Psiko-Sosyal Boyutlarıyla İslam’da ‘İnfak’ Erdeminin Ekonomiye ve Toplumsal İlişkilere Katkıları

Year 2024, Issue: 2, 59 - 83, 30.06.2024

Hilmi Keleş

Abstract

Din ve ekonomi toplumsal hayattan soyutlanamayacak temel dinamiklerdendir. İnsanlar en ilkel toplumlardan en modern toplumlara kadar hem bireysel hem de toplumsal olarak hayatlarının bedensel devamlılığı adına yiyecek, içecek, elbise ve ihtiyaçları olan eşyaların temini için ekonomik faaliyetlerde bulunmuşlardır. Din de, ilk insandan itibaren bütün insanların ve toplumların yaşamlarının bir parçası olmuş ve hayatın içinde canlılığını korumuştur. Din ve ekonomi bu toplumsal birliktelikleri içinde, karşılıklı etkileşim halinde olmuşlardır. Günümüz şartlarında, değişen yaşam anlayışları kıskacında insanlar ve toplumlar birbirlerinden her açıdan uzaklaşmakta ve bireysel bir hayat anlayışı baskın bir yaşam şekli halini almaktadır. Bu şartlar içerisinde insanlar birbirlerine maddi olarak da yardım etmekten kaçınmaktadır. Her birey ve her toplum kendi ihtiyaçlarının peşinde olup, başkalarının ihtiyaçlarına duyarsız kalmaktadır. Genel olarak dünya insanlık âlemini girdabında sürükleyen bu hayat anlayışı Müslüman birey ve toplumlarda da gözlenmektedir. Makalede, dünya toplumlarında vazgeçilmez bir hayat felsefesi olmuş, neticesinde fakirlere ve yoksullara açlık sorunları yaşatan bu probleme İslam dininin infak, zekât ve sadaka ile sunduğu çözümler ele alınmaktadır. İslam dininin, kendisine iman eden Müslümanların ekonomik hayatlarına infak, zekât ve sadaka öğretileri ile nasıl temas ettiğine ve yön verdiğine psiko-sosyal ve dini temellerinden hareketle değinilmektedir. İnfak ve zekât sayesinde İslam toplumlarında, sosyal ilişkilerin, yaşam alanlarının genelinde nasıl etkilendiği, infak ve zekât ayetleri ve toplumsal gerçeklikler bağlamında irdelenmektedir. Bu çerçevede, infak, zekât ve sadaka ayetlerinin İslam toplumlarının ekonomik hayatlarına etkileri ve neticesinde toplumsal barış ve huzura katkılarının ne seviyede olduğunun tespiti hedeflenmektedir. Çalışmada, toplumların ekonomi ile ilişkileri, dinlerin ve özelde de İslam dininin ekonomi ile irtibatı, bu ilişkinin toplum hayatına etkileri Kur’an-ı Kerim’de Müslümanlara bildirilen infak, zekât ve sadaka ayetlerinin bazılarının örnekliğinde tartışılmaktadır. İnsanlarda maddi ve manevi, her iki açıdan da yardımlaşma duygusu yaratılıştan bulunmaktadır. İnfak, zekât ve sadaka kavramları ihtiyaç sahiplerine yardım etme çerçevesinde olmak üzere Kur’an-ı Kerim’de yüzden fazla ayette zikredilmektedir. Bu ayetler bağlamında İslam dini infak, zekât ve sadaka gibi toplumsal ekonomiye ve sosyal ilişkilere etki edecek öğretiler bulundurmaktadır. Her dinin inananlarına telkin ettiği öğretilerinde olduğu gibi İslam’ın, ekonomik öğretilerinde de muhtemel hedefleri bulunmaktadır. Neticede, İslam dininin toplumsal ekonomiye yön veren infak, zekât ve sadaka telkinlerinin toplumsal ilişkilerin iyilik temelinde şekillenmesine, toplumsal barış temelinde huzurun yerleşmesine ve bireylerin, toplumların bencilleşme ekseninde sadece kendi ihtiyaçlarını düşünüp başkalarına yardım etmeme sorununa çözüm sunacak katkılar sağladığı sonucuna ulaşılmıştır.

