LATİN ALFABESİNİN KABULÜ SONRASI DİYARBAKIR’DA AÇILAN MİLLET MEKTEPLERİ

Year 2021, Issue: 68, 315 - 342, 27.05.2021

Derya Çini Şimşek

https://doi.org/10.46955/ankuayd.943741

Abstract

Cumhuriyet’in ilan edilmesiyle, Türk toplumunun siyasi, sosyal, hukuki ve ekonomik yapısını değiştirecek inkılâp hareketleri içerisine girilmiş, bu inkılâp hareketleri içerisine dil ve kültür alanı da dâhil edilmiş ve bu kapsamda, 1 Kasım 1928 tarihinde 1353 sayılı "Yeni Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun” ile Latin Alfabesine geçilmiştir. Latin Alfabesinin, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde kanunlaşmasının ardından yeni harflerin öğretilmesi konusunda resmi çalışmalar yoğunlaşmakla birlikte aynı zamanda kurumsallaşmıştır. Kurumsal çalışmaların önemli adımlarından biri söz geçmişi de Bakanlar Kurulu’nun 11 Kasım 1928 tarihinde kabul ettiği “Millet Mektepleri Teşkilatı Talimatnamesi” ile Millet Mekteplerinin kurulmuş olmasıdır. 52 maddeden oluşan Millet Mektepleri Teşkilatı Talimatnamesi 24 Kasım 1928 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Latin harflerinin halka öğretilmesi ve okuma yazma bilmeyenlerin okur-yazar olmaları için kurulan Millet Mektepleri, bütün ülkede olduğu gibi Diyarbakır’da da açılmıştır. Üç bölümden oluşan makalenin ilk bölümde yeni Türk harflerinin kabulü ve sonrasında yaşanan gelişmeler ana hatlarıyla gözden geçirilmiştir. Makalenin ikinci bölümde Millet Mekteplerinin kurulması ve teşkilatlanması için yapılan faaliyetler yer almaktadır. Üçüncü bölümde ise 1929-1935 yılları arasında Diyarbakır şehir merkezinde ve köylerde açılan Millet Mekteplerinde yapılan eğitim ile uygulamalarda elde edilen sonuçlar tespit edilmiştir.

Keywords

Cumhuriyet, Diyarbakır, Eğitim Politikası, Millet Mektebi, Türk Harf İnkılabı

References

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2006.
• Atatürk’ün Tamim Telgraf ve Beyannameleri, C.IV, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara, 1991.
• Atay, Falih Rıfkı, Çankaya, Bateş Yayınları, İstanbul, 1984.
• Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2005.
• Demirtaş, Bahattin, “Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde Eğitim ve Öğretim (1923-1938).” Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 11 (41), Ankara, 2008.
• Ergin, Osman, Maarif Tarihi, C.5, Osman Bey Matbaası, İstanbul, 1997.
• Goloğlu, Mahmut, Devrimler ve Tepkiler, Başnur Matbaa, Ankara, 1972.
• Korkmaz, Zeynep, Atatürk ve Türk Dili; Belgeler, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1992.
• Maarif, Millet Mektepleri Faaliyeti İstatistiği 1928-1935, Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü, Hüsnütabiat Matbaası, İstanbul, 1935.
• Millet Mektepleri Talimatnamesi, Maarif Vekilliği, Maarif Matbaası, İstanbul, 1940.
• Şimşir, Bilal, Türk Yazı Devrimi, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2008.
• Umumi Nüfus Tahriri 28 Teşrinievvel 1927, Türkiye Cumhuriyeti Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü, Hüsnütabiyat Matbaası, Ankara, 1929.
• Ülkütaşır, Mehmet Şakir, Atatürk ve Harf Devrimi, Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara, 1971.
• Zürcher, E.Jan, Modern Türkiye’nin Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul, 1993.
• Albayrak, Mustafa, Millet Mekteplerinin Yapısı ve Çalışmaları (1928 – 1935), Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: X / Temmuz, 1994.
• Çağlayan, Ercan, Cumhuriyet Döneminde Diyarbakır’da Eğitim (1923-1950), Tarih Okulu Dergisi (TOD) Journal of History School (JOHS), Eylül 2014 September, Y. 7, S. XIX, 2014.
• Giritli, İsmet, “Harf İnkılâbı ve Atatürk”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 13, Cilt V, Kasım, Ankara, 1988.
• Işık, Yasemin, “Mustafa Kemal Atatürk’ün Eğitimci Kişiliği ve “Başöğretmen” Unvanı”, Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, C. 7, 2020.
• Kılıç, Fahri, Yeni Türk Alfabesinin Yaygın Eğitim Yoluyla Öğretilmesi, Ankara Üniversitesi, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı, 61, 2017.
• Kılınç, Mustafa, Millet Mekteplerinin 1929 Yılı Eğitim Öğretim Faaliyetlerinin Cumhuriyet Gazetesine Göre Basına Yansımaları, International Journal of Social Science Research, 7 (1), 2017.
• Morkoç, Ayvaz, Türk Harf İnkılȃbı İle Millet Mektepleri Ve İzmir’deki Uygulamalar, Turkish Studies, Volume 6/1 Winter, 2011.
• Öğüt, Tahir – Çadırcı, Çiğdem, “Cumhuriyet Dönemine Geçiş Sürecinde Diyarbakır’da iktisadi- Mali ve Sosyal Yapı”, Akademik Bakış, C. 7, S. 13, 2013.
• Şahin, Mustafa, “Bir Halk Eğitim Çalışması Örneği Olarak Millet Mektepleri”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmalar Dergisi, C.1, S.2, 1992.
• Şimşek, Derya Çini, “Latin Harfleri İle Yayınlanan İlk Gazete; ‘Türkçe Gazete’, Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler ’de Akademik Araştırmalar I, Gece Kitaplığı, Ankara, 2018.
• Yüceer, Saime, Türkiye’nin Aydınlanma Sürecinde Bir Kültür Devrimi Millet Mektepleri, Atatürkçü Bakış, C. I, Sayı: 1, 2002.
• Ataş, Ufuk, Millet Mektepleri (1928-1935), Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Eskişehir, 2003.
• Demirtaş, Ayşe, İslam Fethine Kadar Diyarbakır, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ, 2007.
• Fida, Veysi, Cumhuriyet Dönemi’nde Diyarbakır’da Eğitim (1923-1950), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Elazığ, 2016.
• Sezer, Ayten, Atatürk Dönemi Milli Eğitim Politikası (1923–1938), H.Ü. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 1985.
• Yıldız, Hatip, Diyarbakır Vilayetinde Eğitim, (1870-1920), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Erzurum, 2007.
• Tekeli, İlhan, “Osmanlı İmparatorluğundan Günümüze Eğitim Kurumlarının Gelişimi”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi (CDTA), Cilt:3, İletişim Yayınları, İstanbul, 1985.