Bir Sosyal Yardım Olarak Dul Kadın Maaşı ve Ataerkil Pazarlığın Koşulları: Elazığ Örneği

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 1, 32 - 52, 28.12.2018

Songül Sallan Büşra Bayram

Öz

Türkiye’de yoksullukla mücadelede sosyal yardımların önemi büyüktür ve yoksul kadınlar, sosyal yardım programlarından ana yararlanıcı grupların başında gelmektedir. Toplumsal cinsiyet kimliği temelinde ise, kadınlara özgü tek sosyal yardım programı, halk arasında “Dul Kadın Maaşı” olarak bilinen “Eşi Vefat Etmiş Kadınlara Yönelik Düzenli Nakdi Yardım Programı”’dır. 2012 yılında başlatılan bu sosyal yardım programı, dul kadınlara düzenli gelir transfer etmeyi taahhüt etmektedir. Erkek eşin ölümüyle evin geçimini ve çifte ebeveynlik rolünü üstlenen kadınlar, ataerkil pazarlıklara daha açık hale gelmektedir. Programdan yararlanma koşulları kadınlar için ataerkil bir pazarlıkla işlemekte, kadınların yoksullukları yılda bir kez denetlenirken, dulluk statüsünün devamı, yani evlenmemeleri ve namuslarını koruyup başka bir erkekle birlikte yaşamamaları, her ay düzenli olarak takip edilmektedir. Bu makalede devletin eril niteliğinin bir göstergesi olan ve ataerkil pazarlıklarla yürütülen dul kadın maaşının niteliği ve ataerkil pazarlık dinamikleri bir saha araştırmasının bulguları ışığında değerlendirilmektedir. Saha süreci yoksul dul kadınların en yoğun ve kadın kimliğinin evlilik, akrabalık ve katı geleneksel cinsiyet rolleri üzerinden kurulduğu ve denetimin baskın olduğu Doğu Anadolu Bölgesi’nin Elazığ ilinde, 2017 yılında gerçekleştirilmiştir . Çalışmada, Elazığ’da dul kadın maaşından yararlanan ve zincirleme örneklem yoluyla ulaşılmış 14 dul kadınla, derinlemesine görüşme tekniği ile görüşülmüştür. Kadın olmanın anlamı, dul kadın maaşının niteliği ve devletle kurulan ataerkil pazarlık süreci ele alınmıştır. Dul kadınların çift ebeveynlik rolleri, evi geçindirme sorumlulukları ve maaş üzerinden tanımladıkları evlilik, dulluk ve kadınlık hiyerarşileri bağlamında devletle olan ataerkil pazarlığa yükledikleri anlamlar tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yoksulluk, Sosyal Yardım, Dul Kadın Maaşı, Ataerkil Pazarlık, Elazığ

Widow Wage as a Social Aid and Patriarchal Bargaining Dynamics: The Case of Elazığ

Öz

In Turkey, the role of social aids in combatting against poverty is significant and poor women are the main beneficiary group. On the basis of gender identity, the only social aid program that is specific to women is “Regular Cash Aid Program for Women Whose Husbands Have Passed Away”. It is known as “Widow's Wage” by the public. This social aid program, launched in 2012, commits to transfer regular income to widows. With the death of the male partner, women, who take the responsibility for providing the livelihood of the family and the double parental role, become more open to patriarchal bargaining. A patriarchal bargaining process is operated to benefit from the program, their poverty is controlled yearly, and the continuation of the status of being widow, that is, not being married and not living with another man to protect their honor is followed regularly every month. In this article, the quality of the widow's wage, which is indicative of the masculine quality of the state and is going through patriarchal bargaining, and patriarchal bargaining dynamics are evaluated in the light of the findings of a field survey. The field research was carried out in 2017 in Elazığ province of Eastern Anatolia, where the poor widow women were the most intense and women's identity was controlled by marriage, kinship and strict traditional gender roles. In this study, women benefiting from widow salary in Elazığ were reached through chain sampling and 14 widows were interviewed by in-depth interview technique based on qualitative research method. In this paper, the meaning of being a woman, the quality of the widow's wage and the patriarchal bargaining process with the state are discussed. The meanings that are ascribed to bargaining with the state by the widows in terms of their dual parenting roles, responsibility to run the household and the hierarchies of marriage, being a widow and femininity defined by them on the basis of widow’s wage are also discussed.

