Türkiye’de Sağlıkta Eşitsizlikler: Tarihsel Bir Analiz ve Gelecek Perspektifi

Year 2025, Volume: 7 Issue: 2, 79 - 92, 31.07.2025

İrem Şenses , İnci Oktay

Abstract

Sağlık, bireysel bir iyilik hali olmasının yanı sıra, toplumsal refahın ve sosyal adaletin temel bir unsurudur. Bu çalışma, nitel araştırma yaklaşımıyla ve tarihsel-belgesel tarama yöntemine dayalı olarak yürütülmüştür. Türkiye’de sağlıkta eşitsizliklerin tarihsel gelişimini anlamak üzere, Türkiye’de sağlık politikalarını kronolojik olarak ele alan ve sağlıkta eşitsizlikler bağlamında değerlendiren 27 makale çalışması ve konuyla ilgili 10 rapor incelenmiştir. Çalışmanın amacı, Türkiye’de sağlıkta eşitsizliklerin tarihsel gelişimini ve bu eşitsizliklerin hangi toplumsal, ekonomik ve siyasal dinamikler üzerinden üretildiğini ele alarak; günümüzde devam eden eşitsizlik biçimlerini analiz etmek ve gelecekte bu sorunlara bütüncül ve sosyal adalet temelli yaklaşımlar geliştirilmesine yönelik öneriler sunmaktır.
Bulgular, 1960’lardaki sağlıkta sosyalizasyon politikaları ve 2003 yılında başlatılan Sağlıkta Dönüşüm Programı gibi çeşitli halk sağlığı reformlarına rağmen; gelir, eğitim, cinsiyet, coğrafya ve etnisiteye bağlı köklü yapısal eşitsizliklerin, sağlık sonuçlarındaki adaletsizliği şekillendirmeye devam ettiğini göstermektedir.
Çalışma sonucunda, sağlıkta eşitsizliklerin azaltılması için sağlık hizmetlerinin ötesine geçen, sağlığın sosyal belirleyicilerini odak alan, bütüncül ve çok sektörlü yaklaşımlara ihtiyaç olduğu; bu yaklaşımların kapsayıcı yönetişimi, sivil katılımı ve adil hizmet sunumunu teşvik etmesi gerektiği vurgulanmaktadır.

Keywords

sağlıkta eşitsizlik , sağlıkta eşitlik , sağlığın sosyal belirleyicileri , sosyal sağlık

HEALTH INEQUITIES IN TURKEY: A HISTORICAL ANALYSIS AND FUTURE PERSPECTIVE

Abstract

Health is an individual condition of well-being and a core element of social wellness and social justice. This study adopts a qualitative research approach based on historical and documentary analysis. To examine the historical development of health inequalities in Turkey, 27 academic articles and 10 policy reports were reviewed.
These sources chronologically analyzed Turkey’s health policies and evaluated them within the context of health inequalities. The study aims to explore how health inequalities in Turkey have evolved, to identify the social, economic, and political dynamics that have contributed to their persistence, and to propose comprehensive, justice-oriented strategies for addressing current disparities. The findings indicate that despite several public health reforms, including the socialization policies of the 1960s and the Health Transformation Program launched in 2003, deep-rooted structural inequalities related to income, education, gender, geography, and ethnicity continue to shape unequal health outcomes. The study concludes that tackling health inequalities requires integrated, multisectoral approaches that address the broader social determinants of health and promote inclusive governance, civil participation, and equitable service delivery.

Keywords

Health inequality , health inequity , social determinants of health , health equity , social policy

Supporting Institution

The author declares that no financial support was received for the conduct or publication of this study.

Thanks

This study was conducted as part of the author’s PhD education in the Department of Health Management at the Graduate School of Health Sciences, Altınbaş University.

