Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Fazlı Aslaner/Türkiye Kararı Bağlamında Tarafsız Mahkemede Yargılanma Hakkı

Yıl 2020, Cilt: 37 Sayı: 1, 281 - 323, 01.09.2020

Fatih Torun

Öz

Bağımsız ve tarafsız mahkemede yargılanma hakkı, modern
demokrasilerin ve hukuk devleti ilkesinin vazgeçilmez unsurlarından
birisidir. Kanunla kurulmuş bağımsız ve tarafsız mahkemede yargılanma
hakkı, adil yargılanma hakkının temel unsurlarından birisini teşkil
etmekte olup kuvvetler ayrılığı ilkesiyle de doğrudan bağlantılıdır.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), tarafsızlık kavramını
nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) olmak üzere iki açıdan ele almaktadır.
İlk aşamada, hâkimin birey olarak davadaki kişisel tarafsızlığı yani öznel
tarafsızlık, ikinci aşamada ise kurum olarak mahkemenin tarafsızlığı, yani
nesnel tarafsızlık incelenmektedir.
Danıştay, hem idarenin danışma organı sıfatıyla idari görevleri olan hem
de idari işlem ve eylemlere karşı ilk derece ve temyiz mahkemesi olarak
yargısal görevleri yerine getiren bir kurumdur. Bu noktada Danıştayın bazı
uyuşmazlıklarda çifte rol üstlenmesinin tarafsız mahkemede yargılanma
hakkı açısından sorun oluşturma ihtimali bulunmaktadır.
Ayrıca temyiz incelemesi aşamasında idari yargı yerlerinin kararını
bozan Danıştay dairesi üyelerinin aynı zamanda ısrar kararı üzerine kararı
inceleyen İdari Dava Daireleri Kurulu (İDDK) veya Vergi Dava Daireleri
Kuruluna (VDDK) da katılmalarının nesnel tarafsızlık açısından tarafsız
mahkemede yargılanma hakkına aykırılık oluşturup oluşturmadığı
tartışmalı bir konudur. Bu konu AİHM tarafından Fazlı Aslaner/Türkiye başvurusunda incelenmiştir. Bu uygulama nedeniyle tarafsız mahkemede
yargılanma hakkı açısından Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin (AİHS)
6/1. maddesinin ihlal edildiğine karar verilmiştir.
AİHM anılan kararında, kurula katılan hâkimlerin sayısal ağırlıklarının
az ya da çok olması açısından değil oynadıkları rolü -üyelerden birisinin
İDDK’de başkanvekili olarak bulunması- ön plana çıkararak ele almıştır.
Ayrıca Mahkeme, bir zorunluluk veya önemli bir gerekçe olmadığı sürece
aynı konuda karar veren hâkimlerin yargılamanın sonraki aşamalarında
rol oynamasını söz konusu hak açısından ihlal olarak değerlendirmiştir.
Karar, AİHM ve Anayasa Mahkemesi (AYM) içtihatları çerçevesinde
incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Adil yargılanma hakkı, bağımsız ve tarafsız mahkemede yargılanma hakkı, nesnel tarafsızlık, Danıştay, İDDK

Kaynakça

• ATAY, Ender Ethem (2013). “Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı İlkesi Işığında Danıştay”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, S 1, 2, s. 1129-1154.
• ERKUT, Celal (2004). Kamu Kudreti Ayrıcalıkları ve Tutuk Adalet Anlayışı, İstanbul: Yenilik Basımevi.
• HARRİS, David/O’BOYLE, Michael/BATES, Edward/BUCKLEY, Carla (2013). Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Hukuku, Ankara.
• İNCEOĞLU, Sibel (2018). Adil Yargılanma Hakkı(Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi - 4), Ankara: Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Sisteminin Desteklenmesi Ortak Projesi.
• İNCEOĞLU, Sibel (2013). İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Adil Yargılanma Hakkı (Kamu ve Özel Hukuk Alanlarında Ortak Yargısal Hak ve İlkeler), İstanbul: Beta Yayınları.
• İŞTEN, İnanç (2014). “Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı”, Gaziantep University Journal of Social Sciences, 13 (2)., s. 285-313.
• ÖZEN, Muharrem (2010). “Yargı Bağımsızlığını Zedeleyen Düzenleme, Uygulamalar ve Bağımsızlığı Sağlamaya Yönelik Çözüm Önerileri”, Ankara Barosu Dergisi, Yıl:68, S. 2010/1., s. 31-65.
• ŞAHBAZ, İbrahim (2008). “AİHM Kararlarında Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı”, Anayasa Yargısı, C. 25., s. 229-289.
• TAKÇI, Tuğçe (2017). Türk ve Avrupa Hukukunda Temel Hak Boyutuyla Adil Yargılanma Hakkı, Ankara: Adalet Yayınevi.
• TANRIVER, Süha (2013). “Tabii Hâkim İlkesi ve Medeni Yargı”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S. 104., s. 11-35.
• TOPUZ, Gökçen/KONAN, Belkıs (2017). “Geçmişten Günümüze Türk Hukukunda Hâkimin Tarafsızlığı”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 66 (4)., s. 763-794.
• YILMAZ ÖZEL, Nurcan (2016). Adil Yargılanma Hakkı Kriterlerinin Türk İdari Yargılama Hukuku Açısından Muhtemel ve Gerçekleşen Etkileri, İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.