Kur’an ve Tefsirin Çocuklara Ulaştırılmasında Popüler Bilimin ve Öyküleyici Anlatımın Yeri

Year 2025, Issue: 17, 72 - 93, 31.05.2025

Ersin Çelik

https://doi.org/10.70971/akademikus.1670065

Abstract

Müslümanlar, tarih boyunca İslâm dininin ve Hz. Peygamber’in çocuğa atfettiği önemi esas alarak çocukların eğitimine erken yaşlarda başlanmasına özel bir hassasiyet göstermişlerdir. Nitekim Osmanlıda, dört ila beş yaşına gelen çocuklar, “Âmin Alayı” olarak adlandırılan törenle resmî olarak eğitim hayatına başlatılmıştır. Bu uygulama sayesinde çocuğun eğitimle ilk temas anı, zihninde sembolik bir deneyim olarak yer etmiştir. Erken çocukluk dönemindeki bu eğitim ve öğretim, genelde sözlü olarak ve bir hoca riyasetinde yürütülmüştür. Belki de bu sebeple çocuklara yönelik dini eserlerin yazımı ve bir çocuk edebiyatının oluşumu modern döneme kadar hemen hemen ihmal edilmiştir. Ülkemizde 1980’li yıllarda başlayan İslâmî çocuk edebiyatı, 2000’li yıllardan itibaren niceliksel olarak hızla artmıştır. Bu niceliksel artışla birlikte nispeten nitelikli eserler de yayımlanmış ancak belli problemler günümüze kadar süre gelmiştir. İslâmî temalı çocuk edebiyatında karşılaşılan temel sorunlardan biri, doğrudan öğüt verme ve bilgi aktarma amacı taşıyan didaktik yaklaşımın, eserin edebî ve estetik niteliklerinin önüne geçmesidir. Bu durum, söz konusu eserlerin çocukların duygusal dünyasına nüfuz etmesini ve onların ilgisini canlı tutmasını güçleştirmektedir. Bu eserler, ilahi olanı edebi ve estetik bir şekilde işlemek durumundadır ki bunun da çok kolay olmadığı aşikârdır. Bu çalışmada, Kur’an ve tefsir temalı çalışmalar özelindeki literatür hakkında bilgi verildikten sonra özellikle bu literatür içerisinde popüler bilim ile öyküleyici anlatım metoduyla yazılan eserler hakkında değerlendirme yapılmaktadır. Kur’an’da özellikle itikadi meseleleri anlatma konusunda kevnî âyetlere yapılan vurgu göz önüne alındığında çağdaş dönemde bu vurgunun popüler bilimle harmanlanarak anlatılması kanaatimizce önemlidir. Ancak burada kastedilen, doğrudan bilimsel tefsir örneklerinin çocuklarla buluşturulması değildir. Öte yandan Kur’an’daki itikadi, ahlaki ve hukuki mesajların öyküleyici anlatımla çocuklarla buluşturulması Kur’an ile çocuk arasında sağlam bir bağın kurulmasına yardımcı olacaktır. İşte bu çalışmada bu iki türde yazılan mevcut eserlerin durumu değerlendirilirken yenilerinin yazımı konusunda dikkat edilmesi gereken noktalara ışık tutulmaktadır.

Keywords

Tefsir , Kur’an , Çocuk Edebiyatı , Öyküleyici tefsir , Kevnî âyetler.

Ethical Statement

*Bu makale, Uluslararası Gelecekte Aile Sempozyumu’nda sözlü olarak sunulan ancak tam metni yayımlanmayan “Kur'an ve Tefsir Temalı Çalışmalar Çerçevesinde Aileyi Nitelikli Çocuk Eserleriyle Buluşturmak” adlı tebliğin içeriği geliştirilerek ve kısmen değiştirilerek üretilmiş hâlidir. Bu çalışma, etik kurul izni gerektirmeyen nitelikte olup kullanılan veriler literatür taraması/yayınlanmış kaynaklar üzerinden elde edilmiştir. Çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

The Role of Popular Science and Narrative Expression in Conveying the Qur’ān and Tafsīr to Children