References

• 17 Mayıs Derneği. (2022). Ayrımcılıktan yoksulluğa: Türkiye’de LGBTİ+’lar. https://www.17mayis.org/images/publish/pdf/ayrimciliktan-yoksulluga-turkiye-de-lgbti-lar-27-09-2022.pdf
• Akdağ, R., Aydın, S., & Demirel, H. (2008). Türkiye sağlıkta dönüşüm programı ilerleme raporu. T.C. Sağlık Bakanlığı Yayınları (Yayın No. 749).
• Akdur, R. (1999). Türkiye’de sağlık hizmetleri ve Avrupa topluluğu ülkeleri ile kıyaslanması. A.Ü.T.F. Halk Sağlığı Anabilim Dalı.
• Akın, A., & Ersoy, K. (2012). 2050’ye doğru nüfusbilim ve yönetim: Sağlık sistemine bakış. TÜSİAD.
• Altıparmak, S., & Coşkun, A. M. (2016). Doğum öncesi verilen eğitimin gebenin bilgi düzeyi ile memnuniyet durumuna etkisi. Journal of Human Sciences 13(2) ,26102624 https://www.jhumansciences.com/ojs/index.php/IJHS/article/view/3744
• Aydın, E. (2002). Türkiye'de sağlık teşkilatlanması tarihi. Naturel Yayınları.
• Baştarcan, Ç., & Oskay, Ü. (2022). Toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin kadın sağlığına etkisi: Sistematik inceleme. Sağlık ve Toplum, 32(3), 48-57.
• Buğra, A., & Keyder, Ç. (2003). Yeni yoksulluk ve Türkiye’nin değişen refah rejimi. UNDP.
• Bülbül, İ. (2020). Ana dilinde ruh sağlığı hizmetleri. Toplum ve Hekim, 35(4), 300-307.
• Çam, S., Yelsiz, M., & Eke, E. (2023). 100. Yılda Türk sağlık sistemi deneyimleri. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 14(100. Yıl Özel Sayısı), 280-304. https://doi.org/10.21076/vizyoner.1331112
• Çavmak, Ş., & Çavmak, D. (2017). Türkiye’de sağlık hizmetlerinin tarihsel gelişimi ve sağlıkta dönüşüm programı. Sağlık Yönetimi Dergisi, 1(1), 48-57.
• Çelik, Y., & Hotchkiss, D. R. (2000). The socio-economic determinants of maternal health care utilization in Turkey. Social Science & Medicine, 50(12), 1797-1806. https://doi.org/10.1016/S0277-9536(99)00418-9
• Çöl, M., & Şeker, N. (2024). Türkiye Cumhuriyeti’nin 100 yılında kadın sağlığı. ESTÜDAM Halk Sağlığı Dergisi, 9(3), 341-353.
• Danış, D., & Dikmen, H. (2022). Türkiye’de göçmen ve mülteci entegrasyonu: Politikalar, uygulamalar ve zorluklar. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(Özel Sayı), 24-45. https://doi.org/10.46928/iticusbe.1106715
• Dedeoğlu, N. (2021). Cumhuriyet dönemi sağlık politikaları ve örgütlenme, 1920-1960. Hekim Sözü, 2(16), Temmuz-Ağustos.
• Erkin Özalp, E., Nalçacı, E., & Hamzaoğlu, O. (2006). Eleştirel sağlık sosyolojisi sözlüğü. Nazım Kitaplığı.
• Gür, K., & Samastı, M. (2021). Akıllı şehirlerde dezavantajlı bireylerin sağlık hizmetlerine erişimi. Halk Sağlığı Hemşireliği Dergisi, 3(3), 234-248. https://doi.org/10.54061/jphn.886770
• İstanbul Planlama Ajansı. (2025). Sağlıkta dönüşüm ve özelleştirmeler: İstanbul’daki sağlık hizmetleri üzerine bir değerlendirme. Kent Gündemine Bakış.
• Karaboğa, G., Çağlar, Y., & Şener, İ. (2023). Cumhuriyet tarihimizde sağlık sisteminin gelişimi ve organizasyonel dönüşüm. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(Özel Sayı), 318-337. https://doi.org/10.33206/mjss.1356399
