Mahkeme Dışı Boşanmanın Türk Hukukunda Uygulanması İmkanının Değerlendirilmesi

Year 2025, Volume: 11 Issue: 1, 31 - 56, 18.02.2025

Emrah Aktürk

https://doi.org/10.54699/andhd.1551002

Abstract

Boşanma kurumu hem kişiler hem de kamu hukuku açısından önemli bir kurum olup son yıllarda yaşanan gelişme ve tartışmaların odağında, yeni yaklaşımlar ve yöntemlerle hukuk düzeni içinde şekillenmeye devam etmektedir. Bu kurum, farklı ulusal hukuk sistemlerinde farklı zamanlarda farklı biçimlerde ortaya çıkmış ve gelişmiştir. Boşanmanın yasaklandığı zamandan, anlaşmalı boşanma aşamasına gelen işbu süreç, bazı ülkelerde şimdi de mahkeme kararı olmadan boşanma gibi kolaylıklar içeren yeni bir düzene kavuşmuştur.
Bu düzenin amaçladığı sonuç; evlilik birliği içinde hayatlarını sürdürmek isteyen bireylerin evlenmek ve aile kurmak özgürlüklerinin yanında, sürdüremeyecekleri evlilikleri sonlandırmaları bakımından özgür olarak hareket edebilmeleri olarak düşünülebilir. Kişilerin yaşam biçimi ve tercihleri değişebilmektedir. Bu bakımdan boşanma kurumunun da bireylerin bu yaşam biçimlerini kolaylaştırması ve zaten sorunlu hale gelmiş hayatlarını daha da zorlaştırmaması gerekmektedir.
Boşanma sürecinde; mahkeme süreçlerinin uzun sürmesi, yargı masraflarının ve avukatlık ücretlerinin yüksek olması bireylere ek külfetler yüklerken, boşanma konusunda tamamen anlaşmış eşlerin mahkemeye başvurmaları, mahkemelerin zaten yoğun olan iş yüklerini daha arttırmaktadır.
Pek çok Avrupa ülkesinde kişiler, mahkemeye gitmeksizin evliliklerini idari makamlar nezdinde sonlandırabilmekte ve hayatlarına daha sorunsuz devam edebilmektedir. Türk hukukunda mahkeme dışı boşanma kabul görmemekle birlikte son zamanlarda anlaşmalı/tek celsede boşanmaya ilişkin kararlarının arttığı görülmektedir. Diğer yandan arabuluculuk gibi alternatif çözüm yollarının son dönemde ülkemizde kullanılmasının yaygınlaşması, boşanma kurumu açısından yargı yoluna başvurmadan, mahkeme dışı boşanma yollarının oluşturulması hususunda ilerleyen zamanlarda düzenleme yapılması gerekliliğini ortaya koymaktadır. Bu sebeplerle çalışmamızda da mahkeme dışı boşanmanın Türk hukukunda uygulanması imkânı değerlendirilmiştir.

Keywords

Aile Hukuku, Boşanma, Mahkeme Dışı Boşanma, Anlaşmalı Boşanma, Çözüm Önerileri

Evaluation of the Possibility of Implementation of Out-of-Court Divorce in Turkish Law

Abstract

The institution of divorce is an important institution in terms of both personal and public law and continues to shape the legal order with new approaches and methods that are the focus of developments and discussions in recent years. This institution has emerged and developed in different forms at different times in different national legal systems. This process, which has progressed from when divorce was prohibited to the stage of uncontested divorce, has now reached a new order in some countries, including facilities such as divorce without a court decision.
The result aimed by this order can be considered as the freedom of individuals who want to continue their lives in a marriage union to marry and establish a family, as well as the freedom to act freely in terms of terminating marriages that cannot be sustained. Lifestyle and preferences of individuals may change. In this respect, the institution of divorce should facilitate these lifestyles of individuals and should not make their already problematic lives more difficult.
In the divorce process, while the long duration of court processes, high judicial costs and attorney fees impose additional burdens on individuals, the fact that spouses who have fully agreed on divorce apply to the court increases the already heavy workload of the courts.
In many European countries, individuals can terminate their marriages before administrative authorities without going to court and continue their lives more smoothly. Although out-of-court divorce is not accepted in Turkish law, it is observed that there has been an increase in the number of decisions regarding uncontested divorce in recent times. On the other hand, the recent widespread use of alternative solution methods such as mediation in our country reveals the necessity of making regulations in the future regarding the establishment of out-of-court divorce methods without resorting to the judicial remedy in terms of the institution of divorce. For these reasons, in our study, the possibility of the application of out-of-court divorce in Turkish law has been evaluated.

