Sufi Music Culture In Manisa And Its Surroundings From Past To Present

Yıl 2025, Cilt: 1 Sayı: 1, 55 - 84, 20.06.2025

Yıllar Turan

Öz

This study examines the evolution of Sufi culture and music in major tariqas and tekkes in Manisa from the Ottoman Empire to the present day. Tariqas became a significant religious and social phenomenon in the Ottoman Empire, particularly from the 14th century onward, influencing both individual spiritual development and the broader social structure. Manisa emerged as an important Sufi center under the influence of various tariqas, including Mevleviyya, Rifa’iyya, Qadiriyya, Uşşakiyya, Khalwatiyya, Naqshbandiyya, Alevi-Bektashiyya, and Bayramiyya. The tekkes established in this city played a crucial role in shaping religious and cultural life.
The development of Sufi music and rituals performed in the tariqas and tekkes of Manisa during the Ottoman period has been preserved and transmitted to the present day through figures such as Ahmed Âlim Efendi, Ahmed Esad Efendi, Naim Kaya, and Hüseyin Köroğlu. These individuals sustained this culture through Sufi music and poetry, ensuring its transmission to future generations and maintaining the Sufi atmosphere of Manisa.
Today, Sufi culture in Manisa continues to thrive, preserving its traditional elements while also being enriched by modern musical and academic approaches. Venues such as the Manisa Mevlevihane, Entekkeliler Tekke, and Cemevis play a significant role in the transmission of this cultural heritage. Additionally, prominent figures like Ahmed Âlim Efendi, Ahmed Esad Efendi, Naim Kaya, and Hüseyin Köroğlu have contributed to keeping Sufi music and culture alive. This study explores the historical transformation of tariqas, tekkes, and Sufi music in Manisa and assesses the current state of this cultural heritage.
Furthermore, the study delves into the historical development and cultural impact of Sufi music in Manisa and its surroundings, as well as examining the compositions and poetry of composers who continue to revive this ancient tradition today.

Anahtar Kelimeler

: Ottoman Sufism history , Sufi sects in the Ottoman Empire , Sufi sects in Manisa , Sufi music in Manisa , Sufi culture and music.

Geçmişten Günümüze Manisa ve Çevresinde Tasavvuf Musikisi Kültürü

Öz

Bu çalışma, Osmanlı İmparatorluğu’ndan günümüze Manisa’daki önemli tarikat ve tekkelerdeki tasavvuf kültürü ile müziğinin evrimini incelemektedir. Osmanlı’da tarikatlar özellikle 14. yüzyıldan itibaren önemli bir dini ve toplumsal olgu haline gelmiş hem bireysel manevi gelişimi hem de toplumsal yapıyı etkilemiştir. Manisa Mevlevilik, Rufailik, Kadirilik, Uşşakilik, Halvetilik, Nakşibendilik, Alevi-Bektaşilik, Bayramilik gibi birçok tarikatın etkisiyle önemli bir tasavvufi merkez olmuş, burada kurulan tekkeler dini ve kültürel yaşamı şekillendirmiştir.
Manisa’da Osmanlı dönemi tarikat ve tekkelerinde icra edilen tasavvuf müziğinin gelişimi ile ritüellerinin günümüze Ahmed Âlim Efendi, Ahmed Esad Efendi, Naim Kaya ve Hüseyin Köroğlu gibi isimler tarafından ulaşmıştır. Bu kişiler, tasavvufi müzik ve şiirle bu kültürü yaşatarak yeni nesillere aktarmış, Manisa’nın tasavvufi iklimini korumuşlardır.
Günümüzde Manisa’daki tasavvuf kültürü, geleneksel unsurlarını koruyarak modern müzikal ve akademik yaklaşımlarla da zenginleşmiştir. Manisa Mevlevihanesi, Entekkeliler Tekkesi ve Cemevleri gibi mekânlar, bu kültürün aktarılmasında önemli bir rol oynamaktadır. Ayrıca, Ahmed Âlim Efendi, Ahmed Esad Efendi, Naim Kaya ve Hüseyin Köroğlu gibi şahsiyetler, tasavvufi müziğin ve kültürün yaşatılmasına katkıda bulunmuştur. Çalışma, Manisa’daki tarikatların, tekkelerin ve tasavvufi müziğin tarihsel süreç içindeki dönüşümünü ele alarak, bu kültürel mirasın günümüzdeki konumunu değerlendirmektedir.
Bu çalışmada, Manisa ve çevresinde tasavvufi müziğin tarihsel gelişimi ve kültürel etkileri ele alınmış olup, aynı zamanda bu kadim kültürü günümüzde ihya eden bestekârların beste ve şiirleri de incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı tasavvuf tarihi , Osmanlı’da tasavvufi tarikatlar , Manisa’da tasavvufi tarikatlar , Manisa’da tasavvuf musikisi , tasavvufi kültür ve musiki.

