KONUT HAKKININ SOSYOPOLİTİĞİ: SOSYAL HAKLAR SİSTEMATİĞİ AÇISINDAN BİR ÇÖZÜMLEME

Year 2020, Volume: 37 Issue: 2, 67 - 112, 30.12.2020

Muharrem Kılıç

Abstract

Küreselleşen neoliberalizm mekân üretimi, kentleşme, konut
sistemleri, konut politikası ve özellikle de konut hakları üzerinde sarsıcı
bir etki göstermiştir. Her ne kadar konut insanlara bir yuva sağlamak gibi
birincil sosyal işleve sahip olsa da küreselleşme ile birlikte giderek “sosyal
bir maldan ziyade zenginlik ve yatırım için bir araç” olarak nitelendirilmeye
başlanmıştır. “Konutun finansallaşması” olarak adlandırılabilecek
bu eğilim, konutu asli işlevinden soyutlayarak yatırım ve kâr için bir
metaya dönüştürmüştür. Sosyal devletin yıkımına eşlik eder biçimde
konut hakkına yaklaşımın hak temelli bir perspektiften finans ve kâr
maksimizasyonu temelli bir anlayışa doğru evrilmesi sosyoekonomik
yoksunluklara sebebiyet vermektedir. Nitekim finansallaşma yönündeki
bu eğilim, özellikle düşük ve orta gelirli haneler üzerinde olumsuz etkilere
sahiptir. Bugün dünya genelinde yeterli konuta erişim noktasında büyük
insani krizler yaşanmaktadır. Pandemi ile birlikte ağırlaşan bu insani
kriz, konut ve barınma hakkının sosyal haklar temelinde sorgulanması
zorunluluğunu da beraberinde getirmiştir.
Varlığın bir imkânı olarak mekân; insani yaşam kurabilme, varlığı
idame ettirebilme ve yer-yurt edinebilme adına elverişli bir zemin var
etmektedir. Nitekim insan tekinin en temel gereksinimlerinden birisini
oluşturan barınma ihtiyacını karşılayan temel öge, kişiye özgülenmiş bir
mekân olarak konuttur. Bu çalışmaya konu edindiğimiz sosyal haklar
kapsamında tasnif edilen konut hakkı; tüm yönleriyle güvenli, huzurlu
ve onurlu biçimde bir mekânda yaşam sürmenin merkezî unsurunu
teşkil etmektedir. Bundan ötürü bu çalışmada küresel neoliberal
ekonomi politiğin dinamikleri de dikkate alınarak insan hakları doktrini doğrultusunda konut hakkının normatif ve sözleşmesel çerçevesi
tartışılacaktır.

