NİYAZİ BERKES’İN YETİŞTİĞİ DÖNEM VE İLK YAZILARI

Year 2021, Issue: 68, 343 - 390, 27.05.2021

Hasan Dinçer

https://doi.org/10.46955/ankuayd.943747

Abstract

Sosyolog ve düşünce tarihi yazarı Niyazi Berkes, 21 Ekim 1908’de, Lefkoşa’da dünyaya geldi. 1931-32 ders yılında İstanbul Darülfünunu Felsefe Bölümü’nden mezun oldu. 1935-1939 arasında Felsefe ve İçtimaiyat Mecmuası, Siyasi İlimler Mecmuası, Siyasal Bilgiler dergilerinde yazılar yazdı. 1939’da Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Felsefe Enstitüsü’nde asistan oldu. Bu yıllarda Niyazi Berkes’in yazma faaliyetinde bariz bir artış ve yazdığı konularda dikkate değer bir çeşitlenme olmuştur. 1940’larda Ankara köylerinde gerçekleştirdiği sosyolojik tetkiklerinde, Türk Devrimi’nin üst yapı kurumlarında gerçekleştirdiği radikal değişikliklerin kalıcı olmasının, iktisadi ve sosyal hayattaki koşulların da kökten biçimde değiştirebilmesine bağlı olduğu kanaatine varmıştır.
Yurt ve Dünya (1941-1944) dergisinde Faşizm, ırkçılık ve Kapitalizm’e dair yazılar yazdı. Osmanlı modernleşme tarihini incelemiş; İbrahim Müteferrika, Namık Kemal ve Ziya Gökalp’ı Batı, uygarlık, laiklik, din-devlet ilişkileri konularını nasıl anladıkları yönüyle ele almıştır. Bu çerçevedeki yazıları onun, sosyolojiden tarihe özellikle de düşünce tarihine yöneldiğini, Türk tarihi ile Batı toplumlarının tarihi arasındaki temel farklılıkları önemsediğini göstermektedir. Niyazi Berkes’te 1940’lı yıllardaki; genelde doğu toplumlarında, özelde Osmanlı toplumunda, din-devlet ilişkilerinin tarihsel seyrini araştırma eğilimi, sonraki yıllarda genişleyip derinleşerek ömür boyu sürmüştür.

Keywords

Cumhuriyet, Çağdaşlaşma, Irkçılık, Kapitalizm, Kemalizm, Laiklik, Mustafa Kemal Atatürk, Niyazi Berkes

