The First Elements of Educational History in Viranşehir District of Şanlıurfa Province

Year 2025, Issue: 18, 52 - 65, 17.06.2025

Halil Sefa Açıkgöz

https://doi.org/10.46628/ahu.1583995

Abstract

The historical Silk Road, ruled by various nations over time, remains a major route for many settlements today. For centuries, various tribes, states, and empires competed over this route. These conflicts highlighted the Silk Road’s importance not only historically but also culturally and socially. With the Republic's proclamation, provinces and districts were established across Anatolia. The historical Silk Road, passing through significant parts of Southeastern Anatolia, made the city of Şanlıurfa and the disrict of Viranşehir critical during important historical periods. As its name suggests, Viranşehir, having faced wars, natural disasters, and plundering, has repeatedly been destroyed and rebuilt, yet its name persists due to its association with destruction. Culturally influenced by various tribes, Viranşehir was a center of knowledge from ancient times. However, many institutions vanished due to wars and destruction. This research aims to explore the educational history of Viranşehir, a field previously unexamined academically, and to discover sources indicating where the first schools might have been. Additionally, it seeks to contribute to urban awareness by accessing hard-to-reach information through archives and detailed research. Records show that educational activities existed as early as the 16th century during the Ottoman period, and findings from even earlier periods are expected. This study intends to provide valuable insights for researchers in enhancing urban consciousness and preserving the city’s collective memory.

Keywords

Viranşehir , Şanlıurfa , Education , School , Silk Road

Ethical Statement

A different version containing some of the article data was previously presented in English at a symposium. This is the first time the Turkish text containing the full data has been submitted to a journal. Ethical principles were followed during the preparation of this study.

Şanlıurfa İli Viranşehir İlçesinde Eğitim Tarihinin İlk Unsurları

Abstract

Çeşitli milletlerin zaman içerisinde hüküm sürdüğü tarihi İpekyolu günümüzde de pek çok yerleşim yerinin ana güzergâh noktalarından birisidir. Çeşitli kavimler, devletler, imparatorluklar tarafından ele geçirilmek istenilen tarihi ipek yolunda yüzyıllar boyunca bir çekişme yaşanmıştır. Devletler ve milletler arası bu çekişmeler sonucu tarihi önemi ile birlikte kültürel ve sosyal açıdan da tarihi ipek yolunun önemi belirginleşmiştir. Anadolu coğrafyasında cumhuriyetin ilanı ile birlikte vilayetler ve kazalar kurulmuştur. Güneydoğu Anadolu bölgesinin önemli kısımlarından geçen tarihi ipek yolunun etkisiyle Şanlıurfa şehri ve Viranşehir ilçesi tarihin önemli dönemlerinde kritik roller üstlenmiştir. Savaşlar, doğal afetler, yağmalanmalar vb. durumlarla karşılaşılan Viranşehir isminden de belli olduğu üzere tarih boyunca yıkıma uğrayarak her defasında ayağa kalmış, lakin ismi sürekli yıkılmasına izafe edilerek Viranşehir olarak kalmıştır. Kültürel olarak çeşitli kavimlerin etkisi altında kalan Viranşehir eğitim konusunda çok eski dönemlerden itibaren bir ilim merkezi konumundaydı. Yıkımlar ve savaşlar neticesinde kurumların birçoğu tarih sahnesinden silindi. Bu araştırmanın en önemli amaçlarından bir tanesi daha önce hiç araştırma yapılmamış bir yer olan Viranşehir’de eğitim konusunda bir farkındalık oluşturarak, ilk eğitimin yapıldığı yerlere ulaşmak. Diğer amaçlardan birisi ise elde edilmesi güç bilgilere arşivler veya detaylı arama yoluyla ulaşarak şehir bilincine katkıda bulunmak. İlk ve en eski ulaşılabilen bir kaynak olarak Osmanlı döneminde 16. yüzyılda bir eğitim öğretim faaliyetinin yapıldığı yer bilgisine ulaşılmakla birlikte, daha eski dönemlerde de Viranşehir’de eğitim unsurunun işlenildiğine olan kayıtlar ortaya çıkacaktır. Bu araştırma ile birlikte şehir bilincinin oluşması ve kent belleğinin tazelenmesi adına araştırmacılara önemli kolaylıklar sağlayacaktır.

Keywords

Viranşehir , Şanlıurfa , Eğitim , Okul , İpek Yolu

Ethical Statement

Makale verilerinin bir kısmını içeren farklı bir versiyon, daha önce İngilizce olarak bir sempozyumda sunulmuştur. Verilerin tamamını içeren Türkçe metin ilk kez bir dergiye gönderilmektedir. Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde etik ilkelere uyulmuştur.

