Şanlıurfa Müzesi'ndeki Eros-Psykhe ve Psykhe Kabartma Bloklarının Nekropollerle İlişkilerine Dair Yeni Gözlemler

Year 2025, Issue: 6, 1 - 11, 30.09.2025

Mehmet Yaşar , Baran İrim , Zehra Aldeniz İrim

https://doi.org/10.5281/zenodo.17237742

Abstract

Roma mezar kontekstinde mitolojik figürler dönüşüm göstererek alegorik bir anlam taşımışlardır. Aşkın tanrısı ve Aphrodite’nin oğlu Eros; sonsuz yaşama geçmek için uyanılmak üzere uyunulan bir uyku içerisinde uyuyan bir figüre dönüşmüştür. Birbirine sarılmış olarak tasvir edilen Eros ve Psykhe; sevgi sayesinde sonsuz yaşamın ve ölümsüzlüğün elde edilmesine işaret etmiştir. Ruh anlamına gelen Psykhe; mezar kontekstinde insan ruhunun personifikasyonudur. Çalışmanın içeriğini Şanlıurfa Müzesi’nde sergilenen dokuz kabartma oluşturmaktadır. Bunlardan ikisi Eros-Psykhe ve yedisi Psykhe kabartmasıdır. Edessa/Osrhoene bölgesine ait Eros-Psykhe ve Psykhe kabartmaları, ilk kez Şehrazat Karagöz’ün 2002 yılında yayımladığı çalışmasında ele alınmıştır. Daha sonra, Dilek Çobanoğlu tarafından 2023 yılında hazırlanan doktora tezinde yer verilmiştir. Bu çalışmanın amacı, Eros-Psykhe ve Psykhe kabartmalı blokların arkeolojik ve sanatsal işlevlerinin yeniden değerlendirilmesi, bunun yanı sıra nekropollerdeki mezar odalarının içinde ve dışında kullanım biçimlerinin yeni veriler ışığında belirlenmesidir. Bu kapsamda, söz konusu eserler üzerine yapılmış önceki çalışmalar ele alınmış, kabartmaların tanımları, ölçüleri, katalog bilgileri ve görselleri sunulmuştur. Benzer örnekler ile Eros-Psykhe ve Psykhe tasvirleri karşılaştırılmıştır. Nekropollerdeki işlevlerine yönelik blokların mezar odası içinde veya dışında hangi amaçla, nerede ve nasıl kullanıldıklarına dair verilerle birlikte yeni bir izlenim sunulmuştur.

Keywords

Eros , Psykhe , Kabartma , Friz , Mezar , Nekroopolis , Şanlıurfa

Supporting Institution

yok

Thanks

Çalışma iznini bize veren Şanlıurfa Müze Müdürlüğü'ne, Müze'deki eserlerin bilgi, belge ve fotoğraf çekimi konusunda yardımlarını esirgemeyen Müze Müdür Yardımcısı Muhittin ÇİÇEK'e, uzman Mehmet BATUR'a, arkeolog Mehmet DEĞİRMENCİOĞLU, Aziz ERGİN, Müslüm Demir, Züleyha ŞEN, M. Eyyub DALAR, Mahbube SÜZEN, Çetin KAYA, Doç. Dr. Kahraman YAĞIZ ve Dr. Rıfat ERGEÇ Hocalarıma ve Yasin KÜÇÜK'e teşekkür ederiz.

New Observations on the Relationships of Eros-Psykhe and Psykhe Relief Blocks with Necropolises in Şanlıurfa Museum

