Büveyhîlerden Salgurlulara Kadar Şîraz Pazarları

Year 2025, Issue: 3, 79 - 84, 15.05.2025

Mehlika Üstündağ

https://doi.org/10.62425/ahbar.1651415

Abstract

Fars bölgesinin kalbinde yer alan Şîraz, Ortaçağ’ın en önemli ticaret merkezlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Fars Körfezi kıyılarından uzak doğulu tüccarlardan alınan ürünler Bûşehr ve Benderabbas aracılığıyla Şîraz’a gelir, oradan da başka şehirlere gönderilirdi. Ayrıca önemli kara ticaret yolları üzerinde konumlanan Şîraz’ın, Yezd, Kirmân, İsfahan gibi şehirlerle de doğrudan ticarî bağlantısı vardı. Deniz ve kara ticareti yoluyla elde edilen ürünler Şîraz içerisindeki pazarlarda satılırdı. Şîraz’daki büyük pazarlar genellikle şehir merkezindeki Mescid-i Atîk yakılarına inşa edilirdi. İslâm dünyasının tamamında görüldüğü gibi Şîraz da da şehir insan iskeletine benzetilirdi. Kafa olarak kabul edilen çarşıdan, şehrin kalbi konumundaki Mescid-i Cami’ye gidilir ve oradan şehrin kapısına ulaşılırdı. Büveyhîler ve Salgurlular döneminde kurulan pazarlar da bu bölgede yer alırdı. Aynı dönemdeki pazarların büyük bir kısmı, aynı meslek erbabındaki kişilerin bir araya gelebileceği şekilde inşa edilirdi. Çarşıdaki pazarın bir bölümünde deri ve kumaş satıcıları yer alırken, bir başka kısmında halı dokumacıları ya da yemek satıcıları bulunurdu.

Keywords

Fars, Şîraz, Pazar, Büveyhîler, Salgurlular

Shiraz Bazaars from the Buyids to the Salghurids

Abstract

Located in the heart of the Fars region, Shiraz is considered one of the most important trade centers of the Middle Ages. Goods received from Eastern merchants far away from the shores of the Persian Gulf would arrive in Shiraz via Bushehr and Bandarabbas and then be sent to other cities. Additionally, Shiraz, positioned on important land trade routes, had direct commercial connections with cities like Yazd, Kerman, and Isfahan. Products obtained through sea and land trade were sold in the bazaars within Shiraz. The large bazaars in Shiraz were generally built near the Masjid-i Atik in the city center. As in the broader Islamic world, Shiraz itself was likened to a human skeleton. From the bazaar considered the head, one would go to the Masjid-i Jami, the heart of the city, and from there to the city gate. The bazaars established during the Buyids and Salghurids periods were also located in this area. A large part of the bazaars of this period were built in a way that people of the same profession could come together. In one section of the bazaar, leather and fabric sellers were found, while in another section, carpet weavers or food vendors were located.

