Birinci Dünya Savaşı'nda Sarıkamış Muharebeleri (22 Aralık 1914 - 10 Ocak 1915)

Year 2020, Issue: 67, 533 - 574, 25.12.2020

Sayim Türkman

https://doi.org/10.46955/ankuayd.850867

Cited By: 1

Abstract

Bu makalede, Türk Harp Tarihinin en dramatik savaşlarından biri olarak yerini alan ve yapılan stratejik hatalarla Doğu (Kafkas) Ordumuzun daha Birinci Dünya Savaşı’nın ilk aylarında Sarıkamış bölgesinde erimesine sebep olan askeri ve siyasi olaylar incelenmiştir. Kurmay heyetininin bütün ikazlarına rağmen Enver Paşa, kışın en çetin geçtiği Aralık- Ocak aylarında 3. Orduyu muharebeye sokmuştur. Ayrıca, Hafız Hakkı Paşa’nın emir dışında 10. Kolorduyu Rus birliklerini daha kuşatıcı bir taarruzla kuşatmak amacıyla 3.000 metre yükseklikteki Allahuekber dağlarından geçirmeye çalışması sebepleri ile on binlerce vatan evladı tek kurşun atmadan soğuktan ve hastalıktan şehit olmuştur. Yapılan stratejik hatalardan biri de harekatın Aralık sonu ile Ocak başında yapılmış olmasıdır. Böyle bir harekat yapılması için ya Kasım ayı geçmeden veya bahar başlangıcında yapılması gerekiyordu. Özellikle 3. Ordu Komutanı Hasan İzzet Paşa bu hususu vurguladığı için savaştan kaçmaktan dolayı suçlanmış ve görevinden alınmıştır. Bu hezimetten sonra diğer cephelerden özellikle Çanakkale ve Avrupa Cephelerinden getirilen birliklerle 3. Ordu tekrar kurulmaya çalışılmıştır. Bu maksatla askerlerimiz binlerce kilometre yol yürümek zorunda kalmış ve özellikle Suriye ve Irak Cephelerimiz zayıf kalarak büyük insan ve toprak kayıpları yaşanmıştır.

Keywords

3. Ordu, Birinci Dünya Harbi, Enver Paşa, Hafız Hakkı Paşa, Sarıkamış Muharebeleri

References

• ATASE Arşivi, Dosya No: 4/3671, Kls. No: 2950, Fihrist No: 1-8.
• ATASE Arşivi, Dosya No: 4/3671, Kls. No: 2950, Fihrist No: 1-32.
• ATASE Arşivi, Dosya No: 4/3671, Kls. No: 2950, Fihrist No: 1-90.
• ATASE Arşivi, Dosya No: 6/3989, Kls. No: 5054, Fihrist No: 1-93.
• ATASE Arşivi, Dosya No: 4/3671, Kls. No: 2950, Fihrist No: 1-130.
• Genelkurmay ATASE Başkanlığı, Askeri Tarih Belgeleri Dergisi (ATBD), Belge No: 14, Ocak 2017, Yıl: 66, Sayı: 139.
• ATASE Başkanlığı ATBD, Belge No: 18; 19; 34; 43; 46; 46a; 53; 53a; 58; 58a; 60; 62; 63; 84. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın No: 130, s. 139; BOA, HR. SYS, 2109/5 - 4-5, Sofya Sefaret-i Seniyyesi, 43/2278 Numaralı tahrirât melfufudur.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın No: 130, s. 131; BOA, HR. SYS, 2109/3-11, Milli OsmanlıTelgraf Ajansı Dersaâdet-Beyoğlu.
• Genelkurmay Başkanlığı ATASE Yayınları, Birinci Dünya Harbi'nde Türk Harbi, Kafkas Cephesi, 3. Ordu Harekatı, C. 2, 1. Kitap, Ankara, 1993.
• Genelkurmay Başkanlığı ATASE Yayınları, Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi Osmanlı Devri Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik, Cilt X, Ankara, 1985.
• Genelkurmay Başkanlığı ATASE Yayınları No: 3, IX. C, Birinci Dünya Harbi’nde Türk Hava Harekatı, IX. C, Ankara, 1969.
• Çakmak, Fevzi, Birinci Dünya Savaşı’nda Doğu Cephesi, Genelkurmay ATASE Yayınları, Ankara, 2005.
• General Nikolski, Sarıkamış Harekatı, Çev. E. Yarbay Nazmi Bey, ATASE Yayınları, 2. B, Ankara, 1990.
• Bardakçı, Murat, Enver, Türkiye İşbankası Kültür Yayınları, 2. B, İstanbul, 2018.
• Bardakçı, Murat, Hafız Hakkı Paşa’nın Sarıkamış Günlüğü,Türkiye İşbakası Kültür Yayınları, 2. B., İstanbul, 2016.
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, 1914-1918 Genel Savaşı, Savaşın Başından 1914-1918 Kışına Kadar, C. 3, Kısım 1, B. 3, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1991.
• Cemal Paşa, Hatırat (1913-1922), Yayına Hazırlayan Ahmet Zeki İzgöer, 2. Baskı, DBY Yayınları, İstanbul, 2012.
• Çolak, Mustafa, Alman İmparatorluğu’nun Doğu Siyaseti Çerçevesinde Kafkasya Politikası (1914-1918), Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. B, Ankara, 2014.
• İlter, Aziz Semih, Birinci Dünya Savaşı’nda Kafkas Cephesi Hatırları, Genkur Yayınları, Ankara, 2007.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, İkinci Meşrutiyet ve Birinci Dünya Savaşı (1908-1918), C. IX, 3. B, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2011.
• Karabekir, Kazım, Doğunun Kurtuluşu, Erzurum Ticaret ve Sanayi Odası Araştırma, Geliştirme ve Yardımlaşma Vakfı Yayınları, Erzurum, 1990.
• Köprülü, Şerif, Birinci Dünya Harbi Başlangıcında 3. Ordu, Sarıkamış Çevirme Muharebesi ve Meydan Muharebesi, Yayına Haz. Mustafa Görüryılmaz, Ankara Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 3. B. Ankara, 2015.
• Sabis, Ali İhsan, Harp Hatıralarım, Birinci Dünya Harbi, 2. Cilt, Nehir Yayınları, İstanbul, 1990.
• Sanders, Liman von, Türkiye’de Beş Sene, 7. B., Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2018.
• Sönmez, Bingür– Reyhan Yıldız, Ateşe Dönen Dünya, Sarıkamış, İkaruz Yayınları, İstanbul, 2007.