Abstract

In the Roman tomb context, mythological figures transformed and carried an allegorical meaning. Eros, the god of love and the son of Aphrodite, transformed into a sleeping figure in a sleep from which one would wake up to pass on to eternal life. Eros and Psyche, depicted embracing each other, pointed to the attainment of eternal life and immortality through love. Psyche, which means soul; It is the personification of the human soul in its grave context. The content of the study consists of nine reliefs exhibited in the Şanlıurfa Museum. Two of these are Eros-Psyche and seven are Psyche reliefs. The Eros-Psyche and Psyche reliefs belonging to the Edessa/Osrhoene region were first discussed in Şehrazat Karagöz's study published in 2002. Later, it was included in the doctoral thesis prepared by Dilek Çobanoğlu in 2023. The aim of this study is to re-evaluate the archaeological and artistic functions of the Eros-Psyche and Psyche relief blocks, as well as to determine their usage inside and outside the burial chambers in the necropolises in the light of new data. In this context, previous studies on the works in question were reviewed, and the definitions, dimensions, catalog information and visuals of the reliefs were presented. Eros-Psyche and Psyche depictions were compared with similar examples. A new impression was presented with data on the purpose, where and how the blocks were used inside or outside the burial chamber in terms of their functions in the necropolises.

Keywords

Eros , Relief , Frize , Tomb , Necropolis , Psyche , Şanlıurfa

Supporting Institution

Yok

Thanks

To the Şanlıurfa Museum Directorate, which gave us the work permit, to the Deputy Head of the Museum Muhittin ÇİÇEK, who did not spare their help for the information, documents and photo shooting of the works in the Museum, to the expert Mehmet BATUR, archeologist Mehmet DEĞİRMENCİOĞLU, Aziz ERGİN, Müslüm Demir, Züleyha ŞEN, M. Eyyub DALAR, Mahbube SÜZEN, Çetin KAYA, Yasin KÜÇÜK, Assoc. Dr. Kahraman YAĞIZ and Dr. Rıfat ERGEÇ We would like to thank my teachers.