References

• Atatürk, Mustafa Kemal; Söylev, Basıma Hazırlayan: Hıfzı Veldet Velidedeoğlu, 11. Basım, Çağdaş Yayınları, İstanbul, 1982.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri III (1918-1937), 5. Basım, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1997.
• Berkes, Niyazi; Atatürk ve Devrimler, 2. Basım, Adam Yayınları, İstanbul, 1993.
• ------------------; Bazı Ankara Köyleri Üzerinde Bir Araştırma-Birinci Kitap, Uzluk Basımevi, Ankara, 1942.
• ------------------; Siyasi Partiler, Yurt ve Dünya Yayınları, İstanbul, 1946.
• ------------------; Unutulan Yıllar, İletişim Yayınları, İstanbul, 1997.
• Boratav, Korkut; Türkiye’de Devletçilik, 2. Basım, Savaş Yayınları, Ankara, 1989.
• Çeçen, Anıl; Atatürk’ün Kültür Kurumları Halkevleri, Gündoğan Yayınları, Ankara, 1990.
• Ertan, Temuçin Faik; Kadrocular ve Kadro Hareketi, T.C. Kültür Bak, Ankara, 1994.
• Esmer Ahmet Şükrü-SANDER Oral; “İkinci Dünya Savaşında Türk Dış Politikası” Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995), 9. Basım, Siyasal Kitabevi, Ankara, 1996.
• Georgeon, François; Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri Yusuf Akçura (1876-1935), 2. Basım, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1986.
• Goloğlu, Mahmut; Türkiye Cumhuriyeti Tarihi – II 1931-1938 Tek Partili Cumhuriyet, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2009.
• Güneş, İhsan; Birinci TBMM’nin Düşünce Yapısı (1920-1923), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 1997.
• Karal, Enver Ziya; Atatürk ve Devrim (Konferans ve Makaleler 1935-1978), TTK Basımevi, Ankara, 1980.
• Kayalı, Kurtuluş; Türk Düşünce Dünyası I, Ayyıldız Yayınları, Ankara, 1994.
• Küçük, Yalçın; Türkiye Üzerine Tezler C. 4, Salyangoz Yayınları, İstanbul, 2007.
• Peker, Recep; İnkılap Dersleri, Ülkü Dergisi Yayınları (35. Sayı İlavesi), Ankara, 1936.
• Sanay, Eyyüp; Hilmi Ziya Ülken, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1986.
• Sander, Oral; Siyasi Tarih 1918-1994, 7. Basım, İmge Kitabevi, Ankara, 1998.
• Sena, Cemil; Filozoflar Ansiklopedisi, C. 1, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1974.
• TBMM Albümü 1920-2010, C. 1 1920-1950, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları, 2. Basım, Ankara, 2010.
• TBMM Albümü 1920-2010, C. 2 1950-1980, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları, 2. Basım, Ankara, 2010.
• Tekinalp; Kemalizm, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul, 1998.
• Timur, Taner; Türk Devrimi ve Sonrası, 3. Basım, İmge Kitabevi, Ankara, 1994.
• Tökin, İsmail Hüsrev; Türkiye Köy İktisadiyatı, 2. Basım, İletişim Yayıncılık, İstanbul, 1990.
• Tunaya, Tarık Zafer; Hürriyeti İlanı İkinci Meşrutiyetin Siyasi Hayatına Bakışlar, Baha Matbaası, İstanbul, 1959.
• ------------------------; Türkiye’de Siyasi Partiler 1859-1952, Arba Yayınları, İstanbul, 1952.
• Tunçay, Mete; T.C.’nde Tek Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923-1931), 3. Basım, Cem yayınevi, İstanbul, 1992.
• Turan, Şerafettin; Türk Devrim Tarihi 1. Kitap İmparatorluğun Çöküşünden Ulusal Direnişe, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1991.
• --------------------; Türk Devrim Tarihi 2. Kitap Ulusal Direnişten Türkiye Cumhuriyetine, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1992.
• --------------------; Türk Devrim Tarihi 3. Kitap (Birinci Bölüm) Yeni Türkiye’nin Oluşumu (1923-1938), Bilgi Yayınevi, Ankara, 1995.
• Yetkin, Çetin; Atatürk’ün Başarısız Demokrasi Devrimi Serbest Cumhuriyet Fırkası, 2. Basım, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul, 1997.
• ----------------; Türkiye’de Tek Parti Yönetimi 1930-1945, Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul, 1983.
• “Macit Gökberk ile Söyleşi”, Toplum ve Bilim, S. 45, Bahar, 1989, s. 5-13.
• “Macit Gökberk’le Söyleşi” Macit Gökberk Armağanı, Yazı Kurulu: Bedia Akarsu-Tahsin Yücel, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1983, s. 3-17.
• Akşin, Sina; “Atatürkçülük İdeolojisinin Billurlaşma Süreci”, Cumhuriyet Döneminde Siyasal Düşünce ve Modernleşme, Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi, İmaj Yayıncılık, Ankara, 2002, s. 495-507.
• Arslan, Cumhur; “M. Saffet Engin”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce-Kemalizm (C.2), İletişim Yayıncılık, İstanbul, 2001, s. 350-370.