Keywords

Persia, Shiraz, Bazaar, Buyids, Salghurids

References

• Afsar, Kerâmatullâh. Târîh-i Bâft kadîm-i Şîraz. Şîraz: İntîşârât-ı Encümen-i Âsâr-ı Millî, 1353/1974.
• Ayatollahi, Habibollah. The History of Iranian Art. Çeviren Shermin Haghshenâs, Tahran: Printing and Publishing Organization, The Ministry of Culture and İslamic Guidence, 2003. Bonine, Michael E. “Bazar”. Encyclopædia Iranica, 4/1:21-5, 1989.
• Cahen, Claude. Silsilehâ-yı târîh-i İrân, Bûyehân. Çeviren Yakûp Âjand. Tahran: İntîşârât-ı Movlâ,1328/1949.
• Çam, Nusret. “Arasta”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 3:335-36. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• el-Mâferrûhî. Mehâsinü İsfahân. Tashih Hüseyin b. Muhammed b. Ebî Rezâ Avî, Tahran: İntişârât-ı Sehâmî-i Çâp, 1328/1949.
• el-Makdisî. Ahsenü’t-t tekāsîm fi ma’rifeti’l-ekālîm. Çeviren Ali Nakī Münzevî. C.2. Tahran, Şirket-i Müellifân ve Mütercümân-ı İrân, 1361/1982.
• Fâkîhî, Ali Asgar. Târîhi Âl i Bûye. Tahran: Sâzmân-ı Mutâlaâ ve Tedvîn-i Kitâb-ı Ulûm-ı İnsânî Dânişgâh-ı, Pejûheşkede-i Tahkîk ve Tavsiye-i Ulûm-ı İnsânî, 1378/1999.
• Golombek, Lisa. “Garden-İslamic Period. Encyclopædia Iranica, 10/3:298-305, 2000.
• Guy Le Strange. Doğu Hilâfetinin Memleketleri (Mezopotamya, İran ve Orta Asya). Çeviren Adnan Eskikurt, Cengiz Tomar. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2015.
• Hâfız-ı Ebrû. Coğrâfyâ-yı Hâfız-ı Ebrû. Tahkik Muhammed Sadık Seccâdi, C.1-3. Tahran:Merkez-i Pejûheş-i Mirâs-ı Mektub, 1375/1996.
• Hamdullâh el-Müstevfî. Târîh-i güzîde. Neşreden Abdülhüseyin Nevâî. Tahran: Çaphâne-i Ferdovsi, 1336/1957.
• Hûbnazar, Hasan.Târîh-î Şîraz ez âğâz ta ibtidâ-yı saltanat-ı Kerim Hân-ı Zend. Tashih Ca’fer Mueyyid Şîrâzî. Tahran: İntîşârât-ı Sohân, 1380/2001.
• Kallel, Cengiz. “Pazar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 34:194-203. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Karimi, Mohammad Sadiq, Moradi, Ebrahim, Mehri, Tayabeh. “Bazaar, As a Symbol of Culture and the Architecture of Commercial Spaces in Iranian-Islamic Civilization”. Cumhuriyet Üniversitesi Fen Fakültesi Fen Bilimleri Dergisi, sy.6/36(2015): 427-37.
• Kurbânî, Mina, Hikmetniâ, Emir Hüseyin. Şîraz ve bâzârha-i an (der gozer edvâr-ı târîhî). Şîraz: Neşr-i Pertev-i Rahşid, 1403/2024).
• Leila, Ahmed Shamsadin. “Patterns of the Alliance Between the Bazaar and the Religious Establishment Over Past Centuries”. The Historical Alliance Between the Bazaar and the Clergy: Transformations and Outcomes. Rasanah, sy.30 (2024): 6-9.
• Limbert, John. Shiraz in the Age of Hafez-The Glory of a Medieval Persian City. Seattle-London: University of Washington Press, Seattle-London, 2004.
• Mansûrî, Seyyid Emîr Arapsalgur, Nedâ. “Seyr-i tahvil rabete-i sahtari bağ ve şehir der sazmân-ı fezâ-yı Şîrazi ez sede-i çeharom ta devazdehom hicrî kamerî”. Mütâlaât-ı Mimarî-i İran Do Faslname-i Mimarî-i İrânî 94, sy.5: 9.
• Merçil, Erdoğan. “Tarihi Kaynaklara Göre Salgurlu Atabeyliği’nde İmar Faaliyetleri”. Sanat Tarihi Yıllığı, c. 8 (1979), 129-138.
• Mirzâ Hasan Fesâî-yi Şîrâzî. Fârsnâme-i nâsırî. Tashih Mansur Rastegâr Fesâî. C.1. Tahran: İntîşârât-ı Emîr Kebîr, 1388/2009.
• Moosavi,Mona ve Sharifi, Morteza. “To examine factors affecting on cities historical evolution (case study: Shiraz artillery square)”. Journal of Urban Environmental Planning and Development 2 , sy. 6 (2022): 113-126.
• Mousavi, Nayerehossadat. “Ancient Iranian Urban Structure and its Situation in Contemporary City”. Heft Şehr Journal of Urban Development and Revitalization Organization, sy.32/34(1389/2010).
• Nedîm, Mustafâ. Târîh-i edyân ve mezhep der Fârs ez zuhûr-ı İslâm ta pâyân asr-ı Selçûkiyan. Şîraz: Bünyâd-ı Fârs Şenâsî, 1382/2003.
• Pîrniyâ, Hasan, Abbâs İkbâl Âştiyânî. Târîh-i İran. Tahran: İntîşârât-ı Nik Fercam, 1390/2011.
• Pişkadim, Merziye, Behrami, Bahtiyar. “Mutalaa-i Seyr-i Tahvil Mahiyet-i Bazar der şehr-i Şiraz ez bazarha-i sünneti ta merakazi harid-i modern”. 4 th International Conference on Researches in Science & Engineering & International Congress on Civil, Architecture and Urbanism in Asia 19 March. 2019, Kasem Bundit University, Bangkok, Thailand, 1-9.
• Rûygar, Muhammed. Fârs der dovre-i Âl-i Bûye. Şîraz: İntîşârât-ı Âvend-i Endîşe, 1388/2009.
• Sadeghia, Ali Reza, Khakzand, Mehdi, Jangjooc, Sina. “Historical Analysis of the Role of Bazaar on the Formation of Iranian Islamic Urban Forms; Case Study: Shiraz, Iran”. Armanshahr Architecture & Urban Development, 12/26(2019): 89-101.
• Sâmi, Ali. Shiraz. Çeviren R.N. Shrap. M.A. Cantab, Şîraz: One of the Publications of the Learned Society of Pars, Musavi Printing Office, 1958.
• Schwarz, Paul. Coğrâfyâ-yı târîh-i Fârs. Çeviren Keykâvûs Cihândârî, Tahran: İntîşârât-ı Encümen-i Âsâr ve Mefahîr-i Ferhengî, 1382/2003.
• Şebânkâreî. Mecmaʿu’l-ensâb fi’t-tevârîh. Tashih Mîr Hâşim Muhaddîs, Tahran: Müessese-i İntîşârât-ı Emîr Kebîr, 1363/1984.
• Yardımlı, Seyhan, Javadi,Negar, Hoşru, Sara. “Şenaht-ı Hüviyet-i Bazar der Mimari-i İran”. Konferans-ı Milli-i Tahkik ve Tavsie der Mühendis-i Umran, Mimari ve Şehirsazi-i Novin, 3 Dey 1396, Tahran.
• Zerkûb-i Şîrâzî. Şîrâznâme. Tashih Ekber Nahvî, Şîraz: Müessese-i Ferheng-i ve Pejûheşî-i Dânişnâme-i Fârs, 1390/2011.