References

• Aslıtürk, G. E. & Küçükgüney, E. (2016). 20. Yüzyıl Resim Ve Heykellerinin Yunan Mitolojisi ve İkicilik Kavramı Açısından Değerlendirilmesine Yönelik Bir Araştırma. Ulakbilge, 4(8), 263-298.
• Blanc, N. & Gury, F. (1986). Eros/Amor, Cupido. Lexicon Iconographicum Mytologiae Classicae (LIMC), III (2), 952-1049.
• Blázquez, J. M. (2008). Der Einfluss der Mosaiken desvorderen Orient sauf his panische Mosaiken am Ende der Antike. Journal of Mosaic Research 1-2, 7-31.
• Chehab, M. (1935). Sarcophages en plomb du Musée National Libanais. Syria 16, 51–72.
• Çakan, M.Ü. (1998). Edirne Aile Lahdi. Arkeoloji ve Sanat Dergisi, 40/41, 18-21.
• Çelik et. al. (2007). Çelik, M., Yıldırım, R., Gündüz, Ş. & Yaşar, Ş. Edessa’dan Urfa’ya. Atılım Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• Çelik, A. (2010). Adana Müzesi Roma İmparatorluk Dönemi Lahitleri (Tez No: 280952) [Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Çobanoğlu, D. (2023). Edessa/Osrhoene Bölgesi Roma Dönemi Heykeltraşlık Eserleri: Tipolojik, Kronolojik ve İkonografik Açıdan Değerlendirme (Tez No: 828283) [Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• D’andria, F. (2013). Phrygia Hierapolisi (Pamukkale) 2011 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları, Kazı Sonuçları Toplantısı, 34/3, 125-138.
• Darmon, M. J.-P. (2011). L'épouse mystique de Zeugma: Ariane ou Psyché? Encore une retractatio. Bulletin de la Société nationale des Antiquaires de France. Anné. 2004-2005, 83-95.
• Dereboylu, E. (2012). Aigai Pişmiş Toprak Figürinleri. Ege Üniversitesi. İzmir
• Doğer, E. (2009). Roma Heykeltıraşlığı. Ege Üniversitesi. İzmir.
• Drijvers, H. J. W. (1980). Cult of Beliefs at Edessa. Education and Society in the Middle Ages and Renaissance. Brill Archive. Leiden.
• Ergeç, R. (1995). Güney Kommagene Bölgesindeki Antik Dönem Nekropol ve Mezarları (Tez No: 42411) [Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Ergeç, R. (2006). Belkıs-Zeugma Mozaikleri. İstanbul.
• Erhat, A. (1996). Mitoloji Sözlüğü. Remzi Kitabevi.
• Freyer-Schauenburg, B. (1974). Eine gefesselte Psyche. Gift to Mansel-Melanges Mansel I, 97-100.
• Grimal, P. (2012). Mitoloji Sözlüğü Yunan ve Roma, S. Tamgüç (Çev.). Kabalcı Yayınevi.
• Harrak, A. (1992). The Ancient Name of Edessa. Journal of Near Eastern Studies, 51/3, 209-214.
• Hermany et. al. (1986). Hermany, A., Cassimatis, H. & Vollkommer, R., “Eros”, Lexicon Iconographicum Mytologiae Classicae (LIMC), III (2), 609-668.
• Icard-Gıanolıo, N. (1994). Psyche. Lexicon Iconographicum Mytologiae Classicae (LIMC), VII (1), 569-585, (2), Psyche 1-164.
• Kapaklı, K. (1998). Urfa Hakkında Salname. Şurkav Yayınları, Yayın No: 19.
• Karagöz, Ş. (2002). Edessa'nın Psykhe ve Eros Kabartmaları. Sadberk Hanım Müzesi Yıllığı Palmet IV. 131-176.
• Koch, G. (2001). Roma İmparatorluk Dönemi Lahitleri. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Koçhan, N. (2018). Kyzikos Nekropolünden Bir Taş Örgü Mezarı ve Buluntularının Değerlendirilmesi, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6/70, 14-32.
• Lenormant, F. (1878). Éros et Psyché Groupe En Terre Cuıt. Revue Archéologique. Vol. 36, Presses Universitaires de France, 137-138.
• Matz, F. (1957). An Endymion Sarcophagus Rediscovered. The Metropolitan Museum of Art Bulletin, 15(5), 123–128.
• McCann, A. M. (1978). Roman sarcophagi in the Metropolitan Museum of Art.
• Orlandi, A. (1972). Sarcofago Dı Palazzo Matteı Con Le Tre Grazıe ed Eros e Psyche. Archeologia Classica, 24(1), 32–47.
• Önal, M. (2017). Urfa Edessa Mozaikleri. Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları.
• Picard, C. (1940). Trois Urnes Cineraires Sculptees Du Musee Conde A Chantilly. Monuments Et Memories de La Fondation Eugene Piot, 37, 73-103.
• Segal, J.B. (2002). Edessa (Urfa) Kutsal Şehir. İletişim Yayınları.
• Sezer, S.S. (2009). Smyrna Hellenistik ve Roma Devri Heykeltıraşlık Eserleri (Tez No: 249267) [Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Sichtermann, H. & Koch G. (1975). Griechische Mythen auf römischen Sarkophage. Tübingen.
• Şahan, M. (2006). Yeni Tralleis Kazılarından Bulunan Hamam Rölyefleri (Tez No: 188774) [Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Şahin, H. & Nalan Yastı M. (2011). Konuşan Mozaikler. Hatay Valiliği.
• Turcan, R. (1963). Le Roman Initiatique: A Propos D'un Livre Recent. Revue de I'histoire Des Religions, 149-199.
• Turcan, R. (2001). Deux Sacrophages Romain Inedits. Comptes-Rendus Des Seances de Leer, 145(4), 1437-1446.
• Wiegartz, H. (1965). Kleinasiatische Saelensarkophage: Untersuchungen zum Sarkophagtypus und zu den figürlichen Darstellungen. Ist Forsch Bd. 26. Mann.
• Winter, F. (1903). Die Typen der Figürlichen Terrakotten I-II. Verlagvon W. Spemann, Berlin und Stuttgart.
• Yıldırım İlaslan, Z.N. (2019). Urfa İli Roma Dönemi Kaya Mezarları. [Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Yıldırım, B. (2009). Antandros Nekropolisi Sikke Kontekstli Mezarlar (Tez No: 241340) [Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Yıldız, V. & Şakar G. (2017). Akhisar Arkeoloji Müzesinden Bir Grup Pişmiş Toprak Figürin, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15/1, 397-430.
• Zagdoun, M. A. (1978). Collection Paul Canellopoulos (XI) Sculptures. Bulletin de Correspondance Hellénique. Année, 102-1, 285-324.