AMERİKAN İÇ SAVAŞI VE ADANA: PAMUK TARIMININ ADANA’NIN MODERNLEŞME SÜRECİNE ETKİSİ

Year 2014, Volume: 14 Issue: 54, 0 - 0, 28.03.2014

Özlem Yaktı

https://doi.org/10.1501/Tite_0000000411

Cited By: 2

Abstract

1861’de gerçekleşen Amerikan İç Savaşı ile Çukurova, dünya çapında yaşanan

değişimin  bir  parçası  olmuş  ve  dünya  pamuk  üretimi  ağı  içerisinde  yer  almaya

başlamıştır. Dünya  pamuk  üretiminde  ilk  sırada  gelen  Amerika’da başlayan  iç

savaşa  bağlı  olarak  ürün miktarı azalmış,  fiyatlar  ise  yükselmiştir. Bu  durum  o

günün  en  önemli  pamuk  alıcısı  İngiltere’yi  darboğaza  sokmuş  ve  yeni  üretim

bölgeleri aramasına neden olmuştur. Gereksinilen pamuk ihtiyacını karşılayabilecek

kapasiteye sahip olan Adana, İngiliz tekstilciler için hem hammadde sağlanabilecek,

hem  de  yatırım  yapılabilecek  bir  bölgeye  dönüşmüştür. XX.  yüzyıl  başlarına  dek

devam  eden  bu  süreç  sayesinde  Adana  önemli  gelirler  elde  etmiş;  Güney

Anadolu’nun  iktisadi  merkezi  haline  gelmeye  başlamıştır.  Bu  ekonomik  gelişime

bağlı  olarak  gündelik  yaşamı  da  etkileyen  birtakım  iktisadi-sosyal  düzenlemeler

yapılmıştır.  Bu  makalede, pamuk  üretiminin  yaygınlaşmasıyla,  Adana  kentinde,

ekonomiden kentleşmeye, toplumun bütün alanlarında meydana gelen değişimler ele

alınmaya çalışılacaktır.

