Guild Physicians and Surgeons in the Ottoman Empire

Year 2025, Volume: 9 Issue: 2, 222 - 234, 08.08.2025

Ahmet Nizamoğlu , Arif Hüdai Köken

Abstract

Purpose: This study aims to examine the role of guild physicians and surgeons within the healthcare system during the Ottoman era, as well as their educational methods, organizational structures, professional practices, and oversight mechanisms from a medical history perspective.

Materials and Methods: The study utilized resources from the Ottoman Archive of the Republic of Türkiye Presidential State Archives (BOA), period-specific printed materials, legal codes, and authored scholarly works. Sources written in Ottoman Turkish were transcribed into Latin script. The research employed a survey method as its model and utilized document analysis as a qualitative research approach.

Results: The analyzed documents yielded information related to artisan medicine and surgery, including legal code provisions, duties and responsibilities, professional training and practices, as well as sanctions against those who performed their profession poorly, all presented in chronological order. These findings were discussed in light of archival documents.

Conclusion: In conclusion, until the 19th century, medicine and surgery in the Ottoman were regarded as crafts practiced by guilds. It can be stated that the "etibba class", which, took its place in Ottoman history of medicine as a reflection of the foundational principles and values of medicine that have endured to the present day, within the context of their professional practices as a guild.

Keywords

akhism, guild physicianship, guild surgeon history of medicine, ottoman history of medicine

Osmanlı’da Esnaf Tabipler ve Cerrahlar

Abstract

Amaç: Bu çalışmayla Osmanlı döneminde esnaf tabiplerin ve cerrahların sağlık sistemi içerisindeki yeri, eğitim şekilleri, örgütsel yapıları, mesleki icraları ve denetimlerinin tıp tarihi bakış açısıyla incelenmesi amaçlanmaktadır.

Araçlar ve Yöntem: Çalışmada Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)’nden, döneme ait basılı kaynaklardan, kanunnamelerden ve telif tetkik eserlerden yararlanılmıştır. Osmanlı Türkçesi olarak yazılmış kaynaklar Latin harflerine transkripte edilmiştir. Araştırma modeli olarak tarama yöntemi ve nitel araştırmalardan doküman analizi kullanılmıştır.

Bulgular: Analiz edilen belgeler içerisinde araştırma konusuyla ilişkili kronolojik sırayla esnaf tabiplik ve cerrahlıkla ilgili kanunname hükümleri, görev ve sorumluluklar, mesleki eğitim ve uygulamalara yönelik bilgiler, mesleğini kötü icra edenlere karşı yaptırımları konu edinen bilgiler elde edilmiş ve arşiv belgeleri ışığında tartışılmıştır.

Sonuç: Sonuç olarak Osmanlı’da XIX. yüzyıla gelene kadar tabiplik ve cerrahlık birer esnaf kolu olarak görülmekteydi. Tabip topluluğunu ifade eden “etibba zümresi” esnaflık bağlamında yaptığı mesleki icraatlar temel kaide ve değerler açısından hekimliğin günümüze ulaşan değerlerinin bir iz düşümü olarak Osmanlı tıp tarihinde yerini almıştır.