Anahtar Kelimeler

Poverty, Social Aid, Widow Woman Wage, Patriarchal Bargaining, Elazığ

Kaynakça

• Acar, A. (2014). Avrupa Birliğine Uyum Sürecinde Yoksullukla Mücadele Çalışmaları. Tezsiz Yüksek Lisans Bitirme Projesi, SDÜ, SBE, Isparta.
• Acar, F. ve Altunok, G. (2015). Neo-Liberalizm ve Neo-Muhafazakârlık Ekseninde Türkiye’de Özel Alan Politikası: 2000’ler Türkiye’sinde Sosyal Politika ve Toplumsal Cinsiyet. Der. Saniye Dedeoğlu, Adem Yavuz Elveren, İmge Kitabevi, Ankara.
• Akgül Sarpkaya, O. (2013). Boşanmış Kadınlarda Toplumsal Baskıya Direnme Stratejileri: Van Örneği, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt:6, Sayı:26, 29-50.
• Aktaş, G. (2013). “Feminist Söylemler Bağlamında Kadın Kimliği: Erkek Egemen Bir Toplumda Kadın Olmak”, Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 30, No: 1, Haziran, 53-72.
• Arıkan, Ç. (1996). Boşanmayla Gelen Yoksulluk. Pazartesi Dergisi, Ağustos, 21.
• Arun, Ö. ve Arun Karademir, B. (2011). Türkiye’de Yaşlı Kadının En Büyük Sorunu: Dulluk. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, http://ozgurarun.com.tr/wp-content/uploads/2015/08/Arun_Dulluk.pdf.
• ASAGEM (2011). Tek Ebeveynli Aileler Araştırması. T.C. Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Yayınları, Yayın No:148, Ankara.
• Bora, A. (2011). Ortadoğu’da Kadın Hareketleri Farklı Yollar, Farklı Stratejiler. İstanbul Üniversitesi, http://dergipark.gov.tr/iusiyasal/issue/597/6011
• Boylu, A. ve Öztürk, S. (2014). Tek Ebeveynli Ailelerin Yaşadıkları Finansal Güçlüklerin Yaşam Tatminleri Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi, Hacettepe Üniversitesi, İİBF Aile ve Tüketici Bölümü, Ankara.
• Boyraz, Z. ve diğ. (2008). Kent Atlası Uygulaması: Elazığ Örneği. New World Sciences Academy, Volume 3, Number 1, http://dergipark.gov.tr/download/article-file/112043.
• Buğra, A. (2015). Sosyal Politika ve Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları: Verimli Bir Birliktelik. İçinde 2000’ler Türkiye’sinde Sosyal Politika ve Toplumsal Cinsiyet, Der. S. Dedeoğlu ve A. Y. Elveren, İmge Kitabevi, Ankara.
• Cansun, Ş. (2013). AKP-CHP-Kadınlar. 12 Levha Yayınları, İstanbul.
• Coole, D. H. (1988). Women in Politicial Theory: From Ancient Misogyny to Contemporary Feminism. Lynne Reinner Publisher, Boulder.
• Connell, R. W. (1998). Toplumsal Cinsiyet ve İktidar, Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
• Dedeoğlu, S. ve Elveren, A. Y. (2015). 2000’ler Türkiye’sinde Sosyal Politika ve Toplumsal Cinsiyet. İmge Kitabevi, Ankara.
• Dedeoğlu, S. ve Şahankaya, A. (2015). Türkiye’de İş ve Aile Yaşamını Uyumlulaştırma Politikaları. İçinde 2000’ler Türkiye’sinde Sosyal Politika ve Toplumsal Cinsiyet, Der. S. Dedeoğlu ve A. Y. Elveren, İmge Kitabevi, Ankara.
• Demren, Ç. (2003). Erkeklik, Ataerkillik Ve İktidar İlişkileri. İçinde Toplumsal Cinsiyeti Sağlık ve Kadın, Ed. A. Akın, s. 33-44, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara. www.huksam.hacettepe.edu.tr/Turkce/SayfaDosya/erkeklik_ataerklik.pdf.
• Ecevit, Y. (2009). Kadın Emeğini Değersizleştiren İki Ortak: Ataerkillik ve Kapitalist Piyasa. Kadın Emeği Dergisi, Temmuz 30.
• Ersöz Günindi, A. (2015). Özel Alan/Kamusal Alan Dikotomisi: Kadınlığın Doğası ve Kamusal Alandan Dışlanmışlığı. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, Cilt 18, Sayı 1, s. 80-102.
• Esping-Andersen, G. (2011). Tamamlanmamış Devrim. İletişim Yayınları, İstanbul.
• Feyzioğlu, S. ve Kuşçuoğlu, C. (2011). Tek Ebeveynli Aileler. Aile ve Toplum Dergisi, Yıl: 12, Cilt:7, Sayı: 26.
• Gümüşoğlu, F.(2013). Ders Kitaplarında Toplumsal Cinsiyet: 1928-2013. Kaynak Yay., İstanbul.