Etik Beyan

Bu çalışma, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal ve Beşerî Bilimler Bilimsel Araştırma ve Yayın Etik Kurulu tarafından 10.01.2025 tarihli ve Karar No: 3 ile etik açıdan uygun bulunarak onaylanmıştır. (Etik Kurul Başvuru Yazısı: Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü’nün 02.01.2025 tarihli ve 1249658 sayılı yazısı)

Destekleyen Kurum

Yazar, bu araştırmayı desteklemek için herhangi bir dış fon almadığını kabul eder

Kaynakça

• Acun, Hakkı. “Manisa Mevlevîhânesi”. IX. Vakıf Haftası Kitabı Türk Vakıf Medeniyetinde Hz. Mevlâna ve Mevlevîhânelerin Yeri ve Vakıf Eserlerde Yer Alan Türk- İslam Sanatları Seminerleri (1992), 109-124.
• And, Metin. “XVI. Yüzyılda Dervişler ve Tarikatlar”. Hayat Tarih Mecmuası 5 (1970), 8-12.
• Atalan, Özlem. “Mevlevîhânelerinin Yeniden İşlevlendirilmesi; Manisa, Galata ve Lefkoşa Mevlevîhâneleri Örnekleri”. Uluslararası Manisa Sempozyumu (2020), 1635-1655.
• Aydınlı, Rıdvan. “Osmanlı’dan Günümüze Türk Tasavvuf Mûsikîsi”. Mûsikîşinas 10 (2008), 243-276.
• Barkan, Ömer Lütfi. “Kolonizatör Türk Dervişleri”. Vakıflar Dergisi 1 (1974), 301-302.
• Bizbirlik, Alpay. “Manisa Entekkeliler Tekkesi ve Haziresi”. Manisa Araştırmaları 2 (2002), 179-192.
• Ceyhan, Semih. “Marifiyye”. TDV İslâm Ansiklopedisi 2 (2019), 196-198.
• Demirci, Mehmet. “Tekke Mûsikîsi Güftelerinde Ayet, Hadis İktibasları ve Enstrüman Eşliğinde Seslendirilmesi Meselesi”. Geçmişten Günümüze Uluslararası Dinî Mûsikî Sempozyumu Bildirileri (2017), 583-590.
• Devellioğlu, Ferit.” Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat”. Ankara, Aydın Kitabevi Yayınları (2010), 1207.
• Emecen, Feridun. “Saruhanoğulları ve Mevlevîlik”. Ekrem Hakkı Ayverdi 30. Yıl Hatıra Kitabı. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti (1995), 282- 297.
• Erkul Rasih. “Demirci Mevlevîhânesi ve Saruhanlılarda Mevlevîlik”. Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi (2008), 129-134.
• Gökbulut, Süleyman. “Manisa’da Tasavvuf Kültürü”. Bakü’den Balkanlar’a Halvetilik Sempozyumu (2015), 57-62. Gölbaşı Haydar. “Osmanlı Devleti’nde Spor Tekkeleri”. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 15 (2018), 45-46.
• Günay, Mehmet. “XVII. Yüzyılda Manisa Mevlevîhânesi ve Şeyh Ali Efendi’nin Faaliyetleri”. Birinci Uluslararası Mevlânâ, Mesnevî ve Mevlevîhâneler Sempozyumu Bildirileri (2002), 333-342.
• Haksever, Ahmet Cahit. “Osmanlı’nın Son Döneminde Islahat ve Tarikatlar: Bektaşîlik ve Nakşibendiyye Örneği”. Ekev Akademi Dergisi 38 (2009), 39-60.