• Karakuş, B. (2018). Türkiye’de yaşlılara yönelik hizmetler, kurumsal yaşlı bakımı ve kurumsal yaşlı bakımında illerin durumu. T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı.
• Kocabaş, A. (2020). COVID-19 pandemisinde sosyal belirleyiciler ve eşitsizlik. In COVID-19 pandemisi ve sağlığın sosyal bileşenleri. Türk Toraks Derneği.
• Koçkaya, G., Oğuzhan, G., & Çalışkan, Z. (2021). Changes in catastrophic health expenditures depending on health policies in Turkey. Frontiers in Public Health, 8, 614449. https://doi.org/10.3389/fpubh.2020.614449
• Moç, T. (2023). Zamansal ve mekânsal adalet algısı kuruma olan bağlılığı etkiler mi? Bingöl Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(Özel Sayı), 121-149.
• Öngen, M., & Kırca, N. (2020). Mülteci ve göçmen kadınlarda kadın sağlığı sorunları. Atatürk Üniversitesi Kadın Araştırmaları Dergisi, 2(2), 55-69.
• Özen, Y. (2009). Türkiye'de sağlıkta eşitsizlikler. Çalışma Ortamı Dergisi. 103,12-15.
• Pala, K. (2008). Türkiye için sağlık reformunun ana başlıkları: Gerçek bir reform mümkün müdür? Eskişehir Tabip Odası Bülteni, Sağlıkta Dönüşüm Özel Sayısı, 34.
• Pala, K. (2021). Türkiye’de sağlık alanında eşitsizlikler (Rapor No.2021-006). İstanbul Politik Araştırmalar Enstitüsü.
• Şahin, H. (2018). Eşitsizlikler ve engellilik. In A. Akın (Ed.), Eşitsizlikler ve sağlık sonuçları (68-72). Türkiye Klinikleri.
• Şahinoğlu, İ., & Yılmaz, N. (2022). 1980 sonrası Türkiye’de refah rejimi ve kent yoksullarının yoksullukla mücadele stratejilerinin dönüşümü: Sultanbeyli örneği. Öneri Dergisi, 17(57), 417-446. https://doi.org/10.14783/maruoneri.1025932
• Sönmez, S., & Çevik, C. (2021). Yaşlılık ve sağlıkta eşitsizlikler. Humanistic Perspective, 3(2), 496-511. https://doi.org/10.47793/hp.943515
• T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. (2018). Türkiye’de yaşlılara yönelik hizmetler: Kurumsal yaşlı bakımı ve illerin durumu. https://www.aile.gov.tr/media/9323/kitaptuerkiyede-yaslilara-yonelik-hizmetler-kurumsal-ya%C5%9Fl%C4%B1-bak%C4%B1m%C4%B1-ve-illerin-durumu2018.pdf
• T.C. Sağlık Bakanlığı. (2024). Türkiye sağlık okuryazarlığı düzeyi ve ilişkili faktörleri araştırması. Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü.
• TNSA. (2018). Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (TNSA). Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. http://www.hips.hacettepe.edu.tr/tnsa2018/rapor/TNSA2018_ana_Rapor.pdf
• Turancı, E., & Bulut, S. (2016). Neo-liberalizm ve sağlık hizmetlerinin dönüşümü: Özel sağlık sektörünün iletişim politikaları üzerine bir analiz. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 43, 40-46.
• TÜSİAD. (2004). Sağlıklı bir gelecek: Sağlık reformu yolunda uygulanabilir çözüm önerileri. Türk Sanayicileri ve İş İnsanları Derneği.
• World Health Organization. (2023). Social determinants of health. https://www.who.int/health-topics/social-determinants-of-health#tab=tab_1
• World Health Organization. (2025). World report on social determinants of health equity. https://www.who.int/teams/social-determinants-of-health/equity-and-health/world-report-on-social-determinants-of-health-equity