• Hartmann, H. I. (1979). The Unhappy Marriage Of Marxism And Feminism: Towards A More Progressive Union. https://web.ics.purdue.edu/~hoganr/SOC%20602/Hartmann_1979.pdf.
• Kandiyoti, D. (1995). Ataerkil Örüntüler: Türk Toplumunda Erkek Egemenliğinin Çözümlenmesine Yönelik Notlar. İçinde 1980’ler Türkiye’sinde Kadın Bakış Açısından Kadınlar, Haz. Ş. Tekeli, s. 367-382, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Kandiyoti, D. (1997). Cariyeler Bacılar Yurttaşlar Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler. Çev. A. Bora, F. Sayılan, Ş. Tekeli, H. Tapınç ve F. Özbay, Metis Yayınları, İstanbul.
• Millett, K. (1970). Sexual Revolution. Doubleday& Company, New York.
• Özar, Ş. vd. (2011). Eşi Vefat Etmiş Kadınlar İçin Bir Nakit Sosyal Yardım Programı Geliştirilmesine Yönelik Araştırma Projesi. Boğaziçi Üniversitesi Raporu, Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Özbudun, Sibel (2009). AKP ve Kadınlar. Liberalizm/Muhafazakârlık Kıskacında Kadın, Ed. S. Özbudun vd., Kaldıraç Yayınevi, İstanbul.
• Sakallı Uğurlu, N. ve Akbaş, G. (2013). Namus Kültürlerinde “Namus” ve “Namus Adına Kadına Şiddet”: Sosyal Psikolojik Açıklamalar. Türk Psikoloji Yazıları, 16 (32), Aralık, s. 76-91.
• Sallan Gül, S. (2005). Türkiye’de Yoksulluğun Kadınsılaşması. Amme İdaresi Dergisi, Cilt 38, Sayı1, Mart, s. 25-45.
• Sallan Gül, S. (2012). Toplumsal Cinsiyet Sosyolojisi. İçinde Sosyolojiye Giriş, Ed. M. Tuna, s. 226-244, Detay Yayıncılık, Ankara.
• Sallan Gül, S. (2014). Türkiye’de Kadına Yönelik Aile İçi Şiddet ve Yoksulluk Arasındaki İlişkiyi Sorgulamak. İçinde Yoksulluk ve Kadın, Ed. A. Topçuoğlu vd., s. 179-210, Ayrıntı Yayıncılık, İstanbul.
• Sallan Gül, S. (2015). Türkiye’de Eril Refah Rejim, Kadına Yönelik Aileiçi Şiddet ve Sığınmaevleri. İçinde 2000’ler Türkiye’sinde Sosyal Politika ve Toplumsal Cinsiyet, Ed. S. Dedeoğlu ve A. Y. Elveren, İmge Kitabevi, Ankara.
• Sallan Gül, S. (2017). Türkiye'de Kentsel Yoksullukla Mücadelede Sosyal Yardıma İndirgenen Sosyal Hizmetler. İçinde Sosyal Hizmetlerde Güncel Tartışmalar, Sosyal Hizmetleri Yeniden Düşünmek Konferansları, Der. N. Şahin Taşğın, U. Tekin ve Y. Ahi, 55-70, Nika Yayınevi, İstanbul.
• Sallan Gül, S. ve Alican, A. (2014). Türkiye’de Kadın Hakları ve Sosyal Hizmet Uygulamalarında Yeni Liberal Dönüşüm. İçinde Sosyal Hizmet ve Öteki, Ed. P. Akkuş, & Ö. Başpınar Aktükün, s.112-144, Bağlam Yayınları, İstanbul.
• Sever, Özge ve Özgün Başıbüyük, Gülüşan (2009). Yaşlı Dul Kadınlık. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, s. 136-145. http://dergipark.gov.tr/yasad/issue/21796/234253.
• Şener, Ü. (2010). Yoksullukla Mücadelede Sosyal Güvenlik: Sosyal Yardım Mekanizmaları ve İş Gücü Politikaları. TEPAV Notu, Ankara.
• T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (2014). 2013 Yılı Faaliyet Raporu. T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı.
• T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (2016). 2015 Yılı Faaliyet Raporu. T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı.
• Türkiye İstatistikler Kurumu (TÜİK) (2013). İstatistiklerle Kadın 2012 Araştırması. http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=13458.
• Türkiye İstatistikler Kurumu (TÜİK) (2017). http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=27594 .
• Yusufoğlu, Ö. Ş. (2010). Kadın Yoksulluğu Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma: Elazığ Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, SBE, Elazığ.
• Yuvalı, E. (2017). Türk Sosyal Güvenlik Hukukunda Merkezi (Kamusal) Sosyal Yardımlar. Turhan Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Walby, S. (2016). Patriyarka Kuramı. Dipnot Yayınları, Ankara.
• Weber, M. (2011). Sosyoloji Yazıları. Çeviren: Taha Parlar, Deniz Yayınları, İstanbul.