Keywords

Din Sosyolojisi, Din, Ekonomi, İnfak, Zekat, Sosyal Yardımlaşma, Toplumsal İlişki

Ethical Statement

yok

Supporting Institution

yok

Project Number

yok

Thanks

yok

The Contribution of the Virtue of ‘Infaq’ in Islam to Economy and Social Relations in its Psycho-Social Dimensions

Abstract

Religion and economy are fundamental dynamics that cannot be isolated from social life. From the most primitive societies to the most modern societies, people have engaged in economic activities in order to provide food, drink, clothing and the goods they need for the physical continuity of their lives both individually and socially. Religion has also been a part of the lives of all people and societies since the first human being and has maintained its vitality in life. Religion and economy have been in mutual interaction within this social unity. In today’s conditions, people and societies are moving away from each other in every aspect in the grip of changing life concepts and an individual understanding of life is becoming a dominant way of life. In these conditions, people avoid helping each other financially. Each individual and each society pursues its own needs and remains insensitive to the needs of others. In general, this understanding of life, which drags the world of humanity in its vortex, is also observed in Muslim individuals and societies. In this article, the solutions offered by Islam to this problem, which has become an indispensable philosophy of life in the societies of the world and as a result of which the poor and the poor have hunger problems, are discussed with infaq, zakat and charity. How the Islamic religion touches and directs the economic lives of Muslims who believe in it with the teachings of infaq, zakat and charity is discussed from its psycho-social and religious foundations. How social relations and living spaces are affected in Islamic societies thanks to infaq and zakat are analysed in the context of infaq and zakat verses and social realities. In this framework, it is aimed to determine the effects of the verses of infaq, zakat and alms on the economic life of Islamic societies and the level of their contribution to social peace and tranquility. In the study, the relationship of societies with economy, the relationship of religions and Islam in particular with economy, and the effects of this relationship on social life are discussed with the example of some of the verses of infaq, zakat and almsgiving reported to Muslims in the Holy Qur’an. Human beings have a sense of solidarity in both material and spiritual aspects. The concepts of infaq, zakat and charity are mentioned in more than a hundred verses in the Holy Qur’an within the framework of helping those in need. In the context of these verses, the Islamic religion contains teachings that will affect the social economy and social relations such as infaq, zakat and charity. As with the teachings that every religion inculcates in its believers, Islam has possible goals in its economic teachings. As a result, it has been concluded that the Islamic religion’s suggestions of infaq, zakat and almsgiving, which direct the social economy, contribute to the shaping of social relations on the basis of goodness, the establishment of peace on the basis of social peace, and the solution to the problem of individuals and societies thinking only about their own needs on the axis of selfishness and not helping others.

Keywords

Sociology of Religion, Religion, Economy, Infaq, Zakat, Social Solidarity, Social Relations.