• Işın, Ekrem. “Tarikatların İstanbul’da Gündelik Hayatı Şekillendirmesi Üzerine Bazı Notlar (15-17. Yüzyıllar)” İstanbul Armağanı 3, İBB Yayınları, İstanbul, 1997.
• Kahraman, Atıf. Osmanlı Devleti’nde Spor, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1995.
• Kara, Mustafa. “Osmanlı’da Dinî-Tasavvufî Hayat”. İlim ve Sanat Dergisi (1997), 44-45, 39-51.
• Kılıç, Mahmut Erol. “Manisalı Şeyh Memîcân-ı Sarûhânî (v. 1008-1600) ve Eserlerinde Mevlânâ’dan Tesirler”. I. Uluslararası Mevlânâ, Mesnevî ve Mevlevîhâneler Sempozyumu Bildirileri (2002), 205-220.
• Kılıç, Mahmut Erol. Sûfî ve Şiir. İstanbul: Sûfî Kitap Yayınları, 2017.
• Kolektif. Cumhuriyetin 50. Yılında Manisa. Ankara: Ay Yıldız Matbaası, 1973.
• Kolektif. Batı Anadolu ve Rumeli Evliyaları. İstanbul: Türkiye Gazetesi Yayınları, 2003.
• Köroğlu. Hüseyin, Aşk Diliyle Şiir. İzmir: Tibyan Yayıncılık, 2006. Küçük, Sezai. “Manisa Mevlevîhânesi”. Manisa Araştırmaları 2/2 (2002), 15-19.
• Özcan, Hüseyin. “Cemevlerinin Eğitimsel İşlevleri Bağlamında Salihli Cemevi”. Salihli Sempozyum Bildirileri (2013), 13-26.
• Özcan, Nuri. “Ahmed Âlim Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 2 Ek-1/ 40. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Özköse, Kadir. “Tasavvufun Osmanlı’daki Sosyal Hayata Tesiri”. Uluslararası Katılımlı Osmanlı Bilim ve Düşünce Tarihi Sempozyumu Bildiriler Kitabı (2014), 477-490.
• Parlat, Erhan ve Gençoğlu, Mehmet Sait Halim, İzmir’de Tasavvufî Hayât ve Mutasavvıf Mûsikîşinâslar, İstanbul: Kalan Yayınları, 2023.
• Pehlivan, Gürol. “M. Nuri Yörükoğlu’na Göre Manisa’da Tarikatlar ve Tekkeler”. Sûfî Araştırmaları 4 (2011), 11-56.
• Sağlam, Nevzat. “Manisa Mevlevîhânesi ve Şeyhleri Hakkında Arşiv Belgelerine Yansıyan Bazı Hususlar”. Uluslararası Batı Anadolu Beylikleri Tarih, Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu-IV (2021), 31.
• Sezikli, Ubeydullah. “Bektaşî Tekkelerinde Kullanılan Mûsikî Formları”. Hitit Üniversitesi I. Uluslararası Hacı Bektaş Velî Sempozyumu (2011), 1020- 1028.
• Tanrıkorur, Şermin Barihuda. “İkinci Manisa Mevlevîhânesi”. Sûfî Araştırmaları 3/6 (2012), 31-50.
• Kaynak Kişi ve Kişisel Görüşme, Cemil ALTINBİLEK, K1, Kişisel Görüşme, 13 Aralık 2024 Hüseyin Köroğlu, K2, Kişisel Görüşme, 21 Mart 2025. Mehmet Demirci, K3, Kişisel Görüşme, 13 Aralık 2024.
• Erişim Kısıtlı Görüşme/Mülâkat Bilgileri Rumuz | Cinsiyet | Yaş | Meslek | Görüşme Tarihi | Görüşme Şekli K1 Erkek 83 Akademisyen 13.12.2024 Yüz yüze K2 Erkek 65 Avukat 30.08.2024 Çev. içi (Zoom) K3 Erkek 80 Emekli 21.03.2025 Yüz yüze