Keywords

Family Law, Divorce, Out of Court Divorce, Uncontested Divorce, Solution Proposals

References

• ADLİ SİCİL VE İSTATİSTİK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ: Adli İstatistikler 2021, Ankara, 2021.
• ADLİ SİCİL VE İSTATİSTİK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ: Adli İstatistikler 2022, Ankara, 2022.
• AKINTÜRK, Turgut / DERYA, Ateş: Türk Medeni Hukuku Aile Hukuku İkinci Cilt, 25. Baskı, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2024.
• AKINTÜRK, Turgut: Aile Hukuku İkinci Cilt, 11. Baskı, Beta Yayınevi, İstanbul, 2008.
• ALTINOK ORMANCI, Pınar: “Fransız Boşanma Hukuku Revizyonunun Getirdikleri: Türk Boşanma Hukukunda Olası Bir Revizyon İçin Değerlendirmeler”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2022, Cilt 71, Sayı 4, s. 1431-1458.
• ANDRUP, Henrik / BUCHHOFER, Bernd / ZIEGERT, Klaus A.: “Formal Marriage under the Crossfire of Social Change”, (Ed.) EEKELAAR, John M. / KATZ, Sanford N.: Marriage and Cohabitation in Contemporary Societies, Butterworths, Toronto, 1980, s. 32-38.
• ANTOLOSKAIA, Masha: “Divorce Law in a European Perspective”, (Ed.) Scherpe, Jens: European Family Law Volume III – Family Law in a European Perspective, Edward Elgar Publishing, Cheltenham, 2016, s. 41-82.
• ANTOMO, Jennifer: “Reformbedarf Bei Der Anerkennung Von Privatscheidungen”, Nzfam, 2018, s. 243-249.
• AYHAN İZMİRLİ, Lale: “Nüfus Hizmetleri Kanunu Madde 27/A Çerçevesinde Yabancı Ülkelerde Verilen Boşanma Kararlarının İdarî Yoldan Tanınması.” Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2018, Cilt 22, Sayı 4, s. 67-126.
• BÉNABENT, Alain: Droit de la famille, LGDJ, Paris, 2020.
• BRÄM, Verena: “Privatisierung des Scheidungsrechts - ein Holzweg?”, (Hrsg.) GEISER, Thomas / KOLLER, Thomas: Festschrift für Professor Heinz Hausheer zum 65. Geburtstag: Privatrecht im Spannungsfeld zwischen gesellschaftlichem Wandel und ethischer Verantwortung, Stämpfli Verlag, Bern, 2002, s. 205-217.
• BURCUOĞLU, Haluk: “4721 Sayılı Yeni Medeni Kanun’un Boşanma Düzenlemesinin Eleştirisi ve Uygulamada Karşılaşılabilecek Sorunlar”, Antalya Barosu Dergisi, 2004, Cilt 5, Sayı 51, s. 40-69.
• CEYLAN, Ebru: “İsviçre, Fransa, Belçika, İspanya ve İtalya Hukukundaki Boşanma Sebeplerinin Türk Hukukuyla Mukayesesi”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, 2018, Cilt 6, Sayı 12, s. 315-334.
• CİN, Halil: İslam ve Osmanlı Hukukunda Evlenme, 2. Baskı, Selçuk Üniversitesi Yayınları, Konya, 1974.
• CUBEDDU, Wiedemann / GIOVANNA, Maria / HENRICH, Dieter: “Neue Trennungs- und Scheidungsverfahren in Italien”, FamRZ, 2015, s. 1253-1259.
• DANIELSEN, Svend: The Scandinavian Approach: Administrative and Judicial Resolutions of Family Conflicts”, (Ed.) MEULDERS-KLEIN, Marie Thérèse: Familles et Justice, Bruylant, Bruxelles, 1997, s. 139-151.
• DURAL, Mustafa / ÖĞÜZ, Tufan / GÜMÜŞ, M. Alper: Türk Özel Hukuku, Cilt III, Aile Hukuku, 19. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2024.
• DUTTA, Anatol / SCHWAB, Dieter / HENRICH, Dieter / GOTTWALD, Peter / LOHNIG, Martin (Hrsg.): Scheidung ohne Gericht?, Neue Entwicklungen im europäischen Scheidungsrecht, Gieseking Verlag, Bielefeld, 2017, s. 131-135.
• DUTTA, Anatol: “Stand des Scheidungsrechts in Deutschland”, (Hrsg.) DUTTA, Anatol / SCHWAB, Dieter / HENRICH, Dieter / GOTTWALD, Peter / LÖHNIG, Martin: Scheidung ohne Gericht?, Neue Entwicklungen im Europäischen Scheidungsrecht, Gieseking Verlag, Bielefend, 2017, s. 31-57.
