden Değerlendirilmesi. Ekonomi İşletme ve Maliye Araştırmaları Dergisi, 5(1), 1 – 24.
• Keskin, H. & Sungur, O. (2010). Bölgesel politika ekseninde yaşanan dönüşüm: Türkiye’de kalkınma planlarında bölgesel politikaların değişimi. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21, 271-293.
• Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (2021). DOKAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı, Doğu Karadeniz Projesi (DOKAP) Bölge Kalkınma Programı (2021-2023). https://www.dokap.gov.tr/Upload/Genel/dokap-bolge-kalkinma-programi-eylem-plani-2021-2023-pdf-505396-rd_51.pdf [06.01.2024].
• Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (2024). KOP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı, Konya Ovası Projesi ve KOP İdaresi: Tarihsel Süreç. http://www.kop.gov.tr/sayfalar/tarihi-surec/61[08.05.2024].
• Sevinç, H. (2011). Bölgesel kalkınma sorunsalı: Türkiye’de uygulanan bölgesel kalkınma politikaları. Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 6(2), 35-54.
• Sinemillioğlu, O. (2009). Sürdürülebilir bölgesel kalkınma ve Türkiye süreci. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 8(27), 245-268.
• Tamer, M. (1992). Bölgesel Kalkınma ve Yerel Yönetimler. Türk İdare Dergisi, 396.
• Tekeli, İ. (1972). Bölge planlama üzerine. İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayını.
• Yaman, M. & Önder, Ö. (2018). Küreselleşme-yerelleşme ve yerel yönetimlerde yaşanan dönüşüm. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 57, 232-237.
• Yeşilırmak Havzası Kalkınma Birliği (2023). YHGP: Yeşilırmak Havza Gelişim Projesi. http://www.yesilirmak.org.tr/yhgp.html [07.01.2024].