ANADOLU’DA YABANCI OKULLAR MESELESİNE MİMARİ BİR BAKIŞ: MERZİFON AMERİKAN KOLEJİ

Yıl 2024, Sayı: 21, 82 - 105, 30.04.2024

Neslihan Erdoğan , Arife Deniz Oktaç Beycan

Öz

Osmanlı İmparatorluğu; himayesinde yaşayan çeşitli milletten insanlara hoşgörüyle yaklaşmış, huzurlu bir yaşam ortamı sunmuştur. Hoşgörü ortamı içerisinde, önemli eğitim çalışmalarına imza atılmış; tıp, coğrafya, matematik gibi alanlarda bilim adamları yetiştirilmiştir. 17.yy’a kadar devam eden parlak Osmanlı çağı; bu tarihten sonra bilim, sanat ve teknoloji gibi birçok alanda geri kalmaya başlamıştır. Tüm alanlarda olduğu gibi eğitim sistemi de geri bu kalmışlıktan etkilenmiştir. O dönemde Osmanlı himayesinde yaşayan farklı kökenden insanların eğitimlerine, başta Amerika olmak üzere, yabancı devletler müdahale etmişlerdir. Amerika, Osmanlı toprakları üstünde yaklaşık 400 tane okula açmıştır. Bu eğitim kurumları faydalı faaliyetler yürütseler de, İmparatorluk aleyhinde farklı çalışmalar da yapmışlardır. Eğitim işlerinin yanı sıra misyonerlik gibi çalışmaların da yürütüldüğü bu okullarda, özellikle Osmanlı’nın son dönemlerinde azınlık halk yönetime karşı örgütlenmiştir. Toplum içinde karışıklıklar ve ayaklanmalar çıkartılarak Osmanlı’nın yıkım süreci hızlandırılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti toprakları üstünde Osmanlı Döneminde açılan, halen varlığını sürdüren Amerikan okulları bulunmaktadır. Bunlardan en önemlilerinden birisi Merzifon Amerikan Kolejidir. Merzifon Amerikan Koleji tarihin izlerini taşıyan tüm mimari yapılar gibi, var oldukları dönemin özelliklerini günümüze ulaştırmaktadır. Bu nedenle çalışmada, ilk olarak farklı ideolojilere sahip olan Amerikan Kolejlerinin tarihçesi ele alınmıştır. Ardından Anadolu için önemli olan bazı Amerikan Kolejleri’ ne değinilerek Merzifon Amerikan Koleji tarihçesi, eğitim yapısı yürüttüğü faaliyetleri ve mimarisi, incelenecektir. Okulun mimari kimliği ortaya konurken, sürdürülen eğitim ve eğitim dışı faaliyetlerin mimaride bıraktığı izler de açığa çıkartılacaktır. Çalışma literatür araştırması, rölöve çalışmaları, yerinde gözlem ve yerel tarih görüşmeleri ışığında gerçekleştirilmiştir. Çalışma sonunda Osmanlı toprakları üstünde kurulan Amerikan eğitim binalarının yanı sıra özellikle Merzifon Amerikan Kolejinin kuruluşu tarihi, eğitimi, çevreye etkileri ve yapılarının sahip olduğu somut veriler değerlendirilecektir. Binaların genel mimari özellikleri göz önünde bulundurularak misyonerlik çalışmalarının mimari üzerinde bıraktığı somut izler üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Amerikan Koleji, Anadolu’da Yabancı Okullar, Osmanlı’da Amerikan Okulları, Merzifon Amerikan Koleji.