Keywords

Konut hakkı, konut politikası, konutun finansallaşması, Covid-19, insan hakları

References

• ALGAN, Bülent (2007). Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Hakların Korunması, Ankara: Seçkin Yayınları.
• BACHELARD, Gaston (2018). Mekânın Poetikası, (çev. Alp Tümertekin), İstanbul: İthaki Yayınları, 5. Baskı.
• BARRY, Norman P. (1995). An Introduction to Modern Political Theory, London: The Macmillan Press, Third Edition.
• BENGTSSON, Bo (2002). Housing as a Social Right: Implications for Welfare State Theory, Scandinavian Political Studies, V. 24., No. 4., ss. 255-275.
• BHARDWAJ, Gaurav; ESCH, Thomas; LALL, Somik V. et al (2020). Cities, Crowding, and the Coronavirus: Predicting Contagion Risk Hotspots, World Bank Group, Working Paper, ss. 1-19.
• BULUT, Nihat (2003). Küreselleşme: Sosyal Devletin Sonu mu?, Ankara Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 52., S. 2., ss. 173-197.
• BULUT, Nihat (2009). Sanayi Devriminden Küreselleşmeye Sosyal Haklar, İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
• CESCR General Comment 4: The Right to Adequate Housing, (7), UN Doc E/1992/23 (1992) UN Doc. E/1992/23-E/C.12/1991.
• DAWKINS, Casey (2020). The Right to Housing in an Ownership Society, Housing and Society, V. 47., No. 2., ss. 81-102.
• DERİCİLER YÜCEL, Özge (2014). Sosyal Haklar ve İnsan Hakları Hukuku Çerçevesinde Devletin Yükümlülükleri: Refah Devletinin Krizi Ekseninde Bir İnceleme, İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
• DİNÇKOL, Abdullah (2006). Küreselleşme ve İnsan Hakları, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi Doç. Dr. Mehmet Somer’e Armağan Özel Sayısı, İstanbul.
• DONNELLY, Jack (2013). Universal Human Rights in Theory and Practice, London: Cornell University Press.
• DURKHEIM, Emile (2006). Toplumsal İşbölümü, (çev. Özer Ozankaya), İstanbul: Cem Yayınevi.
• DWORKIN, Ronald M (2007). Hakları Ciddiye Almak, (çev. Ahmet Ulvi Türkbağ), Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• FARHA, Leilani (2020). COVID-19 Guidance Note: Protection for Those Living in Homelessness, New York: United Nations Publishing.
• FARHA, Leilani (2020). COVID-19 Guidance Note: Prohibition of Evictions, New York: United Nations Publishing.
• FARHA, Leilani (2020). Protecting Housing from Financialization and Building Back A Better Future, New York: United Nations Publishing.
• FEANTSA (2016). Housing-Related Binding Obligations on States From European and International Case Law, ss. 1-16.
• FOX O’MAHONY, Lorna ve SWEENEY, James A. (2011). The Idea of Home in Law: Displacement and Dispossession içinde Fox O’Mahony, L. ve Sweeney, J. (Der.) The Idea of Home in Law, Displacement and Dispossession, England: Ashgate Publishing, ss. 1-12.
• GALTUNG, Johan (2013). İnsan Hakları Başka Bir Açıdan Bakış, (çev. Müge Sözen), İstanbul: Metis Yayınları, İkinci Basım.
• HARRIS, David J.; O’BOYLE, Michael; BATES, Ed P.; Buckley, Carla M. (2013). Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Hukuku, (çev. ed. Hülya Dinçer), Avrupa Konseyi.
• HARVEY, David (2015). Asi Şehirler, (çev. Ayşe Deniz Temiz), İstanbul: Metis Yayınları, Dördüncü Basım.
• HARVEY, David (2013). Sosyal Adalet ve Şehir, (çev. Mehmet Moralı), İstanbul: Metis Yayınları, Dördüncü Basım.
• HAYEK, Friedrich (1976). Law, Legislation and Liberty: The Mirage of Social Justice, London and New York: Routledge.
• HOHMANN, Jessie (2013). The Right to Housing Law, Concepts, Possibilities, London: Hart Publishing.
• İNCE, Nurten; BAKIR KANLI, İmam; ERYİĞİT, Burak (2017). İnsan Hakkı Olarak Konut Hakkı, Uluslararası Politik Araştırmalar Dergisi, C. 3., S. 2., ss. 21-36.
• KABOĞLU, İbrahim Ö. (1995-1996). Yerleşme Özgürlüğü ve Konut Hakkı, İnsan Hakları Yıllığı, C. 17/18, ss. 149-169.
• KAPANİ, Münci (1993). Kamu Hürriyetleri, Ankara: Yetkin Yayınları, Yedinci Baskı.
• KENNA, Padraic ve JORDAN, Mark (2014). Housing Rights in Europe: The Council of Europe Leads the Way içinde Kenna, P. (Der.) Contemporary Housing Issues in a Globalized World, England: Ashgate Publishing, ss. 115- 140.
• KENNA, Padraic (2011). Can International Housing Rights Impact on Housing Systems içinde Fox O’Mahony, L. ve Sweeney, J. (Der.) The Idea of Home in Law, Displacement and Dispossession, England: Ashgate Publishing, ss. 133-165.
• KENNA, Padraic (2010). International Instruments on Housing Rights, Journal of Legal Affairs and Dispute Resolution in Engineering and Construction, V. 2., No. 1., ss. 1-21.
• KENNA, Padriac (2008). Globalization and Housing Rights, Indiana Journal of Global Legal Studies, V. 1., No. 2., ss. 397-469.
• KILIÇ, Muharrem (2020). Pandemi Dönemi İnsan Hakları Siyaseti: Hak ve Özgürlükler Düzeninin Kırılganlaşan Doğası, Adalet Dergisi, S. 64., ss. 11- 55.
• KILIÇ, Muharrem (2020). Pandemik Tehdit Karşısında Sağlık Hakkının Sosyo-Legal Dinamiği, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Hukuk Dergisi, Yıl. 5, S. 2., ss. 1-46.
• Konut Politikaları (2018). Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara.