Abstract

Muslims have placed special importance on their children starting education at an early age, probably because of the importance that Islam and the Prophet Muhammad have given to children throughout history. Indeed, in the Ottoman Empire, children who reached the age of four or five were initiated into education with a ceremony called the Âmin Alayı (amen parade for children), and the moment they came into contact with education was ritualized in the child's memory. This education and teaching in early childhood was generally carried out verbally and under the presidency of a teacher, and perhaps for this reason, the writing of religious works for children and the formation of a children's literature were almost neglected until the modern period. Islamic children's literature, which started in our country in the 1980s, has rapidly increased in quantity since the 2000s. Although relatively qualified works have been published along with this quantitative increase, certain problems have continued to the present day. One of the main problems seen in Islamic children's works is that the didactic aspect, such as giving advice and transferring information, takes precedence over the literary and aesthetic aspect, and the work does not appeal to the soul of children. These works have to handle the divine in a literary and aesthetic way, which is obviously not easy. In this study, after providing information about the literature on Qur’ān and tafsir-themed studies, an evaluation is made especially about the works written with popular science and narrative narration methods within this literature. Considering the emphasis on the verses of the Qur’ān, especially in explaining theological issues, it is important to explain this emphasis by blending it with popular science in the contemporary era. However, what is meant here is not to directly introduce scientific tafsir examples to children. On the other hand, introducing the doctrinal, moral and legal messages in the Qur’ān to children through narrative narration will help to establish a strong bondbetween the Qur’ān and children. In this study, while evaluating the status of existing works written in these two genres, the points that should be taken into consideration in writing new ones are shed light.

Keywords

Tafsīr , Qur’ān , Children , Narrative tafsīr , Kevnī verses

Ethical Statement

* This article is an expanded and partially revised version of the content of the presentation titled “Introducing the Family to Quality Children’s Works within the Framework of Quran and Tafsir Themed Studies,” which was orally presented at the International Symposium on the Future of Family but not published in full. This study does not require ethics committee approval, as the data used were obtained from literature review/published sources. It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