• EKŞİ, Nuray: Milletlerarası Özel Hukukta Medeni Olmayan Evliliklerin ve Adli Olmayan Boşanmaların Tanınması, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2012.
• ERCAN, İbrahim: “Boşanma Davalarında Geçerli Olan Yargılama İlkeleri”, Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2014, Cilt 4, Sayı 2, s. 249-269.
• ERCOŞKUN ŞENOL, Hatice Kübra: Şematik Medeni Hukuk Başlangıç Hükümleri Kişiler Hukuku Aile Hukuku, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2022.
• ERDEM, Bahadır: “Yabancı Aile Hukuku Mahkeme Kararlarının Tanıma ve Tenfizi ile Avrupa Birliği Brüksel II Tüzüğü”, (Ed.) ŞIPKA, Şükran / ŞENSÖZ, Ebru / ŞENOL, Ayşe Nilay / ÖZBİLEN, Arif Barış: Medeni Hukuk ve Özel Hukuk ile İlişkili Güncel Aile Hukuku Meseleleri, İstanbul Ticaret Akdeniz Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2006, s. 133-167.
• ERDEM, Mehmet / MAKARACI BAŞAK, Aslı: Aile Hukuku, 2. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2024.
• FERRER-RIBA, Josep: “Marital Agrreements and Private Autonomy in Spain”, (Ed.) SCHERPE, Jens: Marital Agreements and Private Autonomy in Comparative Perspective, Oregon, Hart Publishing, Oxford-Portland, 2012, s. 350-369 (Marital Agrreements and Private Autonomy in Spain).
• FERRER-RIBA, Josep: “Same-Sex Marriage, Express Divorce and Related Developments in Spanish Marriage Law”, International Family Law, 2006, s. 139-143 (Same-Sex Marriage).
• FERRER-RIBA, Josep: “Stand des Scheidung in Spanien”: DUTTA, Anatol / SCHWAP, Dieter / HENRICH, Dieter / GOTTWALD, Peter / LOHNING, Martin (Hrsg.): Scheidung ohne Gericht?, Neue Entwicklungen im europäischen Scheidungsrecht, Gieseking Verlag, Bielefeld, 2017, s. 119-143 (Stand des Scheidung in Spanien).
• FEYZİOĞLU, F. Necmeddin: Aile Hukuku, 3. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1986.
• GANIYEVA, Salimya: “Türk ve Rusya Federasyonu Milletlerarası Usul Hukukunda İdarî Boşanma Kararlarının Tanınması Sorunu”, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, 2013, Cilt 33, Sayı 1, s. 31-60.
• GENÇCAN, Ömer Uğur: Aile Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara, 2011.
• GENÇCAN, Ömer Uğur: Boşanma Tazminat ve Nafaka Hukuku, 7. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2017 (Boşanma Hukuku).
• GLENDON, Mary Ann: “The French Divorce Reform Law of 1976”, The American Journal of Comparative Law, 1976, Cilt 24, Sayı 2, s. 199-228.
• GÜNEŞ PESCHKE, Seldağ: “Dijital Boşanmaya ilişkin Güncel Düzenlemeler: Farklı Ülke Uygulamaları”, Kadem Kadın Araştırmaları Dergisi, 2018, Cilt 4, Sayı 1, s. 121-146.
• GÜRSOY, Kemal Tahir: “Eşlerin Anlaşması Suretiyle Boşanma”, Ankara Hukuk Fakültesi 50. Yıl Armağanı, 1925-1975, Cilt 2, Boşanma Hukuku Haftası, Sevinç Matbaası, Ankara, 1977, s. 127-165.
• GÜRZUMAR, Aydanur: Die rolle des Richters im Ehescheidungsprozess in der Schweiz und in der Türkei, Bizim Büro Basımevi, İzmir, 1991.
• HUGUES, Fulchiron: “Custody and Separated Families: The example of French Law”, Family Law Quarterly, 2005, Cilt 39, Sayı 2, s. 301-313.
• HUYSAL, Burak: “Nüfus Hizmetleri Kanunu Kapsamında Yabancı Boşanma Kararlarının Doğrudan Tescili”, Milletlerarası Hukuku ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, 2017, Cilt 37, Sayı 2, s. 473-507.
• İKİZLER, Metin: Evlenmenin Hükümsüzlüğü, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2018.
• JUNGO, Alexandra: CHK- Handkommentar zum Schweizer Privatrecht Personen- und Familienrecht – Partnerschaftsgesetz, Art. 1-456 ZGB, Schultess Verlag, Zürich, 2016.