• -----------------------; “Halil Nimetullah Öztürk”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce – Kemalizm, C. 2, İletişim Yayıncılık, İstanbul, 2001, s. 200-210.
• Aysal, Necdet, “Savaş Dönemi ve Cepheler (Askeri ve Siyasi Gelişmeler)”, Başlangıcından Günümüze Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, (Editör, Prof. Dr. Temuçin Faik Ertan), 6. B., Siyasal Kitabevi Yay., Ankara, 2018, s. 119-135.
• _________ “Atatürk Döneminde İç Politika”, Başlangıcından Günümüze Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, (Editör, Prof. Dr. Temuçin Faik Ertan), 6. B., Siyasal Kitabevi Yay., Ankara, 2018, s. 155-179.
• _________ “Yönetsel Alanda Değişimler ve Devrim Hareketlerine Karşı Gerici Tepkiler Serbest Cumhuriyet Fırkası-Menemen Olayı”, Atatürk Yolu, C. 11, No 44, (Güz 2010), s. 581–625.
• Berk, Özlem “Batılılaşma ve Çeviri”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce – Modernleşme ve Batıcılık, C. 3, 5. Basım, İletişim Yayıncılık, İstanbul, 2009, s. 511-521.
• Berkes, Mediha – Berkes, Niyazi; “Toprağın Çocukları”, Yurt ve Dünya, S. 14, Şubat 1942, s. 3-8.
• Berkes, Niyazi; “Levy-Bruhl’ün İptidai Zihniyet Nazariyesi Hakkında Bazı Tenkitler” (I), Siyasi İlimler Mecmuası, X/119, 1941, s. 231-242.
• --------------------; “Gençliğin Sosyal Durumu”, Yurt ve Dünya, S. 26-27, Şubat-Mart 1943, s. 48-56.
• --------------------; “Behavıorısm”, Felsefe ve İçtimaiyat Mecmuası, II/ 19-21, (1932), s. 78-93.
• --------------------; “Bergson’un Sosyal Fikirleri”, Yurt ve Dünya, S. 2, Şubat 1941, s. 34-42.
• --------------------; “Bir Araştırma İlmi Olmak Üzere Sosyoloji”, Aylık Siyasi İlimler (Mülkiye), Yıl: IX, Şubat 1940, No: 107, s. 547-553.
• --------------------; “Darvinizm Karşısında İleri ve Geri Düşünüşler”, Yurt ve Dünya, S. 39, 1 Şubat 1944, s. 90-95.
• --------------------; “Dünya Kadınlarının Kongresi”, Siyasi İlimler Mecmuası, C. V, S. 49, 1934, s. 67-70.
• --------------------; “Emperyalizm”, Yurt ve Dünya, S. 40, 15 Şubat 1944, s. 113-115.
• --------------------; “Garp Medeniyeti ve Biz”, Yurt ve Dünya, Eylül 1941, S. 9, s. 135-140.
• --------------------; “Garpten Gelen Düşünceler”, Yurt ve Dünya, I. Teşrin 1943, S. 34, s. 374-376.
• --------------------; “Gizli Evlenmeler”, Yurt ve Dünya, S. 19, Ekim (İlkteşrin) 1942, s. 236-244.
• --------------------; “Grek Şehir-Devletinin Yıkılışı ve Bunun Sosyal Düşünüş Üzerindeki Tepkilerine Dair”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, IV/5, 1946, s. 629-641.
• --------------------; “Hüseyin Rahmi’nin Sosyal Görüşleri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, III/ 3, 1945, s. 3-17.
• --------------------; “Irk ve Irkçılık”, Yurt ve Dünya, S. 24, 30 İlkkanun 1942, s. 438-441.
• --------------------; “İlim Dünyasındaki Durumumuz”, Yurt ve Dünya, S. 20, 29 İlkteşrin 1942, s. 271-275.
• --------------------; “Köy Şekilleri”, Yurt ve Dünya, Temmuz 1941, S. 7, s. 7-15.
• --------------------; “Modern Ekonominin Doğuşu”, Yurt ve Dünya, S. 30, Haziran 1943, s. 206-211.
• --------------------; “Modern Ekonominin Temelleri”, Yurt ve Dünya, S. 31, Temmuz 1943, s. 239-245.
• --------------------; “Modern Ekonominin Tezatları”, Yurt ve Dünya, S. 32, Ağustos 1943, s. 296-301.
• --------------------; “Modern Ekonominin Tezatlarından Faşizm”, Yurt ve Dünya, S. 33, Eylül 1943, s. 325-330.
• --------------------; “Namık Kemal’in Islahatçılığı”, Yurt ve Dünya, Sonkanun 1941, S. 1, s. 13-17.
• --------------------; “Türk Dili Savaşında Macit Gökberk”, Macit Gökberk Armağanı, Yazı Kurulu: Bedia Akarsu-Tahsin Yücel, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1983, s. 23-28.
• --------------------; “Türk İnkılabında Laikliğin Gelişmesi”, Yurt ve Dünya, Sonteşrin 1943, S. 35, s. 427-435.
• --------------------; “Ziya Gökalp’in Sosyolojisi”, Yurt ve Dünya, Sonteşrin 1941, S. 11, s. 277-292.
• --------------------; “Ezbercilik”, Yurt ve Dünya, S. 12, 1.Kanun 1941, s. 337-348.
• Bruhl, Levy; “Auguste Comte’un Sosyolojisi”, (Çeviren: Z. Fahri Fındıkoğlu), İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt: 8, Sayı:3-4, (1942), s. 623-673.
