1927 NÜFUS SAYIMINA GÖRE ESKİŞEHİR

Year 2021, Issue: 68, 495 - 530, 27.05.2021

Zafer Koylu Utku Can Erdinç

https://doi.org/10.46955/ankuayd.943770

Abstract

Nüfus, ülkenin temel zenginlik kaynaklarından birisidir. Cumhuriyetin ilk yıllarında ülke nüfusunun nitelik ve niceliklerini değerlendirebilecek birtakım veriler olsa da bunlar yeterli değildir. Çünkü Balkan Savaşları ile başlayıp Kurtuluş Savaşı ile sona eren 11 yıllık savaş süreci, ülke nüfusunun azalmasına yol açmıştır. Yunanistan ile yapılan Nüfus Mübadelesi sonucunda da ülkenin demografisinde değişimler gerçekleşmiştir. Bu gelişmeler de, Osmanlı Devleti’nden kalan nüfus ile ilgili verilerin geçerliliğini yitirmesine neden olmuştur. Genç Cumhuriyet, ülke nüfusunun nitelik ve niceliklerini daha iyi değerlendirebilmek, ülkenin ekonomik kaynaklarını daha verimli kullanabilmek ve halka daha iyi hizmet edebilmek amacıyla modern yöntemlerin kullanıldığı bir nüfus sayımı gerçekleştirmek istemiştir. Bunun alt yapısını hazırlamak amacıyla 1926 yılında İstatistik Umûm Müdürlüğü kurulmuş ve Umûm Tahrîr-i Nüfus İcrâsı Hakkında Kanun çıkartılmıştır. Bu çalışmalar sonrasında Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk nüfus sayımı 28 Ekim 1927 tarihinde yapılmıştır. Sayım sonucunda Osmanlı Devleti’nde yapılan sayımlara göre daha ayrıntılı veriler elde edilmiştir.
Bu çalışmada Eskişehir’in Osmanlı dönemindeki demografik yapısı genelinde 1927 nüfus sayımı özelindeki veriler değerlendirilmiştir. Eskişehir ve ilçelerinin nüfus özellikleri ele alınmış, demografik yapısı açıklanmaya çalışılmıştır. Veriler doğrultusunda Eskişehir nüfusunun medeni hal durumu, yaş grupları, anadil durumu, tabiiyet, yerel doğum, okuma bilen oranı ile mesleki faaliyet alanları, engel durumu ve dini mensubiyet oranları sistematik bir şekilde incelenmiştir.