• KILIÇOĞLU, Ahmet M: Aile Hukuku, 7. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2024.
• KÖPRÜLÜ, Bülent / KANETİ, Selim: Aile Hukuku, 2. Baskı, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1989.
• KRISTIANSEN, Jan Eric: “Norway”, (Ed.): CHESTER, Robert: Divorce in Europe, Springer Verlag, New York, 1977, s. 53-68.
• MARTIN-CASALS, Miquel / RIBOT, Jordi: “The Postmodern Family and the Agenda for Radical Legal Change in Spain”, (Ed.) ATKIN, Bill: The International Survey of Family Law 2008 Edition, Jordan Publishing, Bristol, 2008, s. 409-434.
• MORACCHINI-ZEIDENBERG, Stephanie: “La contractualisation de la séparation et de ses conséquences en droit français”, Les Cahiers de Droit, 2018, Cilt 59, Sayı 4, s. 1113-1136.
• NOMER, Ergin: Devletler Hususi Hukuku, 22. Baskı, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2017.
• OĞUZMAN, M. Kemal / DURAL, Mustafa: Aile Hukuku, 2. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1998.
• ÖNCÜ, Özge: “Eşlerin ‘Anlaşmalı Boşanma’ Çerçevesinde Mal Rejiminin Tasfiyesine Yönelik Olarak Yaptıkları Anlaşmalar ve Bu Anlaşmaların Uygulamada Doğurduğu Sorunlar”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2017, Cilt 19, Prof. Dr. Şeref Ertaş’a Armağan Özel Sayısı, s. 793-835.
• ÖZBEK, Mustafa Serdar: Alternatif Uyuşmazlık Çözümü, Cilt 1, 4. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2016.
• ÖZCAN, Cem: “Fransız Hukukunda Aile Arabuluculuğu”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, 2017, Sayı 9, s. 383-396 (Aile Arabuluculuğu).
• ÖZCAN, Cem: “Fransız Hukukunda Mahkeme Dışı Anlaşmalı Boşanma”, Legal Hukuk Dergisi, 2019, Cilt 17, Sayı 194, s. 653-658 (Anlaşmalı Boşanma).
• ÖZDEMİR, Nevzat: Türk-İsviçre Hukukunda Anlaşmalı Boşanma, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2003 (Anlaşmalı Boşanma).
• ÖZDEMİR, Saibe Oktay: “Türk Hukukunda Boşanma Sisteminde Revizyon İhtiyacı”, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, 2015, Cilt 35, Sayı 1, s. 29-46 (Revizyon).
• ÖZMUMCU, Seda: “Aile Hukukunda 6325 sayılı Kanun Kapsamında Arabuluculuk”, (Ed.) ŞIPKA, Şükran / ÖZDEN, Nur / AKİPEK ÖCAL, Şebnem: Aile ve Miras Hukukunda Uzman Arabuluculuk, Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü Arabuluculuk Daire Başkanlığı, Ankara, 2020, s. 89-92 (Aile Hukukunda Arabuluculuk).
• ÖZMUMCU, Seda: “Türk Hukukunda Yargıtay Kararları Işığında Re’sen Araştırma İlkesi”, Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2014, Cilt 4, Sayı 2, MİHBİR Özel Sayısı, s. 145-172 (Re’sen Araştırma İlkesi).
• ÖZTAN, Bilge: Aile Hukuku, 6. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2015.
• PARKINSON, Patrick: Family Law and the Indissolubility of Parenthood, Cambridge University Press, New York, 2011.
• RYZNAR, Margaret / DEVAUX, Angelique: “Voilà! Taking the Judge Out of Divorce”, Seattle University Law Review, 2018, Cilt 42, Sayı 1, s. 161-183.
• SANDSTRÖM, Glenn / GARÐARSDÓTTİR, Ólöf: “Long-Term Perspectives on Divorce in the Nordic Countries Introduction”, Scandinavian Journal of History, 2018, Cilt 48, Sayı 1, s. 1-2.
• SARESELLA, Daniela: “The Battle for Divorce in Italy and Opposition from the Catholic”, Journal of Family History, 2017, Cilt 42, Sayı 4, s. 401-418.
• SARI, Suat: Evlilik Birliğinde Yasal Mal Rejimi Olarak Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi, Beşir Kitabevi, İstanbul, 2007.