• KUCS, Arturs; SEDLOVA, Zane; PIERHUROVICA, Liene (2008). The Right to Housing: International, European and National Perspectives, Cuadernos Constitucionales de la Cátedra Fadrique Furió Ceriol, V. 64., No.65., ss. 101- 123.
• LEFEBVRE, Henri (2019). Mekânın Üretimi, (çev. Işık Ergüden), İstanbul: Sel Yayıncılık, 5. Baskı.
• LEIJTEN, Ingrid ve BEL, Kaisa de (2020). Facing Financialization in the Housing Sector: A Human Right to Adequate Housing For All, Netherlands Quarterly of Human Rights, V. 38., No. 2., ss. 94-114.
• MENDES, Luís (2020). How Can We Quarantine Without A Home? Responses of Activism and Urban Social Movements In Times of Covid-19 Pandemic Crisis In Lisbon, Journal of Economic and Social Geography, V. 111., No. 3., ss. 318-332.
• MONTEIRO, David C.; SHIBAO, Fábio Y. et al (2020). Socio-Spatial Self- Segregation By Housing and the Access to Citizens Rights, Holos, V. 1, No. 36, ss. 1-17.
• Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights, The Right to Adequate Housing, Fact Sheet No. 21/Rev. 1, 2014.
• ÖRÜCÜ, Esin (1972). Sosyal Refah Devletinde Bir Sosyal Kamu Hizmeti Konut, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını.
• POWER, Emma R.; ROGERS, Dallas ve KADI, Justin (2020). Public Housing and COVID-19: Contestation, Challenge and Change, International Journal of Housing Policy, V. 20., No. 3., ss. 313-319.
• ROGERS, Dallas ve POWER, Emma (2020). Housing Policy and the COVID-19 Pandemic: The Importance of Housing Research During this Health Emergency, International Journal of Housing Policy, V. 20., No. 2., ss. 177-183.
• SHARR, Adam (2013). Mimarlık İçin Heidegger, (çev. Volkan Atmaca), İstanbul: Yem Yayınları.
• SIDOTI, Chris (1996). Housing as a Human Right, Human Rights and Equal Opportunity Commission, ss. 1-8.
• SIMMEL, Georg (2009). Bireysellik ve Kültür, (çev. Tuncay Birkan), İstanbul: Metis Yayınları.
• TAYLOR, Owen; LOUBIÈRE, Sandrine ve AUQUIE, Pascal (2020). Homelessness, Housing First, and the Right to Housing: Confronting Right and Reality, Human Rights Review, Springer, V. 21, ss. 373-389.
• TERMINSKI, Bogumil (2011). The Right to Adequate Housing in International Human Rights Law: Polish Transformation Experiences, Revista Latinoamericana de Derechos Humanos, V. 22., No. 2, ss. 219-241.
• UN-HABITAT ve WHO (2020), Integrating Health in Urban and Territorial Planning: A Sourcebook, Geneva.
• United Nations General Assembly (2017). Report of the Special Rapporteur on Adequate Housing as a Component of the Right to an Adequate Standard of Living, and on the Right to Non-Discrimination in this Context, A/HRC/34/51.
• United Nations (2019). Access to Justice for the Right to Housing, A/ HRC/40/61.
• United Nations (2020). COVID-19 and Human Rights-We Are All In This Together, New York: United Nations Publishing.
• United Nations (2020). COVID-19 and The Right to Adequate Housing: Impacts and the Way Forward, A/75/148.
• Vilenica, Ana; McElroy, Erin; Ferreri, Mara et al. (2020). Covid-19 and Housing Struggles: The (Re)makings of Austerity, Disaster Capitalism, and the No Return to Normal, Radical Housing Journal, V. 2., No. 1., ss. 9-28.
• WAGNER, Jennifer K. (2020). Health, Housing, and Direct Threats During a Pandemic, Journal of Law and the Biosciences, V. 7., No. 1., ss. 1-15.
• World Bank Group (2020). Global Responses to COVID-19 in Slums and Cities: Practices from Around the World”, GSG Urban Poverty and Housing Working Document Draft.
• İnternet Kaynakları Amnesty International (2020). Affordable Housing for All: Key to Building a Resilient Post-COVID-19 World, https://www.amnesty.org/en/latest/ news/2020/10/affordable-housing-key-to-resilience-post-covid/ (Erişim tarihi: 28/10/2020).
• European Action Coalition (2020). Manifesto for Housing Justice: Fighting the Pandemic of Capitalism and Racism, https://housingnotprofit.org/manifesto- for-housing-justice-fighting-the-pandemic-of-capitalism-and-racism/ (Erişim tarihi: 28/10/2020).
• http://habitat.scarp.ubc.ca/habitat1conference/ (Erişim tarihi: 28/10/2020). https://uploads.habitat3.org/hb3/NUA-Turkish.pdf?v=2 (Erişim tarihi: 28/10/2020).
• https://covid19.who.int/?gclid=CjwKCAiAzNj9BRBDEiwAPsL0dzXsSDe6- UP-MChnpn2ZgvIs4vj98OfeI-VlZHlczfOe0kbYW1gujRoCBGAQAvD_ BwE (Erişim tarihi: 22/11/2020).
• https://www.coe.int/en/web/conventions/full-list/-/conventions/rms/ 090000168007cf93 (Erişim tarihi: 20/10/2020).
• https://www.coe.int/en/web/european-social-charter/european-committee- of-social-rights (Erişim tarihi: 11/11/2020).
• https://www.echr.coe.int/documents/convention_tur.pdf (Erişim tarihi: 11/11/2020).
• https://www.ohchr.org/Documents/ProfessionalInterest/cescr.pdf (Erişim tarihi: 21/10/2020).
• https://www.ohchr.org/en/professionalinterest/pages/ccpr.aspx (Erişim tarihi: 20/10/2020).
• https://www.ohchr.org/EN/UDHR/Pages/Language.aspx?LangID=trk (Erişim tarihi: 21/10/2020)
• https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2018.pdf (Erişim tarihi: 3/11/2020).
• https://www.un.org/en/conferences/habitat/istanbul1996 (Erişim tarihi: 2/11/2020).