Keywords

1927 Türkiye Nüfus Sayımı, Dini Mensubiyet, Eskişehir, Maluliyet, Okuma-yazma

References

• ‘‘Umûmî Nüfus Tahrîri’nin Ehemmiyeti ve Faideleri’’, Ayın Tarihi Mecmuası, Matbuat Müdüriyet-i Umûmîyesi, Cilt: 14, Sayı: 41, Ankara, 1927, ss.2375-2378.
• A, Ferid, Eskişehir Livası’nın İklim, Tabakatü’l-Arz, Nüfusu ve Ziraat Nokta-i Nazarından Tetkiki (El Yazması), 16 Eylül 1336.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Dahiliye Nezareti (DH), Umur-ı Mahalliye-i Vilayet Müdüriyeti (UMVM), Dosya No:85, Gömlek No:12, Vesika No: 34.
• Düstur, Birinci Tertib, Cilt:7, Ankara: Başvekalet Devlet Matbaası 1941.
• İnönü, İsmet, ‘‘Umûmî Tahrîr-i Nüfusun Ehemmiyeti ve Şümulü Hakkında Başvekilimizin Beyannameleri’’, Ayın Tarihi Mecmuası, Matbuat Müdüriyet-i Umûmîyesi, Cilt: 14, Sayı: 42, Ankara, 1927, ss.2481-2483.
• Jacquart, Camille, ‘‘Tahrîr-i Nüfus ve İçtimaiyyat’’, Felsefe ve İçtimaiyyat Mecmuası, İstanbul, Cilt: 1, Sayı:4, 1928, ss.310-311.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre:1, Cilt:28, İçtima:1, Ankara: TBMM Matbaası.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre:1, Cilt:5, İçtima:86, Ankara: TBMM Matbaası, 1942.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre:1, Cilt:8, İçtima:155, Ankara: TBMM Matbaası, 1945.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre:2, Cilt 1, İctima:14, Ankara: TBMM Matbaası.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre:2, Cilt:25, İçtima: 109, Ankara: TBMM Matbaası.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre:2, Cilt:26, İçtima: 113, Ankara: TBMM Matbaası.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre:2, Cilt:31, İçtima:49, Ankara: TBMM Matbaası.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre:3, Cilt:1, İçtima:4, Ankara: TBMM Matbaası.
• Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, 28 Teşrin-i Evvel 1927 Umûmî Nüfus Tahrîri, Fasikül: III, Ankara: Başvekalet Müdevvenat Matbaası, 1929.
• Türkiye Cumhuriyeti Başvekalet İstatistik Umum Müdürlüğü, 28 Teşrin-i Evvel 1927 Umûmî Nüfus Tahrîri, Fasikül: I, Ankara: Hüsnütabiat Matbaası, 1929.
• Türkiye Cumhuriyeti Başvekalet İstatistik Umum Müdürlüğü, 28 Teşrin-i Evvel 1927 Umûmî Nüfus Tahrîri, Fasikül: II, Ankara, Hüsnütabiat Matbaası, 1929.
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi, Matbuat Müdüriyet Umûmîyesi Neşriyatı, Ankara, 1926-1927.
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi, Matbuat Müdüriyet Umûmîyesi Neşriyatı, Ankara, 1927-1928.
• Türkiye Cumhuriyeti Resmî Ceridesi, Sene:4, Cilt:6, 1926.
• Atatürk’ün Bütün Eserleri, Cilt:14, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2004.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri: Cilt: I-III, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2006.
• Behar, Cem, Osmanlı İmparatorluğu’nun ve Türkiye’nin Nüfusu 1500-1927, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara, 1996.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk Nüfus Sayımı 1831, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara,1997.
• Karpat, Kemal, Osmanlı Nüfusu 1830-1914, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2003.
• Koylu, Zafer. - Birgün, Melis. Eski Bir Şehrin Hikayesi (1923-1938), Eskişehir Ticaret Odası Yayınları, Eskişehir, 2015.
• Kurmuş, Orhan, Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi, Yordam Kitap, İstanbul, 2008.
• Türk İstiklal Harbi Batı Cephesi, II. Cilt, III.Kısım, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt ve Daire Başkanlığı (ATASE), Genelkurmay Basımevi, Ankara,1999.
• Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti Dönemi (23 Nisan 1920-29 Ekim 1923): IV. Cilt, I. Kısım, Genelkurmay ATASE Başkanlığı, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1984.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), İstatistik Göstergeler 1923-2009, Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası, Ankara, 2008.
• Aydoğan, Erdal – Çoban, Ebru, ‘‘Türkiye’de Nüfus Sayımları ve Uygulanan Nüfus Politikaları’’, Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, Cilt:6, Sayı:2/1, 2016, s.113-126.
• Çimen, Adnan, ‘‘Sayım Kayıt Düzeni ve Teşkilatlanma Açısından Osmanlı’da Nüfus Hizmetleri’’, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Sayı:14/3, Ankara, 2012. s.183-216.
• Ertan, Temuçin Faik, ‘‘Batı Cephesi’nde Muharebelerin Genel Değerlendirilmesi’’ Türk İstiklal Harbinde Kuvayı Milliye, Düzenli Ordu ve Cepheler Paneli (16 Mayıs 2014), Genelkurmay ATASE Başkanlığı, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2014, s.47-60.
• Semiz, Yaşar, ‘‘1923-1950 Döneminde Türkiye’de Nüfusu Arttırma Gayretleri ve Mecburi Evlendirme Kanunu (Bekarlık Vergisi)’’, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı:27(Aralık 2010), s.423-469.
• Toprak, Zafer, ‘‘Cumhuriyet Ankara’sında İlk Nüfus Sayımı (Tecrübe Tahriri-1927)’’, Ankara Dergisi, Cilt:1, Sayı:2, (Mayıs 1991), s.57-66.
• Bozkurt, Nebi, ‘‘Nüfus’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), Cilt: 33, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2007, s.293-294.
• Küçük, Cevdet, ‘‘Ceride Nezareti’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), Cilt: 7, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1993, s.409-410.
• Oğuzoğlu, Yusuf-Emecan, Feridun, ‘‘Eskişehir’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), Cilt:11, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1995, s.398-401.
• Quataert, Donald, ‘‘19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Demiryolları’’, Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: 6, İletişim Yayınları, İstanbul, 1985, s.1630-1635.
• Sezgin, İbrahim, ‘‘Sivrihisar’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), Cilt:37, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2009, s.289-291.
• https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d01/c028/tbmm01028001.pdf: Erişim Tarihi:30.12.2020
• https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d01/c005/tbmm01005086.pdf :Erişim Tarihi:31.10.2020
• https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d01/c008/tbmm01008155.pdf :Erişim Tarihi:31.10.2020
• https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d02/c001/ehttbmm02001014.pdf :Erişim Tarihi:31.10.2020
• https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d02/c025/tbmm02025109.pdf :Erişim Tarihi:31.10.2020
• https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d02/c026/tbmm02026113.pdf :Erişim Tarihi:31.10.2020
• https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d02/c031/tbmm02031049.pdf :Erişim Tarihi:31.10.2020
• https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d03/c001/tbmm03001004.pdf :Erişim Tarihi:31.10.2020
• https://sivrihisar.bel.tr/gezilecek-yerler/surp-yerotutyun-ermeni-klisesi/ :Erişim Tarihi: 27.12.2020