Keywords

Adana, pamuk, İngiliz tekstil sanayi, Amerikan iç savaşı

References

• Kaynakça
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA),BOA. BEO, 175851/2345, 20/Ra/1322.
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, BOA. DH. MKT, 6/917, 17/L/1322.
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, BOA. DH.MKT., 20/23, 13/Za/1310.
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, BOA. DVN. MKL, 5/24, 3/Ş/1300.
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, BOA. HRT.h.., 2042, 1/M/1330.
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, BOA. HRT.h.., 2424, 21/B/1326.
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, BOA. MKT. MHM, 79/256, 4/N/1279.
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, BOA. MV, 23/120, 27/B/1326.
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, BOA. DH.MKT., 2338/24, 28/Z/1317.
• Adana Vilayet Salnameleri
• H. 1297 Tarihli Adana Vilayet Salnamesi.
• H. 1309 Tarihli Adana Vilayet Salnamesi.
• Yeni Adana Gazetesi
• Yeni Adana Gazetesi, 11 Ekim 1921.
• Yeni Adana Gazetesi, 2 Ekim 1921.
• Yeni Adana Gazetesi, 6 Eylül 1921.
• Kitaplar
• Adana Güçbirliği Vakfı, Uru Adania, Adanos, Batana, Danuna, Erdena, Ezene, Adana Sosyo-Ekonomik Rapor, Adana, Çukurova Üniversitesi Basımevi, 1999.
• Adana Ovası İrva ve Teybisi ve Setler Tesisi Ameliyatı İmtiyazının Münakasasına Ait Şartnamedir, Konstantiniye, Matbaa-i Ebuziya, 1327.
• Akgül, Seyit Ali, Çağının Tanığı: Yeni Adana, Bilgi Ofset, t.y.
• Aktan, Oğuz, Türk İşadamı ve İşletmesi: Adana’da Pamuğa Dayalı Sanayi ve Ticaret İşletmelerinde Sosyal-Kültürel Etkiler, Gündoğan Yayınları, Ankara, 1996.
• Aydın, Suavi, Modernleşme ve Milliyetçilik, Gündoğan Yayınları, Ankara, 2000.
• Aykan, Güven (Çev.), Adana Salnamesi Hicri (1309 ve 1319), Adana Büyükşehir Belediyesi Altınkoza Yayınları, Adana, 2008.
• Büyüm, Nazar (Sahibi), Yurt Ansiklopedisi, C.1, Anadolu Yayıncılık, İstanbul, 1981.
• Çelik, Kemal, Milli Mücadele’de Adana ve Havalisi (1918-1921), Ankara, TTK, 1999.
• Deane, Phyllıs İlk Sanayi İnkılâbı, (Çev. Tevfik Güran), TTK Basımevi, Ankara, 2000.
• Doğan, Osman-Ebul Faruk Önal, Çukurova’ya Bereket Getiren Projeler, İstanbul, Çamlıca Yayınları, 2011.
• Ehrenburg, İlya, Dipten Gelen Dalga I, 2. Basım, (Çev. Mazlum Beyhan), Evrensel Basım Yayın, İstanbul, 2004.
• Eldem, Vedat, Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomisi, TTK Basımevi, Ankara, 1994.
• Eroğlu, Cengiz vd. (Editörler), Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Halep, Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM) Kitapları, Ankara, 2012.
• Hacıoğulları, Abdullah, Bereketli Toprakların Öncüleri, İstanbul, Ares Kitap, 2009.
• Karpat, Kemal, Osmanlı Modernleşmesi, İmge Kitabevi, Ankara, 2002.
• Kasaba, Reşat, Osmanlı İmparatorluğu ve Dünya Ekonomisi-On Dokuzuncu Yüzyıl, Belge Yayınları, İstanbul, 1993.
• Keskin, Nuray Ertürk Türkiye’de Devletin Toprak Üzerinde Örgütlenmesi, Tan Kitabevi Yayınları, Ankara, 2009.
• Kocabaş, Özlem Yıldırır, Türkiye’de Tarımsal Kooperatifçilik Düşüncesinin Gelişimi, Libra Kitapçılık ve Yayıncılık, İstanbul, 2010.
• Kongar, Emre, Toplumsal Değişme Kuramları ve Türkiye Gerçeği, 2. Basım, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 1979.
• Nevıns, Allan ve Henry Steele Commager, ABD Tarihi, 4. Baskı, (Çev. Halil İnalcık), Doğu Batı Yayınları, İstanbul, 2011.
• Önal, Nevzat Evrim Anadolu Tarımının 150 Yıllık Öyküsü, 2. Baskı, Yazılama Yayınevi, İstanbul, 2012.
• Pamuk, Şevket, 100 Soruda Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi, 2. Basım, Gerçek Yayınları, İstanbul, 1990.
• Quatert, Donald, Anadolu’da Osmanlı Reformu ve Tarım 1876-1908, (Çev. Nilay Özok Gündoğan ve Azat Zana Gündoğan), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2008.
• Ramazanoğlu, Gözde, Adana’da Tarih Tarihte Adana, İstanbul, Doğu Kütüphanesi, 2006, s.17.
• Şanda, Hüseyin Avni, Yarı Müstemleke Oluş Tarihi 1908 İşçi Hareketleri, Gözlem Yayınları, İstanbul, t.y.
• Toros, Taha, Kurtuluş Savaşı’nda Çukurova, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001.
• Uygur, S. Halûk, Tarihi, Turistik Yerleri ve Kentsel Dokusuyla Çukurova’nın Merkezi Adana, Güncellenmiş 6. Baskı, Adana, Altınkoza: Adana Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2010.
• Varlık, Bülent, Emperyalizmin Çukurova’ya Girişi, Türkiye İktisatçılar Birliği Yayınları, t.y.
• Zıschka, Antoıne ve Hamdi Varoğlu, Gizli Pamuk Harbi, Vakit Gazete Matbaa Kütüphane, İstanbul, 1936.
• Makaleler
• Adıyeke, Nuri, “Anadolu Osmanlı Ölçeğinde Yerel Tarih Yazımında Kuramların Değişimi, Merkez Çevreden Çevreselleşmeye, Çevreselleşmeden Globalleşmeye”, Tarih Yazımında Yeni Yaklaşımlar, Küreselleşme ve Yerelleşme, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, 2000.
• Altun, Fahrettin, “Modernleşme Kuramı ve Gelişme Sorunu”, Divan, S.1, 2000. Arıcanlı, Tosun, “19. Yüzyılda Anadolu’da Mülkiyet, Toprak ve Emek”, Osmanlı’da Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım, (Ed. Çağlar Keyder ve Faruk Tabak), (Çev. Zeynep Altok), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2010.
• Baskıcı, M. Murat, “Osmanlı Tarımında Makine Kullanımı”, Mülkiye, c.XXXIII, S.262, 2009.
• Baskıcı, M. Murat, “Osmanlı Tarımında Makineleşme: 1870-1914”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 58/1, 2003.
• Coşar, Nevin, “Türkiye’de Bankacılığın Tarihsel Gelişimi”, Tarihi, Siyasi, Sosyal Gelişmelerin Işığında Türkiye Ekonomisi: 1908-2008, İstanbul, Ekin Yayınları, 2010.
• İslam, İbrahim, “İslam, İbrahim, “Kurtuluş Savaşı Yıllarında Çukurova “Sosyo Ekonomik Bir Değerlendirme”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 58, Cilt XX, Mart 2004.
• Pamuk, Şevket, “Bağımlılık ve Büyüme: Küreselleşme Çağında Osmanlı Ekonomisi”, Doğu-Batı Dergisi, Yıl:4, S.17, 2001-2002.
• Sakaoğlu, Necdet, “Mustafa IV”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 1999.
• Şireli, Aykut F, “Türkiye’de Sanayileşme ve Belli Başlı Meseleler”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S.26, İstanbul, 1983.
• Toksöz, Meltem, “Bir Coğrafya, Bir Ürün, Bir Bölge: 19. Yüzyılda Çukurova”, Kebikeç Dergisi, S.21, 2006.
• Toksöz, Meltem, “Bölgesel Ekonominin Oluşumu Göçebe Hayattan Ticari Tarıma Çukurova”, Toplumsal Tarih Dergisi, S.191, Kasım 2009.
• Toprak, Zafer, “20. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Çukurova’da Emek ve Sermaye”, Toplumsal Tarih, S.191, Kasım 2009.
• Toprak, Zafer, “Türkiye Tarımı ve Yapısal Gelişmeler 1900-1950”, Türkiye’de Tarımsal Yapılar, Yurt Yayınevi, Ankara, 1998.
• Topses, Mehmet Devrim, “Baykan Sezer’in Modernleşme Kuramlarına Yaklaşımı ve Max Weber Eleştirisi”, H.Ü. Sosyolojik Araştırmalar E. Dergisi, Ekim 2005.
• Torun, Fatih Sadık “Osmanlı Taşra İdaresinin Yeniden Yapılanma Süreci (1842-1876)”, Karadeniz Araştırmaları, S.32, Kış 2012.