Project Number

yok

References

• Akdoğan, Ali. “Kültür ve Din”. Din Sosyolojisi El Kitabı. ed. Niyazi Akyüz - İhsan Çapcıoğlu. 437-452. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Alrifai, Tariq - Satılmış, Barış. İslami Finans ve Yeni Finansal Sistem. Ankara: Buzdağı Yayınevi, 2017.
• Arslanoğlu, İbrahim. Bilimsel Yöntem ve AraştırmaTeknikleri. Ankara: Gazi Kitabevi, 2016.
• Atsız, Burhan. “Kur’ân’a Göre İnsanın Sahip Olduğu Maddi Varlıkların Yönetimi ile İlgili İlke ve Emirler”. İlahiyat Akademi 18 (2023), 321-352.
• Baban, H. Şükrü. İktisad İlminin Umumi Prensipleri. İstanbul: Çeltüt Matbaası, 1957.
• Bastiat, Frédéric. Ekonomi Görülen ve Görülmeyen. çev. Ahmet Altundal. İstanbul: Liber Plus Yayınları, 2016.
• Ceruz, Onur. “İslam Ekonomisinde Uluslararası Ticaretin Yeri ve Katılım Bankalarında Uluslararası Ticaretin Finansmanı”. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi 7/3 (2019), 39-58.
• Çağrıcı, Mustafa. “İnfak”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 22/289-290. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2000.
• Çalışkan, Emre. “İngiliz Sömürge Şirketlerinin Sömürge Siyasetindeki Rolü: Doğu Hindistan Şirketi, Kraliyet Afrika Şirketi, Virginia Şirketi Örnekleri”. Ulisa: Uluslararası Çalışmalar Dergisi 6/2 (2022), 107-120.
• Çoştu, Yakup. “Toplumsallaşma ve Din”. Din Sosyolojisi El Kitabı. ed. Niyazi Akyüz - İhsan Çapcıoğlu. 369-386. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• El-Buhari, Ebu Abdullah Muhammed Bin İsmail Bin İbrahim, Sahihu’l-Buhari, 8 Cilt, Beyrut: Daru’l-Fikr, 1994.
• Efe, Ahmet. “İslami Perspektifte Ekonomi Psikolojisi”. Yönetim Ekonomi Edebiyat İslami ve Politik Bilimler Dergisi 4/1(2019), 131-152. https://doi.org/10.24013/jomelips.477382
• El-Ezdi, Ebu Davud Süleyman Bin El-Eş’as Bin İshak Es-Sicistani, Süneni Ebi Davud, 4 Cilt, Beyrut: Daru’l-Fikir, 1994.
• El-Kazvini, Ebu Abdillah Muhammed Bin Yezid Mace, Sünen-i İbn Mace, 4 Cilt, Beyrut: Daru’l-Marife, 1996.
• El-Kuşeyri, Ebu’l-Hüseyn Müslim Bin El-Haccac Bin Müslim, Sahihu Müslim, 9 Cilt, Beyrut: Daru’l-Fikr, 1995.
• El-Mevsıli, Abdullah Bin Mahmud Bin Mevdud. El-İhtiyar Li-Talili’l-Muhtar. 2 Cilt. Şam: Daru’l-Kuba, 2004.
• Erkal, Mehmet. “Zekat”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 44/197-207. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2013.
• Eröz, Mehmet. İktisat Sosyolojisine Giriş. İstanbul: Ötüken, 2014.
• Es-Sabuni, Muhammed Ali. Safvetü’t-Tefasir. 3 Cilt. İstanbul: Dersaadet, ts.
• Et-Tirmizi, Ebu İsa Muhammed Bin İsa Bin Sevre, Sünenü’t-Tirmizi, 5 Cilt, Beyrut: Daru’l-Fikir, 1994.
• Fromm, Erich. Sahip Olmak Ya Da Olmak. çev. Aydın Arıtan. İstanbul: Say Yayınları, 2018.
• Fromm, Erich. Sevme Sanatı Bir Eylem Olarak Sevmek. çev. Gündüz Işıtan. İstanbul: Say Yayınları, 2023.
• Giddens, Anthony. Sosyoloji. ed. Cemal Güzel. çev. Hüseyin Özel vd. İstanbul: Kırmızı Yayınları, 2012.
• Günay, Ünver. Din Sosyolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları, 1998.
• Güneş, Şahabettin. “Global Kapitalizm Üzerine Bir Değerlendirme”. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi 2 (2003), 21-31.