Keywords

ahilik, esnaf cerrahlık, esnaf tabiplik, osmanlı tıp tarihi, tıp tarihi

References

• 1. Kal’a A. Esnaf. In: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt 11. Türkiye Diyanet Vakfı; 1995:423-430.
• 2. Genç M. Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi. 11. Basım. Ötüken Neşriyat AŞ; 2015.
• 3. Altıntaş A, Doğan H. Osmanlı’da Serbest Hekimlik Yapan Esnaf Tabib. In: Yılmaz C, Yılmaz N, eds. Osmanlılar’da Sağlık. Biofarma; 2006:265-271.
• 4. Altıntaş A, Doğan H. Osmanlı Esnaf Tabibinin Ahlak Eğitimi ve Değerleri (Fütüvvetnamelere Göre). Türk Dünyası Araştırmaları. 2003;(146):59-83.
• 5. Altıntaş A, Doğan H. Osmanlı’da Esnaf Tabib Teşkilatı, Kontrolü ve İmtihanı. In: Osmanlı Öncesi Ile Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemlerinde Esnaf ve Ekonomi Semineri. Globus Dünya Basımevi; 2002:223-239.
• 6. Köken AH, Örnek Büken N. Ahi Evran (1171-1261) ve Ahilik ile Hekimlik Ahlakı Üzerine Bir Değerlendirme. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi. 2018;8(1):54-70.
• 7. Akgündüz A. Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri. II. Kitap. Fey Vakfı Yayınları; 1990.
• 8. Yücel Y, Pulaha S. I. Selim Kanunnameleri (1512-1520). Türk Tarih Kurumu Basımevi; 1995.
• 9. Akgündüz A. Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri. IV. Kitap. Fey Vakfı Yayınları; 1992.
• 10. Sarı N. Osmanlılarda Tıp Ahlakı. Sağlık Bakanlığı; 2015.
• 11. Bayat AH. Osmanlı Devleti’nde Hekimbaşılık Kurumu ve Hekimbaşılar. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları; 1999.
• 12. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), A.{DVNSMHM.d... 23/41; A.{DVNSMHM.d... 23/92; A.{DVNSMHM.d... 23/106.
• 13. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), A.{DVNSMHM.d... 70/303.
• 14. Akgündüz A. Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri. IX. Kitap. Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları; 1996.
• 15. Çelebi E. Evliya Çelebi Seyahtnamesi: İstanbul. 1. Cilt 2. (Kahraman SA, Dağlı Y, eds.). Yapı Kredi Yayınları; 2008.
• 16. Atlı HH. XVII. Yüzyıl Hekimbaşısı Emir Çelebi ve Eseri Enmûzecü’t-Tıbb. Kırıkkale Üniversitesi; 2021.
• 17. Efendi HH. Telhîsü’l-Beyân Fi Kavânîn-i Âl-i Osmân. (İlgürel S, ed.). Türk Tarih Kurumu Basımevi; 1998.
• 18. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), A.{DVNSMHM.d... 111/8.
• 19. Afyoncu E. III. Ahmed’in Hattı Hümâyûnlarında Sultan ve Sağlık. Yeditepe Yayınevi; 2022.
• 20. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), A.{DVNSMHM.d... 114/730.
• 21. Erkan N. Osmanlı Üsküdar’ında Toplumsal Hayat (18. Asır Üsküdar’da Müslim-Gayrimüslim İlişkileri). Üsküdar Belediyesi; 2015.
• 22. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), A.{DVNSAHK.İS..d. 7/105.
• 23. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), C.SH. 25/1205.
• 24. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), A.{DVNSMHM.d... 135/1225.
• 25. Çeşmî-zâde Mustafa Reşid. Çeşmî-Zâde Tarihi. (Kütükoğlu B, ed.). Edebiyat Fakültesi Basımevi; 1959.
• 26. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), AE.SABH.I. 115/7751.
• 27. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), AE.SABH.I. 190/12707.
• 28. Serin S. Osmanlı Sağlık Sisteminin Yönetimi: Hekimbaşılık Kurumu. Kitabevi Yayınları; 2021.
• 29. İhsanoğlu E. Osmanlı Tıbbi Bilimler Literatürü Tarihi, Cilt I. (İhsanoğlu E, Şeşen R, Bekar MS, Gündüz G, Bulut V, eds.). İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi; 2008.
• 30. Göktaş H. XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Hekim Hasta İlişkileri ve Diplomasız Hekimler. Journal of History Studies. 2014;6(6):99-115.
• 31. Doğruyol H. Cerrahlık. In: TDV İslâm Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı; 1993:421-423.
• 32. Sarı N. Osmanlılar’da Cerrahlık mesleği. In: TDV İslâm Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı; 1993:423-424.
• 33. Ceylan İ. Türklerde Cerrahinin Gelişimi. Türk Cerrahi Derneği Yaınları; 2012.
• 34. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), A.{DVNSMHM.d... 2/215.
• 35. Akkaya M. Üsküdar’da Bir Cerrah Ailesi: Üstad Cerrah Deniz, Eşi Cerrah Küpeli Kızı Saliha ve Oğlu Cerrah Mehmed Çelebi. History Studies. 2014;6(5):1-11.
• 36. Sahillioğlu H. Üsküdar’ın Mamure (Cedide) Mahallesi Fıtık Cerrahları. Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları. 1998;(4):59-66.
• 37. Gedikli F. Osmanlı Hukukunda Hekim Sorumluluğu ve XVII. Yüzyılda Ünlü Bir Fıtık Cerrahı. Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları. 2007;(4):15-27.
• 38. Yücetürk S. Şer’iyye Sicillerine Göre 17. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Osmanlı’da Kadın (Üsküdar-Kayseri Örneklerinde). Gazi Üniversitesi; 2021.
• 39. Tok Ö. Osmanlı Dönemi Hekim-Hasta İlişkileri (Kadı Sicillerine Göre XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Kayseri Örneği). Turkish Studies. 2008;3(4):788-804.
• 40. Erol A. XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında Konya ve Bursa’da Gayrimüslim Cerrâhlar ve Tedavi Ettikleri Hastalıklar. Ankara Anadolu ve Rumeli Araştırmaları Dergisi. 2020;1(2):433-454.
• 41. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), İE.SH. 1/87.
• 42. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), C.SH. 15/724.
• 43. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), C.SH. 25/1228.
• 44. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), C.SH. 13/641.
• 45. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), AE.SABH.I. 115/7750.
• 46. Yıldırım N. İstanbul’un Sağlık Tarihi. İstanbul Üniversitesi; 2010.
• 47. Ataç A. 19. Yüzyılda Türkiye’de Cerrahinin Gelişimi ve Op. Dr. Cemil Topuzlu Paşa. OTAM. 2004;16:66-76.