References

• Akgündüz, M. (2008). Osmanlı dönemi urfa medreseleri ve tedrisat hayatı. İstem, (11), 113-121.
• Almas, D., ve Tekin, F. (2024). Modern hukuk karşısında örfi hukukun varlığını sürdürme nedenleri üzerine sosyolojik bir araştırma: şanlıurfa örneği. İçtimaiyat, 8(1), 29-44.
• Ayiş, M. Ş. (2016). Şeyh ahmed çapakçurî ve mektupla irşad örneği. Bingöl Araştırmaları Dergisi, 3(1), 11-35.
• Benzer, Z. (2022). Xvııı. ve xıx. yüzyıllarda urfa bölgesindeki aşiretlerin eşkıyalık hareketleri üzerine bazı tespitler. Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 14(2), 273-298.
• Bilgi, N. (2022). Ahmed fuad baturay ve urfa valiliği (1924-1928). Tarih İncelemeleri Dergisi, 37(1), 53-72.
• Bozkuş, Y. D., ve Güler, S. E. (2022). Urfa tarihçesi ve urfa’da bulunmuş ermenice yazıtlar. Kültür Araştırmaları Dergisi(12), 63-88.
• Güzel, A. (2012). 1927 tarihli urfa salnamesinin tarihi coğrafya özellikleri bakımından değerlendirilmesi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 231-262.
• Kaplan, F. (2017). Viranşehir ilçesinin nüfus gelişimi ve özellikleri (1927-2015). (Yüksek Lisans Tezi). Şanlıurfa Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Kaplan, F. (2020). Viranşehirin (şanlıurfa) kuruluş ve gelişmesinde etkili olan coğrafi faktörler. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi(106), 432-456.
• Karakaş, E. (2022). Sezai karakoçun anılarında hafızanın mekanı olarak diyarbakır ve çevresi. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi(31), 37-66.
• Kaştan, Y. (2021). Osmanlı devleti ve türkiye cumhuriyeti’nde urfa’da eğitimin tarihi gelişimi. International Social Sciences Studies Journa, 7(89), 4327-4337.
• Kozan, A. (2023). Urfa’da memlük ve eyyübilerden osmanlı’ya intikal eden zâviyeler ve vakıfları. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, (Ekim, 2023), 139-148.
• Köroğlu, S. A. (2015). Literatür taraması üzerine notlar ve bir tarama tekniği. Gidb Dergi, (1), 61-69.
• Öğüt, T., ve Ekici, S. (2011). Cumhuriyet dönemine geçiş aşamasında urfanın iktisadi ve sosyal yapısı. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 10(38), 175-192.
• Özdurğun, Y. (2017). Urfadaki ilçe halkevi teşkilatları (1936-1951). Yüzüncüyıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi(35), 457-472.
• Sabuncu, Ö., ve Gündüz, A. (2021). Şanlıurfa ile ilişkilendirilen peygamberler. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi , 5(2), 260-288.
• Samur, H., ve Öztürk, M. (2022). Türkiye’nin diasporadaki ezidileri: anavatanla bağların yeniden güçlendirilmesi ve muhtemel etkileri. Uluslararası Çalışmalar Dergisi, 6(2), 79-92.
• Şahin, G. (2023). Türk vatandaşı kimliğinin oluşumunda halkevlerinin rolü: doğu ve güneydoğu anadolu örnekleri. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, (Ekim-2023), 203-221.
• Şanda, M. N. (2021). Osmanlı arşivinde urfa tarihi ile ilgili kaynaklar. Osmanite Korkut Ata Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, 3(1), 32-56.
• Şanda, M. N. (2023). Osmanlı devleti’nde vakıf- toplum ilişkileri ve aşiretler. DEÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi, 10(2), 343-360.
• Toprak, S. (2019). Urfa mahallî ressamlık geleneği: tabelacılıktan ressamlığa. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi(2), 185-205.
• Turgut, B. (2015). Tanzimat’tan cumhuriyet’e amerikan bord misyonerlerinin urfa’daki faaliyetleri. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19(1), 191-220.
• Yıldırım, Y. (2017). Geleneksel eğitim sürecinde urfa’da çağdaş bir öğretmen: ihsan özdemir (1926-1956). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi(61), 437-466.
• Yıldız, H. (2012). Osmanlı yenileşme döneminde cizrede eğitim. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi(198), 177-194.
• Yıldız, H. (2020). Osmanlı modernleşme döneminde urfa sancağında açılan müslüman rüşdiye mektepleri. Tarih ve Gelecek Dergisi, 6(2), 243-269.
• Yücel, M. S. (2023). Cumhuriyetin ilk yıllarında köy yatı mektepleri. Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, (Ekim,2023), 293-313.