• SAYMEN, Ferit H.: Aile Hukuku Dersleri, 1949-1950 Yılı Takrirleri, Teksir İşleri, İstanbul, 1950.
• SCHWARZ, Andreas B.: Aile Hukuku, 2. Baskı, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1946.
• SEÇER, Öz: “İsviçre ve Türk Hukuklarında Anlaşmalı Boşanma ve Fiili Ayrılık Sebebiyle Boşanma”, Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Kazancı Hakemli Hukuk Dergisi, 2009, Sayı 63-64, s. 39-69.
• SOMER, Pervin: “Aile Hukuku Temel Kavramlar”, (Ed.) ŞIPKA, Şükran / ÖZDEN, Nur / AKİPEK ÖCAL, Şebnem: Aile ve Miras Hukukunda Uzman Arabuluculuk, Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü Arabuluculuk Daire Başkanlığı, Ankara, 2020, s. 93-107.
• SPERR, Anneken Kari: “Stand des Scheidungsrechts in Norwegen”, (Hrsg.) DUTTA, Anatol / SCHWAB, Dieter / HENRICH, Dieter / GOTTWALD, Peter / LÖHNIG, Martin: Scheidung ohne Gericht?, Neue Entwicklungen im europäischen Scheidungsrecht, Gieseking Verlag, Bielefend, 2017, s. 265-280.
• ŞENER, Esat: “Medeni Kanun’un Aile ve Nesep Bölümünde Çatışan Eğilimler”, Ankara Hukuk Fakültesi 50. Yıl Armağanı, 1925-1975, Cilt 2, Boşanma Hukuku Haftası, Sevinç Matbaası, Ankara, 1977, s. 234-235.
• ŞENSÖZ MALKOÇ, Ebru: Aile Hukukuna İlişkin Yabancı Kararların Tanınması, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2017.
• ŞIPKA, Şükran: “Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu Tasarısı’nın Değerlendirilmesi”, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2007, Cilt 6, Sayı 12, s. 163-175.
• TANRIBİLİR, Feriha Bilge: “Türk Hukukunda Yabancı Makamlarca Verilen Boşanma Kararlarının Tanınmasına İlişkin Gelişmeler”, (Ed.) DOĞAN, Vahit / AYHAN İZMİRLİ , Lale / YILMAZ, Alper Çağrı: Milletlerarası Özel Hukukta Güncel Meseleler Sempozyumu, Savaş Yayınevi, Ankara, 2019, s. 375-387.
• TEKİNAY, Selahattin Sulhi: Türk Aile Hukuku, 4. Baskı, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1982.
• TOPAK, Süleyman: Boşanma Davalarında Yargılama Usulü, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2021.
• TÜTÜNCÜBAŞI, Uğur: “Yabancı Kararların Türk Hukukunda Tanınması Konusunda 690 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname İle Düzenlenen Yenilikler”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2017, Cilt 19, Sayı 2, s. 103-128.
• UĞUR, Ömer: Boşanma Tazminat ve Nafaka Hukuku, 3. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2015.
• UYANIK ÇAVUŞOĞLU, Ayfer: Türk Milletlerarası Özel Hukukunda Boşanma, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2006.
• ÜREM ÇETİNEL, Merve / GÜNEŞ, Biset Sena: “Mahkeme Dışı Boşanma Kurumu ve Türk Hukukunun Bu Kuruma Yaklaşımı”, Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, 2020, Cilt 1, Sayı 5, s. 309-340.
• VELİDEDEOĞLU, Hıfzı Veldet: Türk Medeni Hukuku Cilt 2, 5. Baskı, Nurgök Matbaası, İstanbul, 1965 (Medeni Hukuk).
• VELİDEDEOĞLU, Hıfzı Veldet: Türk Medeni Kanunu’na Göre Medeni Hukuk, Başlangıç- Şahıslar, Aile, Miras ve Eşya Hukuku (Ayni Haklar), İstanbul Matbaacılık, İstanbul, 1954 (Ayni Haklar).
• YILMAZ BİLGİN, Esra Pınar: Türk Hukukunda Anlaşmalı Boşanma, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2016.
• YILMAZ, Süleyman: Medeni Hukuk Cilt 3 Aile Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara, 2023.
• ZEVKLİLER, Aydın / ACABEY, M. Beşir / GÖKYAYLA, K. Emre: Zevkliler Medeni Hukuk, 6. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2000.
• ZEYTİN, Zafer: Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi ve Tasfiyesi, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2017.