Kaynakça

• Alan, G. (2002). Merzifon Amerikan Koleji ve Anadolu’daki Etkiler, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erciyes Üniversitesi.
• Arığı Sezer A. (2014). Atatürk Döneminde Yabancı Okulları (1923-1938) (2.baskı), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Bayram S. (2012). Tarihte Merzifon Amerikan Anatolian Koleji ve Belgeleriyle Ermeni Ayaklanmaları, Ankara: Önder Matbaacılık.
• Boğa, E. (2019). Kişisel Arşiv, Fersah Mimarlık, Amasya.
• Campton C. C. (2008). The Mornning Cometh: 45 Years With Anatolian College, William R. Compton, Deborah Brown Kazazis ve Serge Hadji-Mihaloglou, Lucy Braggiotti, Athens, Greece.
• Cronk, L. (2017). Culture’s İnfluence On Behavior: Steps Towards A Theory. Evolutionary Behavioral Sciences jornal, 11(1): 36-52. Https://Doi.Org/10.1037/Ebs0000069
• Ergin, O. (1977). Türk Maarif Tarihi (5.baskı), İstanbul: Eser Matbaası.
• Çoban Döşkaya, F. (2021). Amerikan Board’un Kılavuz ve El Kitaplarının Analizi, History Studies International Journal of History Dergisi, 13(4): 1125-1143.
• Karpat, K. H. (1985). Ottoman Population 1830-1914, Demographic And Social Characteristic, Madison: The University Of Wisconsin Press.
• Kocabaşoğlu, U. (1991). Kendi Belgeleriyle Anadolu’daki Amerika 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğundaki Amerikan Misyoner Okulları (2.baskı), İstanbul: Arba Yayıncılık.
• Mutlu, Ş., (2009). Beyrut Vilayetinde Amerikan Misyoner Okulları ve Suriye Protestan Koleji, Tarih Dergisi, (46): 107-128.
• Ortaylı, İ. (1981). Osmanlı İmparatorluğu’nda Amerikan Okulları Üzerine Bazı Gözlemler, Amme İdaresi Dergisi, 14(3): 87-96. Https://Atif.Sobiad.Com/
• Özsoy, H. (1995). Kayseri’de Amerikan Misyoner Faaliyetleri ve Talas Amerikan Koleji, (Doktora Tezi), Erciyes Üniversitesi. Https://Tez.Yok.Gov.Tr/Ulusaltezmerkezi/Tezdetay.Jsp?İd=Nuqr5xz-QI62s107abmtlQ&No=Nuqr5xz-QI62s107abmtlQ
• Yalçın, A. K. (2019). Kişisel Arşiv. Yalçın Mimarlık, Amasya.
• Yıldız, Ö. (2011). Anadolu’da Amerikan Okulları, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• URL 1: Http://Dlir.Org/Arit-American-Board-Archives.Html, Erişim Tarihi: 12.06.2019.
• URL 2: Informadika: Anadolu'da Amerikan Misyoner Okulları, Erişim Tarihi: 05.03.2019.
• URL 3: Https://Www.Tac.K12.Tr/, Erişim Tarihi: 12.06.2019.
• URL 4: Https://Earth.Google.Com/Web/@40.88148022,35.46224986,756.70592703a,671.85199302d,35y,-135.06655233h,44.99934132t,0r/Data=Cluauxjnciqwedqwodcwmjı2mjaxytnknjm6mhgynmu0zje2ywfln2ı4zjmzrykpztzwreah96-Sncm7quaqe01lcnppzm9uıezlbibmaxnlc2kyaiab , Erişim Tarihi: 12.04.2019.
• URL 5: Https://Www.Google.Com.Tr/Search?Q=Merzifon+Amerikan+Koleji+K%C4%B1zlar+Mektebi&Sxsrf=Aliczsasxvovappbzlvcrjzifbuv9dygw:1658945967875&Source=Lnms&Tbm=İsch&Sa=X&Ved=2ahukewjqkfeo15n5ahuuqvedhebfbdıq_Auoaxoecaeqaw&Biw=1920&Bih=937&Dpr=1, Erişim Tarihi: 10. 06. 2019.
• URL 6: Http://Ozhanozturk.Com/2018/01/07/Merzifon-Amerikan-Koleji-Pontusculuk/, Erişim Tarihi: 13.09.2018.
• URL 7: Http://Ozhanozturk.Com/2018/01/07/Merzifon-Amerikan-Koleji-Pontusculuk/, Erişim Tarihi: 13.09.2019.
• URL 8: Https://Www.Google.Com.Tr/Search?Q=T%C3%Bcrkiye+Haritas%C4%B1&Sca_Esv=567963742&Tbm=İsch&Sxsrf=AM9HkKk-Apv63IgFTl6t_MCW-Tewoartlw:1695544503386&Source=Lnms&Sa=X&Ved=2ahukewirymy-68kbaxusr_Edhff7cbaq_Auoaxoecamqaw&Biw=1920&Bih=931&Dpr=1#İmgrc=9Cx-Qoız5bhtpm , Erişim Tarihi: 24.09.2023.