• Coşkun, İsmail; “Niyazi Berkes Üzerine”, İ.Ü. Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 2. Sayı, 1991, s. 49-86.
• Çetik, Mete; “Niyazi Berkes’in Meslek Hayatı ve Üniversiteden Atılması”, İz Bırakmış Kıbrıslı Türkler 1. Sempozyumu Niyazi Berkes 21-23 Nisan 1999, Yayıma Hazırlayan: İsmail Bozkurt, Doğu Akdeniz Üniversitesi Kıbrıs Araştırmaları Merkezi Yayınları, Gazimağusa, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, 2000, s. 71-83.
• Ertan, Temuçin Faik; “Ahmet Cevat Emre ve Kemalizm’de Öncü Bir Dergi: Muhit”, Kebikeç, S. 5, 1997, s. 17-34.
• Fedai, Harid; “Niyazi Berkes’in Kıbrıs Günleri Üzerine Bazı Değinmeler”, İz Bırakmış Kıbrıslı Türkler 1. Sempozyumu Niyazi Berkes 21-23 Nisan 1999, Yayıma Hazırlayan: İsmail Bozkurt, Doğu Akdeniz Üniversitesi Kıbrıs Araştırmaları Merkezi Yayınları, Gazimağusa, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, 2000, s. 39-58.
• Gevrek, M. Ağduk; “Yurt ve Dünya/1941–1944 1940’ların “solunun” Ankara Çevresi”, Toplum ve Bilim, S. 78, Güz, 1998, s. 255-272.
• Güngör, Mehmet; “Çağının Önünde Koşan Bir Aydın: İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu”, Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 4, Sayı 1, Haziran 2008, s. 54-64.
• Kayalı, Kurtuluş; “Niyazi Berkes”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce-Kemalizm, (C.2), İletişim Yayıncılık, İstanbul, 2001, s. 338-344.
• Kılıç, Recep; “Babanzade Ahmed Naim’in Felsefi Görüşleri”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 36, Sayı: 01 (1997), s. 297-339.
• Küçük, Yalçın; “Cumhuriyet Döneminde Aydınlar ve Dergileri”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, C. I, İletişim Yayınları, İstanbul, 1983, s. 138-144.
• Nesim, Ali; “Niyazi Berkes’in Kıbrıs Yıllarında Sosyal Kültürel ve Eğitimsel Yapı”, İz Bırakmış Kıbrıslı Türkler 1. Sempozyumu Niyazi Berkes 21-23 Nisan 1999, Yayıma Hazırlayan: İsmail Bozkurt, Doğu Akdeniz Üniversitesi Kıbrıs Araştırmaları Merkezi Yayınları, Gazimağusa, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, 2000, s. 127-133.
• Oran, Baskın “İç ve Dış Politika İlişkisi Açısından İkinci Dünya Savaşında Türkiye’de Siyasal Hayat ve Sağ -Sol Akımlar”, A.Ü. SBF Dergisi, 23 (3), 1969, s. 227-276.
• Seçkin, Recai; “Ebulula Mardin ve Eserleri 1880-1957”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt:13, Sayı: 02 (1958), s. 180-189.
• Toprak, Zafer; “Fikir Dergiciliğinin Yüz Yılı”, Türkiye’de Dergiler Ansiklopediler (1849-1984), Gelişim Yayınları, İstanbul, 1984, s. 13-54.
• Uyar, Hakkı; “Mahmut Esat Bozkurt”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce-Kemalizm (C.2), İletişim Yayıncılık, İstanbul, 2001, s. 214-220.
• Varlık, M. Bülent; “Ülkü Halkevleri Mecmuası”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce-Kemalizm, (C.2), İletişim Yayıncılık, İstanbul, s. 2001, s. 268-272.
• Yıldız, Ahmet; “Recep Peker”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce-Kemalizm, (C.2), İletişim Yayıncılık, İstanbul, 2001, s. 58-64.
• Yılmaz, Murat; “Ahmet Ağaoğlu”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce – Modernleşme ve Batıcılık, (C.3), 5. Basım, İletişim Yayıncılık, İstanbul, 2009, s. 304-314.
• Yorgancıoğlu, Oğuz M; “Prof. Dr. Niyazi Berkes Üzerine Bir Değerlendirme 1908-1988”, İz Bırakmış Kıbrıslı Türkler 1. Sempozyumu Niyazi Berkes 21-23 Nisan 1999, Yayıma Hazırlayan: İsmail Bozkurt, Doğu Akdeniz Üniversitesi Kıbrıs Araştırmaları Merkezi Yayınları, Gazimağusa, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, 2000, s. 85-95.
• Sena, Cemil; Filozoflar Ansiklopedisi, C. 1, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1974.
• Işık, İhsan; Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi, C. 2-3, 3. Basım, Elvan Yayınları, Ankara, 2004.
• Arslan, Cumhur; Halil Nimetullah Öztürk’te Millileşme ve Çağdaşlaşma Kavramları, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum, 1995.
• Başaran, Mehmet; Nafi Atıf Kansu’nun Eğitim Görüşleri ve Günümüz Eğitim Sistemine Yansımaları, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ağrı, 2016.
• Sarp, Seyhan; Niyazi Berkes’in Çağdaşlaşma ve Eğitim İle İlgili Görüşleri, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2007. Gül, Teoman; Türk Siyasal Hayatında Recep Peker, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 1996.