References

• Ali, Meha. Bir Ayet Bir Hikâye. İstanbul: Nar Yayınları, 2009.
• Arvas, Selcen Yüksel. Benim Kur’an’ım. İstanbul: Nesil Yayın Grubu, 2015.
• Arvas, Selcen Yüksel. Hikâyelerle Çocuklara 40 Ayet.. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri. 12 cilt. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1988.
• Başaran, Ayla. Salih’in Kur’an Günlüğü. İstanbul: İnsan Yayınları, 2021.
• Bikan, A. Fuat. “Çocuk edebiyatı, kavram ve mahiyet”, Hece çocuk edebiyatı özel sayısı. Ankara: Hece Yayınları, 2005.
• Çorlu, Bilgenur. Kur’an-ı Kerim’deki Sureleri Tanıyalım. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2012.
• Çorlu, Bilgenur. Peygamber Hikayeleri Yazı Dizisi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Demirdöğen, Melek & Eroğlu, Ayşe. “İslami Çocuk Edebiyatı”. Turkish Studies – Language. 16/1, 2021.
• Doğru, Mehmet. Allah’ın Elçileri Hazreti Âdem Aleyhisselâm. İstanbul: Damla Yayınevi, 2016.
• Efe, Ahmet. “Edebiyatımızda Öze Dönüş Hakkında”. Türk Dili Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Özel Sayısı 756 (2014): 228-229.
• Ekinci, Abdürrahim. “Kur’an’da Hayvanların Zikredilmesinin Hikmetleri”, GİBTÜ İslami İlimler Fakültesi Dergisi SIRAT 2/2 (2021), 113-130.
• GK, Tasaro. Benim Kur’an Hikayelerim. çev. Hatice Kübra İpek. İstanbul: Çelik Yayınevi, 2021.
• Gökduman, Nehir Aydın. Canım Rehberim Kur’an’ım. İstanbul: Damla Yayınevi, 2019.
• Gül, Mehmet Nezir. Cemil Dede Namaz Surelerini Anlatıyor. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011-2012.
• Güner, Bülent-M. Dursun Çitci. “Popüler Bilim Anlayışı ve Coğrafyanın Popülerliği, Bilim ve Teknik Dergisi Örneği”, Popular Science Conception and The Popularity of Geography, The Sample of Bilim ve Teknik Journal, (ts.), 135-136.
• Kara, Ayşe Serra. Öykülerle Namaz Sureleri. Konya: Kayalıpark Yayınları, 2016.
• Karaman, Hayrettin vd., Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2012.
• Karatay, Halit. “Çocuk Edebiyatı Metinlerinde Bulunması Gereken Özellikler”, Kuramdan Uygulamaya Çocuk Edebiyatı, ed. Tacettin Şimşek. Ankara: Grafiker Yayınları, 2020.
• Kızılkaya, Nazlı Hilal. Çocuğumla 1 Ayet 1 Hadis 1 Hikâye. İstanbul: Mavi Lale Yayınları, 2010.
• Koçyiğit, Hikmet. “Çocuklar İçin Tefsir Yazımı”. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 16, 2020.
• Kurun, Hatice. Çocuklar İçin Hazırlanan Kur’an Kıssaları Eserlerinin Üslup ve Muhteva Açısından Analizi. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2024.
• Kutsal Kitap ve Deuterokanonik Kitaplar. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 2015.
• Kutub, Seyyid-Abdulhamid Cude es-Sahhar. Kur’an-ı Kerimden Dini Hikâyeler. çev. Mustafa Runyun. İstanbul: Hisar Yayınevi, 1977.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen. en-Nüket ve’l-uyûn. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1431.
• Mâtürîdî, Ebû Mansur Te’vîlâtü Ehli’s-sünne. thk. Mecdî Bâslûm. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1426/2005.
• Özdemir, Emin - Adnan Binyazar. Yazmak Sanatı. İstanbul: FOM Kitap, 2018.
• Öze, Özkan. Büyük Karanlığın Sırrı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Öze, Özkan. Mucizeler Fabrikası. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Râzî, Fahrüddîn. Mefâtîhu’l-gayb. 32 cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1420.
• Seçkinoğlu, Süheyl. Sevgili Kur’an’ımdan Öyküler. İstanbul: Timaş, 2014.
• Sekban, Fatma Sema. Yok Artık Pelin. İstanbul: Timaş Yayınları, 2022.
• Seyyid, Mecdi Fethi. Çocuklar İçin Namaz Sureleri ve Tefsiri. çev. Halil Aldemir. İstanbul: Polen Yayınları, 2007. Şemseddin, Rıza. Kur’an Bahçesi. İstanbul: Nar Yayınları, 2014.
• Şimşek, Tacettin. Çocuk Edebiyatı. Ankara: Rengârenk Yayınları, 2002.
• Taberî, Ebû Ca‘fer. Câmi‘u’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’an. Mekke: Dâru’t-terbiye ve’t-türâs, ts.
• Tökel, Dursun Ali. “Eskilerde Çocuk Eğitimi: Çocuk Edebiyatı Gözüyle Eskiye Bakmak”. Hece Çocuk Edebiyatı Özel Sayısı. Ankara: Hece Yayınları, 2005, 76-88.
• Turanalp, M. Fatih. Dinî İçerikli Çocuk Kitaplarının Öğretmen Görüşleri Çerçevesinde Değerlendirilmesi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Uslu, Tarık. Şu Acayip Şeyler. 23 cilt. İstanbul: Uğurböceği Yayınları, 2008.
• Uzun, Hasan. Kur’an’a Konan Bal Arısı Bir Nahl Sûresi Hikâyesi. İstanbul: Ravza Yayınları, 2018.
• Uzun, Hasan. Kalbi Atanlara 83 Ayette Yasin Suresi. İstanbul: Ravza Yayınları, 2020.
• Yalçın, Alemdar -Gıyasettin Aytaş. Çocuk Edebiyatı. 6. Baskı. Ankara: Akçağ Yayınları, 2012.
• Yenidinç, Yılmaz. İlk İnsan, İlk Peygamber Hz. Âdem Aleyhisselam. İstanbul: Nesil Çocuk, 2021.
• Yıldırım, Nurcan. Âyet Âyet Keşfet Bitkiler. İstanbul: Multibem Yayınları, 2022.
• Yıldırım, Nurcan. Âyet Âyet Keşfet Hayvanlar. İstanbul: Multibem Yayınları, 2022.
• Yıldırım, Nurcan. Âyet Âyet Keşfet Kâinat. İstanbul: Multibem Yayınları 2024.
• Yıldız, Esranur. Çocuklar İçin Hazırlanan Kur’an/Tefsir Çalışmalarının Değerlendirilmesi. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2024.
• Yüceer, Elif. Yürüyüş “Hikâyelerle Lokman Suresi”. Ankara: TDV Yayınları, 2021.
• Yüceer, Elif. Hazineye Açılan Kapı “Hikâyelerle Fâtihâ Suresi. İstanbul: Erkam Yayınları, 2023.
• Zeccâc, Ebû İshâk. Me‘âni’l-Kur’ân ve İrâbuh. Abdülcelîl Abduh Şelbî. 5 cilt. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1405/1988.