• İbn Kesir, İmadu’d-Din Ebu’l-Fida İsmail. Muhtasar Tefsiru İbn Kesir. 3 Cilt. Beyrut: Kalem Kitabevi, ts.
• İsmail, İbrahim Muhammed. Çağdaş Ekonomik Doktrinler ve İslam. çev. Cemal Aydın. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1990.
• Karaağaç, Hilmi. “İlk Dönem Fütüvvetnâmelerine Göre Ahîliğin İtikâdî Temelleri”. Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (2013), 41-70.
• Karahöyük, Mustafa. “Din ve Ekonomi İlişkisi”. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi 16 (2013), 193-220.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2006.
• Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi Kavramlar İlkeler Teknikler. Ankara: Nobel, 2017.
• Kaya, Ayhan. “Teorik ve Pratik Açıdan İnfak ve İsar Ahlakı”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/1 (2013), 305-317.
• Kors, Alan Charles. “‘Sosyalizmden Sonra’ Olabilir mi?” Liberal Düşünce Dergisi 33 (2006), 5-21.
• Kurz, Heinz D. İktisadi Düşünce Tarihi. çev. Hüsnü Bilir - Ekin Değirmenci. Ankara: Heretik Yayınları, 2017.
• Marx, Karl. Kapital. çev. Alaattin Bilgi. 3 Cilt. Ankara: Sol Yayınları, 2009.
• Mustafa, İbrahim vd. El-Mucem’ül-Vasit. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Özerkmen, Necmettin. “Ahiliğin Tarihsel-Toplumsal Temelleri ve Temel Toplumsal Fonksiyonları-Sosyolojik Yaklaşım”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 44/2 (2004), 57-78.
• Pareto, Vilfredo. Seçkinlerin Yükselişi ve Düşüşü Kuramsal Bir Sosyoloji Uygulaması. çev. Merve Zeynep Doğan. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2005.
• Smith, Adam. Ulusların Zenginliği 1. çev. Metin Saltoğlu. Ankara: Palme Yayıncılık, 2006.
• Tatar, Hüsniye Canbay. “Din ve Kapitalizm”. Istanbul Journal of Sociological Studies 45 (2012), 149-168.
• Usta, Niyazi. “Ekonomi ve Din”. Din Sosyolojisi El Kitabı. ed. Niyazi Akyüz - İhsan Çapcıoğlu. 577-588. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Ünal, Mehmet Süheyl. “Bireycilik ve Din”. Din Sosyolojisi El Kitabı. ed. Niyazi Akyüz - İhsan Çapcıoğlu. 223-252. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Vehbi, Mehmed. Hulâsat’ül Beyân Fî tefsîr’il Kur’an. 16 Cilt. İstanbul: Üç Dal Neşriyat, 1966.
• Weber, Max. Ekonomi ve Toplum. çev. Latif Boyacı. 2 Cilt. İstanbul: Yarın Yayınları, 2012.
• Weber, Max. Sosyoloji Yazıları. İstanbul: İletişim Yayınları, 2004.
• Wuthnow, Robert. “Din ve İktisadi Yaşam Çalışmalarında Yeni Yönelimler”. çev. Esma Gültivin Gür Omay vd. ed. Neil J. Smelser - Richard Swedberg. 169-208. Ankara: Sentez Yayıncılık, 2013.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 10 Cilt. İstanbul: Azim, 1992.
• Yetik, Erhan. “Hz. Muhammed (s.a.v)’in Zühd ve Takvası”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/7 (1993), 127-136. https://doi.org/10.17120/omuifd.74415
• Zaim, Sabahattin. “İslam ve İktisadi Nizam”. Eskiyeni 18 (2010), 106-118.
• Kanik, İsa. “Kur’ânî Değerlerin Ahilik Kültüründeki/Ahlakındaki İzdüşümleri ve Günümüz Yansımaları”. VI. Uluslararası Ahilik Sempozyumu. ed. Ahmet Gökbel vd.. 1/261-302. Ankara: Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, 2020.
• Tarık Al Rifai: Türkiye Doğu Avrupa’dan Orta Asya’ya hakim olacak haberi - FinansGündem.com (finansgundem.com)